Sifatlarning yasalishi Reja

Sifatlarning yasalishi 
Boshqa so'z turkumlari singari sifatlar ham asosan morfologik va sintaktik 
usullar bilan yasaladi. Morfologik usul bilan sifat yasash eng sermahsul usuldir. So'z 
o'zak, negiziga maxsus sifat yasovchi qo'shimchalar qo'shish orqali yangi sifatlar 
yasalishi morfologik usul bilan sifat yasalishi deyiladi. O'zbek tilida sifat yasovchi 
qo'shimchalar boshqa turkumlardan farqli ravishda o'zakdan oldin va o'zakdan keyin 
qo'shilgan holda ham sifat yasaydi. O'zakdan oldin qo'shilib sifat yasovchi 
qo'shimchalar tojik tilining ta'siri natijasida yuzaga kelgan.O'zakdan oldin qo'shilib 
sifat yasovchi qo'shimchalar: 1. -ser. Ot turkumidagi so'zlarga qo'shilib negiz orqali 
ifbdalangan predmetning ko'pligini ortiqligini bildiruvchi sifat yasaydi: sersuv, 
serdaromad, sergap kabi. 
2. 
-be: Otlarga qo'shilib negiz orqali ifodalangan predmetgaega emaslikni 
bildiruvchi sifat yasaydi: beor, benomus, betayin,bebaxt. 
3. 
-ba: Otlarga qo'shilib negiz orqali ifodalangan predmetningortiq ekanligini 
bildiruvchi 
sifat 
yasaydi: 
badavlat, 
basavlat,baquvvat. 
4. -no:Ot va sifat o'zaklarga qo'shilib, negiz orqaliifodalangan predmetning 
yo'qligini, mavjud emasliginibildiruvchi sifat yasaydi: nohaq, noinsof, noloyiq, 
noqulay 
kabi 
5. -bad: Ot negizlarga qo'shilib. salbiy belgi bildiruvchi sifatyasaydi: badbashara, 
badxulq. 
O'zakdan 
keyin 
qo'shilib 
sifatyasovchi 
qo'shimchalar: 
1. -li qo'shimchasi. O'zbek tilidagf sifat yasovchi eng mahsuldorqo'shimcha bo'lib, 
asosan ot, qisman sifatdosh va ravishdoshlargaqo'shilib sifat yasaydi. 
1. 
o'zakdan anglashilgan ma'noda ega ekanlikni ifodalovchisifat yasaydi: aqlli 
yigit, mevali bog', bilimli talaba. 
2. 
-r(-ar) qo'shimchali sifatdosh shakliga qo'shilib. undananglashilgan belgiga 
ega ekanligini ifodalovchi sifat yasaydi:tushunarli kitob, qiziqarli suhbat. 

---

3. 
-sh (-ish) qo'shimchali ravishdoshga qo'shilib o'zakdananglashilgan ish-
harakatga ega ekanlikni bildiruvchi sifat yasaydi:borishli, kelishli o'qimishli kabi. 
2. 
-siz: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmetga ega emaslik 
ma'nosidagi sifatlar yasaydi: suvsiz, ishsiz,mazasiz, kuchsiz kabi. 
3. 
-chan: ot, harakat norni va ravishdoshlarga qo'shilib, negizorqali ifodalangan 
ma'noning ortiqligini bildiruvchi, sifatlar yasaydi:qiziquvchan, talabchan. 
4. 
-chil: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalangan predmetbelgisini ortiq 
ekanligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: epchil,dardchil. 
5. 
-aki: ot va sifat negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmet 
belgisining soxtaligini bildiravchi sifatlar yasaydi:qalbaki,zo'raki, yuzaki. 
6. 
-ag'on: fe'l negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmet ma'nosiga 
ega ekanlikni bildiruvchi sifatlar yasaydi:bilag'on, topag'on. 
7. 
-mon (-man): Bu qo'shimcha bilan belgini ortiq ekanliginiifodalovchi sifatlar 
yasaladi. -mon qo'shimchali sifatlar -ag'onqo'shimchali sifatlarga sinonimdir: 
bilarmon, toparmon, bilag'on,topag'on 
8. 
-ma: fe'l negizlarga qo'shilib negiz orqali ifodalanganharakatning natijasida 
hosil bo'lgan belgini ifodalovchi sifatlaryasaydi: qaynatma sho'rva, qovurma go'sht, 
yasama tish,uydirma gap. 
9. 
- in: ot, va fe'llarga qo'shilib sifatlar yasaydi: erkin odam,tekin daromad, to'kin 
kuz. 
10. 
-parvar: ot negizlarga qo'shilib negiz orqali ifodalanganpredmet ma'nosi bilan 
bog'liqlikni ifodalovchi sifatlar yasaydi:vatanparvar, adolatparvar, xalqparvar. 
11. 
-parast: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmet ma'nosiga 
moyillikni bildiruvchi sifatlar yasaydi:mansabparast, shuhratparast, uyquparast. 
12. 
-xo'r: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmetni yaxshi 
ko'ruvchi, uni xushlovchi ma'nosidagi sifatlaryasaydi: oshxo'r, go'shtxo'r. Bu 
qo'shimcha orqali yasalgansifatlar ko'chma ma'nolarda ham ishlatiladi: odamxo'r, 
g'amxo'r,qonxo'r, nonxo'r("hech ish qilmaydigan kishi'' ma'nosida) kabi. 

---

13. 
- mang: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmet ma'nosining 
ortiq ekanligini bildiruvclii sifatlar yasaydi:davlatmand, hunarmand kabi. 
14. 
-don: Ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmet ma'nosining 
ortiqligini bildiruvchi sifatlar yasaydi:bilimdon, gapdon, 
15. 
-dor: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalanganpredmet ma'nosining 
ortiqligini bildiruvchi sifatlar yasaydi: bo'ydor,etdor, puldor, moldor. 
16. 
-dek, -day: ot negizlarga qo'shilib, negiz orqali ifodalangan predmetga 
o'xshashlik ma'nosini bildiruvchi sifatlar yasaydi:asalday qovun, gulday qiz, 
tog'dayyelka 
kabi.
17. -k, -q, -ik, -iq, -uk, -uq, -oq, -ak: fe'l negizlarga qo'shilib.negiz orqali 
ifodalangan harakat yoki holatining natijasini bildiruvchisifatlar yasaydi: kemtik,