Sinf va o‘quv xonalarining shamolatilishini gigiyenik jihatdan baholash

Sinf va o‘quv xonalarining shamolatilishini gigiyenik jihatdan 
baholash. Odatda, yopiq binolar havosining kimyoviy tarkibi va fizik 
xossalarini yaxshilash uchun ventilatsiya yoki shamollatish usulidan 
foydalaniladi. Bunda tabiiy va sun’iy ventilatsiya tafovut qilinadi.
Tabiiy ventilatsiya deb o'zgarm agan tashqi havoning qurilish 
materialidagi teshiklar va eshik hamda derazalarning ochiq joylari- 
dan .xona ichiga kirishini tabiiy ventilatsiya deb atash rasm b o ig an . 
Ayni vaqtda tashqari va ichkaridagi haroratning har xil b o iish i, 
shuningdek, bosimlarning farqi va boshqa sabablar havo kirib tu- 
rishiga sabab b o ia d i.
Sun’iy ventilatsiya deb maxsus texnika qurilmalari vositasida 
havo kiritishga aytiladi. Bunda havoning tortilishini mexanik y o i
bilan kuchaytirib beradigan elektr motor yoki deflektor havoni 
harakatlantirib turadi.
Hojatxonalar, bufet-kutubxonalar va yechinish xonalarini sha­
mollatish vaqtida tashqaridan kiradigan havo kamroq, tashqariga 
chiqadigan havo esa hammadan ko'p chiqishiga qarab borish zarur. 
Shunda o ‘sha xonalam ing hidi ko iariladi va o'quv xonalariga 
o im a y d i.
Havoning ionlashuvL Sinf xonalari va boshqa binolarni sha­
mollatish havoning kim yoviy tarkibini o ‘zgartiribgina qolmay, bal­
ki havoning elektr zaryadi va ion tarkibiga ham ta ’sir qiladi.
M a’lumki, toza havoda teng miqdorda manfiy va musbat iorüar 
b o ia d i. Odam k o ‘p b o ia d ig a n bino havosida nafas a ’zolariga yax-
321

shi ta ’sir ko‘rsatadigan manfiy ionlar soni kam ayib qoladi, binolar 

shamollatilganida esa tashqaridan manfiy ionlar keladi.
Yopiq binolar havosining ion tarkibini yaxshilash uchun ioniza- 
torlar deb ataladigan maxsus asboblardan foydalanish mumkin. Bu 
asboblar havoga ionlar tarqatadi va shu y o i bilan uning xossalarini 
yaxshilaydi.
Havoning harorat rejimi. Zamonaviy m aktab binolarida 
m o ia d il harorat rejimini saqlab turish uchun k o ‘pincha past bo- 
simli suv bilan m arkazdan turib isitadigan tizim i o ‘rnatiladi. Biroq 
yana pechka bilan isitish usuli ham uchrab turadi, buni b a ’zan ma- 
halliy isitish usuli ham deb yuritiladi.
N orm al ish uchun sinfda harorat 16-22° atrofida b o iis h i zarur, 
rekreatsion binolar (tanaffuslar vaqtida bolalar chiqib yuradigan 
keng koridorlar) va jism oniy tarbiya zallarida harorat kam ida +14° 
b o iis h i kerak, chunld bu joylarda bolalar harakat qilib turadi.
Past bosimda suv bilan m arkazdan turib isitish tizim i bolalar 
muassasalari uchun ju d a qulay. U binolarda haroratning bir tekis 
b o iish in i ta ’minlab beradi, havoni ortiqcha quritib yubormaydi, 
isituvchi asboblarda (radiatorlarda) chang q o ‘nmaydi. Bolalar jaro- 
hat olm ashklari uchun radiatorlar yo g ‘och to ‘siqlar bilan to ‘silgan 
b o iis h i kerak.
S in f xonasining havo tarkibi va mikroiqlimi. Sinf xonasi 
tarkibidagi uglerod (CO^) - oksid miqdori 0,07-0,1 % dan osh- 
masligi kerak (ruxsat etilgan m iqdor - 0,03-0,04 %), havo tarkibi­
da uglerod (CO^) - oksid k o ‘payib ketsa, o'quvchilar asab tizim i­
ning tez charchab qolishiga va o iilg a n fanlam i o'zlashtirilish da- 
rajasining pasayishiga sabab b o ia d i. Ayniqsa, qish faslida bosh- 
la n g ic h sinfiarda b a ’zi o ‘quvchilar dars paytlarida uxlab qoladi. 
Bunga xona havosida uglerod (CO^) oksidining k o ‘payib ketishi 
sabab b o ia d i. Shuning uchun tanaffus vaqtida va dars mobaynida 
fortochlcalar ochilib, sin f havosini yangilab turish zarur.
Sinf xonasida har bir o ‘quvchi uchun 4 ,5-5 m^ havo t o 'g i i ke­
lishi lozim. Bir soatlik dars davom ida har bir o'quvchi uchun 16- 
26 m- havo m oijallanadi. Shuning uchun qish faslida dars vaqtida 
fortochkalam i har 10-15 daqiqada 0,5; 1,0 daqiqaga ochib havoni
322

yangilab turilishi, yilning issiq fasllarida esa sin f derazalarini dars 

vaqtida umuman ochiq qo‘yish kerak. Sinf harorati 16-18 °C, nis­
biy namlik 40 -6 0 %, havoning y o ‘nalish tezligi 0,1 m/s b o iish i 
kerak.
0 ‘zbekiston Respublikasida jism oniy tarbiya darsini deyarli 
yil davom ida (yogingarchiliksiz kunlarda) ochiq havoda o ik a z - 
gan m a’qul. Dars vaqtida sport zalining harorati 14-15 °C, nisbiy 
namlik 4 0-60 % va havoning y o ‘nalish tezligi 0,2-0,3 m/sdan osh- 
masligi kerak.