Sirtqi bo‘lim fakulteti Tarix o‘qitish metodikasi

1.2. Sobik sho`ro davrida O’zbekistonda tarix faninnng o`qitilishi.
Maktabda tarix o`qitishning maksadi, ta'lim - tarbiyaviy vazifalari va mazmunini bilish uchun tarix o`qitishning ilmiy asoslarini egallab olishning o`zi kifoya kilmaydi. Tarix fannni o`qitish uchun, uni o`quvchilarning o`rganishi xam darsda, xam darsdan tashkari mashgulotlarda davom etad i. Maktabda ta'lim - tarbiya ishlarining asosiy tashkiliy shakli darsdir. Binobarin, tarix darsining o`quvchilarga bilim berish, ularni vatanparvar ruxda tarbiyalash va komil inson bo`lib yetishishidagi urni bekiyesdir.
Shuni alohida qayd etib o`tish lozimki, O’zbekiston Respublikasi tarix darsiga bo`lgan umumiy pedagogik va didaktik talablar asosida zamonaviy dars variantiii eksperimental tajribalar asosida ishlab chiqish shu kunga kadar biron tadkikotchi olim yoki praktik ukituvchiiing ilmiy izlaiish ob'yekti bo`lmagan.
Utmish tarixga nazar tashlaydigan bo`lsak, Turkiston Xalk Maorifi Komissarliginiig 1918 yil 12 seityabrda chiqargan farmonida, boshlangich maktabda garix o`rganish kuyidagi tartibda amalga oshirilishi qayd etilgan:
ijtimoiy va madaniy taraqqiyot jarayoni bo`lgan umumiy tarixni o`rganish, Rossiya va Turkiston xalklari tarixiii birmuncha aiikliklar kiritilgan xolda o`rganish, urta maktabda Garbiy Yevropa xalklari tarixi - kadimgi, urta asrlar va ayniksa yangi tarixni, shuningdek rus tarixiii o`rganish tavsiya etilgan edi.
O’zbekiston maktablarida tarix fanini o`qitish tarixini sinchiqlab o`rganar ekanmiz, 20 - yillarga kelganda Turkistonda tarix o`qitish metodikasiii pedagogik fan sifatida shakllanishida dastlabki dadil kadamlar kuyila boshlanganligini guvoxi bo`lamiz. Masalai, 1927 yilga kelganda Turkiston ulkasida pedagogika 4)fanini taraqqiy etishdada katta xissa qo`shgan pedagog olim Nikolay Porfiryevich Arxangelskiy tomonidan O’zbekiston umumga'lim maktablarida tarix o`qitish samaradorligini oshirishga bagishlangai kater ilmiy - metodik makola va usha sharoi! uchun nodir metodik kullanmalar yaratildi.
Ona tariximizga pazar tashlar ekanmiz, uzbek xalkining fashizmni tor -mor keltirishda o`zining ulkan xissasini qo`shganligini kursatadigan dalillarii guvoxi bo`lamiz. Dalillarga murojaat kilaYlik:
Masalan, O’zbekiston urush yillarida davlatga 3 mln. 806 tonna paxta, 54067 tonna pilla, 1 mln. 282 ming tonna don, 48000 tonna meva koki, 159 ming tonna gusht, 22300 tonna jun va boshka maxsulotlar yetkazib berdi.
O’zbekistondan 1 mln. ga yakin kishi jat ga safarbar ztildi, urush yillarida O’zbekistonga sobik Sovet Ittifokining frontga yakin va front zonalaridan 1 mln.ga yakin kishi, jumladan 200.000 ming bola evakuasiya kilindi, 1941 yiliiig iyul oyidan noyabr syiga kadar O’zbekistonga Moskva shaxri va viloyati, Ukraina, Belorussiya, Volga buyi rayonlaridai yuzdan kuprok korxonalar kuchib keltirildi, evakuasiya kidingan korxonalar uzbek ishchisi va xizmatchilarnniig kaxramonona gayrati tufayli kiska muddat ichida joylashtirildi va ishga tushirildi. Mazkur korxonalarning kupchiligi oldingi vaktiga Karaganda kuprok maxsulot chiqaradigan bo`ldi. Urush davomida Uzbekistoilik jangchilardan 120 ming kishi orden va medallar bilan mukofotlandilar.
Ilgar «Urush yillarida O’zbekiston maktablarida tarix o`qitish» masalasini o`zini alohida olib karaydigan bo`lsak, bu davrda O’zbekistonda umumta'lim maktablarida tarix o`qitish xuyeusida va umuman O’zbekiston xalklari tarixini o`rganish borasida taxsinga molik kupgina ilmiy -uslubiy asarlar yaratilgailigini bilamiz.
Tarix o`qitish metodikasiga doyr uslubiy va didaktik adabiyotlarda tarix o`qitishga bo`lgan zamonaviy talablar xam alohida qayd etiladi. Jumladan, Akademik Mirza Maxmudovning « Sovremenno'y urok» (M. «Prosveheniye», 1989), P.S. Leybeshrubning «Didakticheskiye trebovaniya k uroku istorii» (M. Izd ~ vo APN RSFSR, 1960). N.G.Dayrniiig «Sovremenno'e trebovaniya k uroku istorii» ( M. 1979) va boshkalar. Bu asarlar garchi bevosita tarix o`qitish masalasiga bagishlanmagan bo`lsada, aslnda 60 - 70 - 80 - yillar sharoitida yozilgan. Lekin metodist olimlarning shuro jamiyatining 70 yildan ziyod davr ichida yaratgan ilmiy - uslubiy va didaktik asarlari usha davr xususiyatidan kelib chiqkan ba'zi kamchiliklarga karamasdan bugungi uz istikloliga erishgan O’zbekiston Respublikasi maktablarida xam foydalanilib kelinmokda. Endilikda. Respublikamiz tarixchi metodist -olimlari vazifalariana shu ulkan merosdai O’zbekiston xalklari tarixining bugungi davri talabi ayeosidan ilmiy - uslubiy va didaktik yullariniyukori saviyada ishlab chiqishdan iboratdir.
Prezidentimiz alohida qayd etib upanidek, «Yangi demokratik ta'lim konsepsiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish lozim bo`ladi. Bunda uzbek xalkining va respublika xududida boshka xalklarning millimy, tarixiy va Madaniy an'analari, ma'naviy tajribasi ta'lim va tarbiya tizimimizga uzviy ravishda kiri gilishi zarur». Ilmny - uslubiy va didaktik jixatdan tugri tashkil etilgan tarix ta'limi dars jarayonida Samara beradigan turli - tuman shakl va usullardan foydalanishni takozo etadi.
Tarix o`qitish deganda fakatgina ukituvchini vokealar tugrisidagi xikoyasini tinglash - u, kelgusi darsda uni o`quvchilardai sarashgina emas, balki, tarix o`qitish jarayonida biz o`quvchilarimizni fikrlash va tarixiy vokealarini taxlil etish, o`rganilayetgantarixiy material asosida xulosalar chiqarish va ularni umumlashtirish, tafakkur etish, o`rganilayotgan xama mavzular va kursping yetakchi goyalaripi ongli ravishda mustaxkam uzlashtirib olish, ularni tarixiy xujjatlar va ayniksa Uzbskiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari, nutklari matni ustida mustaxkam ishlab, rejalar va konspekt, xronologik va sinxronologik jadvallar to`zishga, ularni taxlil etishga, kiskacha ma'ruzalar tayerlashga, tarixiy xaritalar bilan ishlash vag ugri tarixiy muljal olishga kunt bilan urgatish jarasniga aytiladi.
Tarix darsiningo`quv materialini navbvtdagi bir bo`lagi deb xisoblab, uni o`quvchilarga zudlik bilan bayon etib, keyingi bo`lagiga o`tishdangina iborat deb uylagan ukituvchi, albatta xato kilgai bo`lur edi.
Dars - tarix dasturining bir oddiy bo`lagigina emas. Dars - birinchi galda o`quv mashgulotidir.