Sirtqi bo’lim 2-kurs bt s\5 talababasi Tojimatova Dilinurbonuning on savollariga javoblari

Sirtqi bo’lim 2-kurs BT S\5 talababasi Tojimatova Dilinurbonuning ON savollariga javoblari

1-topshiriq .Fe’lning zamon kategoriyasi haqida ma’lumot. Badiiy asardan har bir zamondagi fe’llar qatnashgan 5 ta gap tanlab yozish va fe’llarni ajratish.

Javob;Fe’lning zamon kategoriyasi ish- harakatning nutq sodir bo’lishi paytiga nisbatan amalga oshishini ko’rsatadi. Nazariy jihatdan bu kategoriya gapirilyotgan paytda , gapirilyotgandan paytdan oldin , gapirilyotgan paytdan keyin sodir bo’ladigan is-harakatni ifodalaydi.Saida va Umida juda inoq. Ular birga o’qiydilar, birga dars tayyorlaydilar. Birgalikda yosh havaskorlar to’garagiga qatnashadilar . Bugun dam olish kuni.Biroq ikkala dugona ko’chaga o’ynagani chiqishgani yo’q.
2-topshiriq. Fe’lning yasalishi . Fe’l yasovchi qo’shimchalar ishtirokida yasalgan so’zlarga 20 ta misol yozish.
Javob. Harakat tushunchasini anglatuvchi so’zlar fe’l deyiladi. Harakat ma’nosi juda keng tushuncha bo’ib,o’ylamoq, xayol surmoq fikrlamoq singari tafakkur ,yugurmoq , sakramoq, ishlamoq kabi holat qurmoq,, chizmoq, yasamoq yaratmoq natijali faoliyat bilan bog’liq ma’noviy guruhlarga mansub fe’llarni o’z ichiga oladi. Fe’lllar bir umumiy so’roqqa – nima qilmoq. So’rog’iga javob bo’ladi.Nutq fe’llar tub yoki yasama shaklda qo’llaniladi . Masalan; Feruza hovliga tushib, shabnamda qiyg’os ochilgan atirgullar ustiga egildi, to’yib-to’yib hidladi.Bu gapdagi tudhib,ochilgan egiladi fe’llari tub, hidladi-yasama;hid-la.Bu e’tirofda shoirning haqli tanqidini to’g’ri qabul qilishni ham aks etgan .Bu misoldagi qabul qilish aks etgan fe’llari bo’lib , ular ot-fe’l tipidagi kompozisiya uslida [yoki sintaktik usulda]yasalgan fe’llardir.
Devor bo’ylab yuksalgan daraxtlarning tepasida yirk-yirik .oshqovoqlar quyoshning so’ngi shu’alari bilan oltinlanardi. Komila bir chekadagi g’uj-g’uj ochilgan atirgulni hidlab oshxonaga qaytdi. Chaqqonlik bilan sabzi to’g’rayotgan sharofat bibi yonida u-bu to’g’risida gaplashdi . Dalada mashinalar ko’paymoqda. O’g’it solishni ham mashinaga yukladik. Dehqonchilik mashinalari yana-yana yaxshilanaveradi.
3-topshiriq.Ravishning leksik –grammatik xusuiyatlari. Badiiy asardan ravish qatnashgan 2ta gap yozish va tarkibidagi ravishlarni to’liq tahlil qilish.
Javob;Harakat holatning bajarilishi tarsi ,payti,o,rni darja miqdori kabi belgilarni bildiruvchi va qanday . qancha , qayer, singari so’roqlarga javob bo’luvchi so’zlar ravish deyiladi.Ravishning ma’no turlari;juft va takroriy ravishlar, holat ravishi, payt ravishi, o’rin ravishi, miqdor-daraja ravishi, sabab ravishi, maqsad ravish.Masalan; Ozroq podada yurmasa , biz bunda eplolmaydiganga o’xshaymiz.[S.Ahm]
Kunduzi hamma ishga ketadi,kechasi esa hovlida odam gavjum. Payt ravishi;morfologik tarkibi ajralmas holga kelgan;tub;soda,hol.
4-topshiriq.Ko’makchilarning Grammatik xusuiyatlari. Ko’makchilar va kelishik qo’shimachalarining ma’nodoshligiga 5 ta misol keltiring.
Javob. Ko’makchilar yordamchi so’zlar turkumiga kiradi. Yordamchi so’zlar esa o’zining atash ma’nosiga ega bo’lmaydi va mustaqil bo’lolmaydi, shuningdek ,gap tarkibida mustaqil tarzda biror bir gap bo’lagi vazifasini ham bajaraolmaydi. Yordamchi so’zlarning ushbu umumiy qonuniyati ko’makchilar udhun ham xosdir . Masalan; Men oqsoqlana –oqsoqlana maktab eshigi tomon(ga ) yo’lga tushdim.Kozimbek mashinani yo’lga chiqarib, qishloq(ga )tomon yurdi.Yomonlikdan chiqqan aks sado har qadamga sayin zaiflasha borardi, bora –bora o’chib yo’q bo’ladi.Kecha Jannat hola o’g’li(ni) oldiga borganda ,soqoli o’sib ketgani ,sochlari quloqlaridan osilib vahshiy qiyofasiga kirib qolganini ko’rdi.
5-topshiriq. Bog’lovchilarning Grammatik xusuiyatlari. Badiiy asradan ergashtiruvchi bo’lovchilar qatnashgan 5 ta gap tanlang va yozing.
Javob.Bog’lovchi –yuklamalarning mohiyati. Ammo ayrim so’zlarning bog’lovchilik tabiatidan kelib chiqqan holda shuni aytish mumkinki ,bog’lovchilarning miqdori ularning mohiyati , turlari hanuzgacha aniq belgilangancha yo’q.Bog’lovchialrning ko’makchi songari shakily jihatdan uch guruh ( sof bog’lovchilar ,nisbiy bog’lovchilar,qo’shimcha simon bog’lovchialr.)ga ajratib o’ragnidh lozim.Maslan; Shuni bilgilki,ular sen uchun o’limga ham tayyor turadilar.(o’qish kitobi 4-sinf .155-bet.) Dadmning qo’llariga niamki ilinsa, ular buvimniki bo’lib ko’rinaveradi.(Ergash Raimov.’’Ajab qishloq’’.66-bet.)Turmushimizdagi nimalar buvimga og’irlik qilsa, ular dadam uchun arziams narsalar edi.(Ergash Raimov.’’Ajab qishloq’’.73 –bet.)Sunisi hayajonliki,men uning ko’zlarida zarracha ham yosh ko’rmadim(P.Tursun)Hayot qaysi biriga qattiq tegib ketsa, o’shanisi kuchliroq tovush beradi(P.Qodirov)
6-topshiriq.Yuklamalarning Grammatik xusuiyatlari. Badiiy asradan chiziqcha bilan yozladigan yukalmalar qatnashgan 5ta gap tanlang va yozing.
Javob.Yordamchi so’zlarning umumiy funksional belgisi “bog’lash’’dir shu belgi asosida ko’makchi ,bog’lovch , yuklamalar so’z va gaplarni bir-biriga bog’lash uchun xizmat qiladi. Ammo bu vazifa bog;lovchi va ko’makchilar uchun o’zgarmas ,barqaror sanaladi. Yuklamalarning o’ziga xos xusuiyatlari shundaki , ular so’z yoki gaplarga so’roq ,ta’kid shundaki kuchaytiruv ,ayrish-chegaralash ,o’xshatish kabi qo;shimcha ma’nolarni beradi ba funksional ‘’bog’lash’’belgisiga nisbatan beqaror o’zgaruvchan sanaladi,ya’ni ‘’bog’lash’’ belgisibo’lishi ham bo’lmasligi ham mumkin.Masalan;Na so’zlarida ma’no bor, na ishlarida hayo.(Oybek)Tursunoy go’yo qalbi bilan ashulaga jo’r bo’lar edi. (A.Qahhor.)Kampirning yuzida go’yo kulgiga o’xshagan bir narsa aks etadi.(A.Qahhor.) Ertaga nikoh bo’ladi,go’yo men uning xotini.(Oybek)Shunday baqirdiki ,go’yo butun xoan larzaga kelgandej bo’ldi.(A.Qahhor).