Ósimlikler dúniyasi

Ósimlikler dúniyasi

Tayarlaǵan: Esnazarova Zulxumar

Ósimlikler dúniyasi

Ósimliklerge tán qasiyetler. Ósimlikler dúnyasi haywanatlar dúnyasinan parq qilip, topiraqqa birigip ósedi. Osimlikler aziqlaniw barisinda atmosferadan karbonat angidritti ózlestirip, glyukoza payda etedi ham kislorod bólip shiǵaradi. Hamme tiri organizmler siyaqli ósimliklerde dem aladi. Dem aliwi aziqlanıwınan ózgeshe bolip, atmosferadan kislorod jutip, karbonat angidrid bólip shigaradi.

Ósimliklerdiń áhmiyeti

Ósimlikler tabiyatta úlken áhmiyetke iye:

• fotosintez arqali atmosferaǵa kislorod bólip shiǵaradi.

• producent organizm, yaǵnıy organikaliq zatlar payda etedi.

• azıq shinjiriniń tiykarin qurawshi, shóp jewshi orga-nizmler ushın azıq boladı.

• suwdı puwlandırıw arqalı hawanıń ıǵallıǵın támiynleydi.

Ósimliklerdiń insan tirishiligindegi ahmiyeti:

• kislorod deregi bolip tabiladi (barliq jasil ósimlikler);

• aziqliq sipatinda paydalaniladi (alma, erik, ǵoza);

• darilik sipatinda paydalaniladi; (jalpiz, shipovnik (qizil gúl), boyan);

• sharwa mallari ushin ot-jem (jońishqa, sebarga, juwsan);

• dekorativ ham bólme ósimlikleri sipatinda ósiriledi (fikus, kaktus);

• qurilis ham óndiris shiyki zatlari sipatinda (terek, paxta, kenep).

Ósimlikler sistematikasi.

Sistematika pánine shved alimi Karl Linney tiykar salǵan. Ósimliklerdiń 500 mińnan artiq túri bolıp, olardi úyreniw ańsat boliwi ushin bir-birine uqsas ósimliklerdi birlestirip, toparlarǵa bóledi. Osimlikler sistematikasinda tomendegi sistematikaliq birliklerden paydalanıladı:

Dúzilisi uqsas organizmler bir turge kiredi. Uqsas túrler birlesip tuwisti, tuwislar tuqimlasti, tuqimlas klasti, klass bólimdi, bólim bolsa ósimlikler dúnyasin payda etedi. Ósimlikler sistematikasi menen dárilik sarigúl ham mákke ósimlikleri misalinda tanisip shiǵamiz.

Ósimlikler dúniyasi.

Ósimlikler dúnyasi tómen dárejeli hám joqari dárejeli ósimliklerge bólinedi. Tómen dárejeli ósimliklerdiń denesi tamir, paqal, japiraqlarǵa bálinbeydi. Bunday dene plastinka yaki tallom delinedi. Tómen darejeli ósimliklerge suw otlari kiredi. Joqari darejeli osimliklerdiń denesi tamir, paqal ham japiraqlardan ibarat. Joqari dárejeli ósimlikler sporali ham tuximli ósimliklerge bólinedi. Joqari darejeli sporali osimliklerge moxlar, qiriq buwinlar ham qiriqqulaqlar bólimi kiredi. Tuqimli osimlikler bolsa tuqiminiń jaylasiwina qaray ashiq tuqimlilar hám jabiq tuqimlilar bólimlerin óz ishine aladi.

Jabiq tuqimli ósimlikler bir ham eki tuqim úlesli ósimlikler klasina bólinedi. Eki tuqim úlesli ósimliklerge atirgúlliler hám sarigúlliler tuqimlasi, bir tuqim úlesli ósimliklerge biyday tárizliler tuqimlasi kiredi. Biyday tarizliler tuqimlasina júweri hám arpa tuwislari birlesedi. Mákke júweri tuwisiniń wákili.