Sirtqi bo'lim Geografiya ha'm ekanomikaliq bilim tiykarlari
Download 386.19 Kb. Pdf ko'rish
|
O\'mirzaxov A oz betinshe
|
II. Tiykarǵı bo'lim Áwele, bul ústin turatuǵın jónelisler hám olarda ámelge asırılıwı názerde tutılǵan wazıypalar hám de ilajlardıń atqarıwı búgingikunnıń turmıslıq jáne social zárúrshiligi ekenligin atap ótiw kerek. Sonday-aq milliy ekonomikanıń proporcionallıǵı hám turaqlılıǵındı támiyinlew, onıń quramında sanaat, xızmetler kórsetiw tarawı, kishi biznes hám jeke isbilermenlik úlesin kóbeytiw, xızmetler kórsetiw salasın jedel rawajlandırıw, jalpı ishki ónimdi qáliplestiriwde xizmetlernıń ornı hám úlesin asırıw, kórsetilip atırǵan xızmetler quramın, bárinen burın, xızmetlerdiń zamanagóy joqarı texnologiyalıq túrleri esabına tupten ózgertiw zárúr bolıp tabıladı. Respublikamızda ámelge asırılıp atırǵan reformalardıń házirgi basqıshında ekonomikanı erkinlestiriw, mámleketti modernizaciyalaw, makroekonomikalıq teńsalmaqlılıqtı támiyinlew ornına úzliksiz ekonomikalıq ósiwge erisiw sıyaqlı aktual wazıypa qoyılǵan II. Tiykarǵı bo'lim 2.1 Islep shıǵarıw haqqında túsinik Islep shıǵarıw kóleminiń resurslar bar ekenligi yamasa tutınıw etiliwine anıq baylanıslıligi anıqlanǵanda islep shıǵarıw funktsiyasınıń bul túri shıǵıw funktsiyası dab ataladı. Atap aytqanda, awıl xójaligida islep shıǵarıw funktsiyaları keń qóllaniladi, ularda faktorlar zúráátliligine tásirdi úyreniw ushın paydalanıladı, mısalı, hár qıylı óǵitlar torkibi hám torkibi, topıraqtı qayta islew usılları. Soǵan óxshash islep shıǵarıw funktsiyaları menen bir qatarda islep shıǵarıw qárejetleriniń teris funktsiyaları qóllaniladi. Ular resurs qárejetleriniń ónimge baylanıslıligini xarakteristikalaydı (qatań aytqanda, ular tek islep shıǵarıw funktsiyalarına almashtiriladigan derekler menen teris). Islep shıǵarıw funktsiyalarınıń Ayrıqsha jaǵdayları retinde qárejetler funktsiyası (islep shıǵarıw kólemi hám islep shıǵarıw qárejetleriniń ózaro baylanıslıligi), investitsiya funktsiyası (talap etiletuǵın investitsiyalardıń keleshektegi kárxananıń islep shıǵarıw quwatına baylanıslıligi) hám basqalar kórip shıǵilıwı múmkin. Matematik túrde islep shıǵarıw funktsiyaları tómendegishe ańlatılıwı múmkin túrli sırtqı kórinisler - islep shıǵarıw nátiyjesiniń bir úyrenilip atırǵan faktorǵa sızıqlı baylanıslıligidan tórtib, úyrenilip atırǵan ob'ekttiń jaǵdayın túrli waqıt araliǵina baylanıslı tákirarlanıw munasábetlerin óz ishine ugan juda quramalı teńlemelerge. Islep shıǵarıw funktsiyaların sáwlelendiriwdiń multiplikativ-kúsh formaları eń keń tarqalǵan. Ularnıń ayriqsha ózgesheligi tómendegilerden ibarat : eger faktorlardan biri nolǵa teń bólsa, ol jaǵdayda nátiyje yóqoladi. Kóriw múmkin, bul kóplegen analiz etilgen barlıq baslanǵish resurslar islep shıǵarıwǵa yolb etilgen hám ularnıń hesh birisiz islep shıǵarıw múmkin emas. Juda ulıwma forma (ol kanonik dab ataladı) bul funktsiya tómendegishe jazılǵan : Multiplikativ-quwat islep shıǵarıw funktsiyasınıń quwat koefficiyentleri (parametrleri) hár bir faktor qosatuǵın juwmaqlawshı ónim degi procent ósiwi úlesin kórsetedi (yamasa eger tiyisli resurs qárejetleri bir procentke asırılsa, ónim neshe procentke ko'payadi); olar tiyisli resurs qárejetlerine salıstırǵanda islep shıǵarıw mayısqaqlıǵınıń koefficiyentleri. Eger koefficiyentler jıyındısı 1 bolsa, bul funktsiyanıń bir túrliginı ańlatadı : ol resurslar sanınıń kóbeyiwine proporcional túrde artadı. Biraq, sonıń menen birge, parametrlerdiń jıyındısı birlikten kóbirek yamasa kemrek bolǵan jaǵdaylar ámeldegi; bul sonı kórsetedi, qárejetlerdiń asıwı nomutanosib túrde úlken kólem degi yamasa nomutanosib túrde kishilew ósiwge alıp keledi (kólem ekonomikası ). Islep shıǵarıw kóleminiń resurslar bar ekenligi yamasa tutınıw etiliwine anıq baylanıslıligi anıqlanǵanda islep shıǵarıw funktsiyasınıń bul túri shıǵıw funktsiyası dab ataladı. Atap aytqanda, awıl xójaligida islep shıǵarıw funktsiyaları keń qóllaniladi, ularda faktorlar zúráátliligine tásirdi úyreniw ushın paydalanıladı, mısalı, hár qıylı óǵitlar torkibi hám torkibi, topıraqtı qayta islew usılları. Soǵan óxshash islep shıǵarıw funktsiyaları menen bir qatarda islep shıǵarıw qárejetleriniń teris funktsiyaları qóllaniladi. |
