Siklogeksanni oksidlash bilan adipin kislota ishlab chiqarish texnologiyasi

SULFAT KISLOTASINI NITROZA USULI BILAN YETTI MINORALI TEXNOLOGIK TIZIM BO‘YICHA ISHLAB CHIKARISH.
Amaliyotda yuqoridagi mexanizm bo‘yicha sulfat kislota olish uchun, umuman kamida 3 minora kerak. Sulfat kislotani nitroza usuli bilan hosil qilish mexanizmi 1-minorada 1-2-3-bosqich reaksiyasi ketadi. 2-minorada 4-bosqich, 3-minorada 5-bosqich reaksiyasi ketadi.
Amaliyotda reaksiyalar tuliq ketishi uchun 4, 5, 6, 7 minorali tizimlar qo‘llaniladi. Minoralar soni kup bo‘lishi ham yaxshi emas. Gazlarni bir minoradan ikkinchisiga o‘tkazish uchun elektr energiyasi ko‘p qo‘llaniladi, gidravlik qarshiliklar oshadi. Bu esa yaxshi emas.
MDH davlatlarida 7 minorali tizim qulay deb topilgan. O‘choq bo‘limidan chiqqan o‘choq gazi nitroza bo‘limiga yuboriladi. Nitroza bo‘limi 7 minordan iborat.
Issiq o‘choq gazi 2 ga bo‘linib, uning bir qismi denitratsiya minorasiga, 2-chisi esa 1-maxsuliy minoraga yuboriladi. Ulardan chiqqan o‘choq gazi birlashib, 2-maxsuliy minoraga yuboriladi.
U yerda 3-bosqich reaksiyasi asosan va qisman 4-a, b reaksiyalari ketadi. 2-maxsuliy minoradan chiqqan o‘choq gazi ikkiga bo‘linadi. Uning 1 qismi oksidlanish minorasiga yuboriladi. U minora ichi bo‘shliq bo‘lib, o‘choq gazining chiziqli tezligi to‘satdan kamayib ketadi. Natijada buning aksi sifatida uchrashish vaqti oshadi va NO₂ ning chiqishi oshadi. 4-(a) reaksiyasi bo‘yicha o‘choq gazining bir qismi, ikkinchi yarim qismi esa oksidlanish minorasidan aylanib o‘tib, undan chiqqan o‘choq gazi bilan qo‘shilishadi va tezlikda 4-b reaksiyasi bo‘yicha N₂O₃ hosil bo‘ladi:
NO_(Г) Q NO_2(Г) = N₂O_{3 (Г)} Q Q₁₄ (16)
hamda NO:NO₂ nisbatlari 1:1 nisbatda aralashma hosil bo‘ladi. Bu ikkala xolat ham, ya’ni N₂O₃ ning hosil bo‘lishi yoki NOQNO₂ ning hosil bo‘lishi 5-bosqich reaksiyasiga muvofiq azot oksidlarining o‘choq gazidan sulfat kislotaga yuttirib, ajratib olishni tezlashtiradi:
Bu reaksiya:
N₂O_3(г) Q H₂SO_4(с) 2HNSO_{5(с)_}Q H₂O_(с) (17)
geterogen bo‘lganligi uchun bu jarayon ketma-ket 3 ta minorada amalga oshiriladi. Gaz bilan kislotaning uchrashish yuzasini oshirish uchun bu minoralar (oksidlash minorasidan tashqari) Rashig xalkalari bilan to‘ldirilgandir. Oxirgi 7-absorbsiya minorasini sanitar minora, ya’ni o‘choq gazini azot oksidlaridan batamom tozalash minorasi deyiladi. Bu minoralarda azot oksidi sulfat bilan birikib, nitrozil sulfat kislota holida qurilmaning bosh qismiga qaytariladi. Shunday qilib, jarayon ketma-ket ketadi. O‘choq gazi nam elektrofiltrga yuborilib, u yerda sulfat kislota tomchilari va tumanlaridan tozalanib, o‘choq gazi baland mo‘ri orqali atmosfera havosiga tashlab yuboriladi. Lekin bu sharoitda oksidlanmay qolgan SO₂ ni bilan birga 0,03% gacha NO, NO₂, N₂O₃ gazlari tashlab yuboriladi. Qurilmani azot oksidlari bilan doimiy ta’minlab turish uchun 1- va 2-maxsuliy minoralarga suv va НNSO₅ bilan birga, НNO₃ ham berib turiladi. 1-minoraga tepadan faqat suv bilan НNSO₅ kislota, pastdan esa 400⁰С atrofidagi issiq o‘choq gazi beriladi. Minora pastidan tushayotgan kislota, sovutgichlarda sovutilib, so‘ng kislota to‘plagichlarga tushadi; maxsuliy sulfat kislota 2-a (17.18.) reaksiya bo‘yicha hosil bo‘lib,
2HNSO_5(c) Q H₂O_(c) 2H₂SO_4(c) Q N₂O_3(г) - Q₃₉ (18)

denitratsiya minorasining kislota to‘plagichidan olinadi.
Atmosfera xavosi filtr (1)dan o‘tgach, ikki bosqichli turbokompressor (2)ga o‘tib, 7,3 atomgacha siqilib, 3 qismga bo‘linadi: Havoning asosiy qismi (taxminan 46 ming м³ғsoat) issiqlik (6)ga borib, u
yerda 470K (200^оС)gacha isib, aralashtirgich (13)ga kiradi. Suyuq ammiak omborxonadan bug‘latgich (15)ga yuborilib, u yerda suv bug‘i hisobiga bug‘latiladi. Bug‘li issiqlik almashgich (14)da ammiak bug‘lari ham ishlatilib, aralashtirgich (13)ga beriladi. Aralashtirgich (13)da hosil bo‘lgan va tarkibida 11,5%gacha ammiagi-ammiak havo aralashmasi kontakt apparati (12)ga yuboriladi. Bu kontakt apparati (12)da quyidagi gomogen , amaliy qaytmas va ekzotermik reaksiya ketadi;