Sirtqi bo’lim jismoniy madaniyaT yo’nalishi


Atamalarga ma’lum bir talablar kuyiladi


Download 436.58 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/2
Sana22.04.2023
Hajmi436.58 Kb.
#1382018
1   2
Bog'liq
Gimnastika atamalari

 
Atamalarga ma’lum bir talablar kuyiladi: 
1. Tushunarliligi. Atamalar ot tili lugat tarkibi va boshka tillardan olingan 
suzlar, shuningdek baynalminal suz-atamalar asosida kurilishi va mazkur xalk tili 
grammatikasi suz yasalishi konunlariga tulik tugri kelish kerak. Ona tili 
normalarining bulib kolishiga olib keladi. 
2. Anikliligi. Atama aniklanadigan xarakat (mashk) yoki tushuncha moxiyati 
xakida anik tasavvur berish kerak. Atama anikligi mashkni tezda egallab olishga 
yordam beradigan tugri tasavvurni yaratishda katta axamiyatga ega. 
3. Kiskaliligi. Tanaffus uchun kumak bulgan kiska atamalar yanada maksadga 


muvofik. Bunga mashk nomi va yozib olinishini yengillashtiradigan kiskartmalar 
koidalari xizmat kiladi. 
Atamalar xosil bulishi usullari. 
Atamalar xosil bulishining eng tarkalgan usuli - mavjud suzlarga yangi 
atamalik ma’no berish. Gimnastikada bunday atamalarga, masalan, kuprik, kirish, 
utish, chikish kiradi. 
Atamalar urnida aloxida suzlar uzaklari kiradi, masalan: 
osilish, tayanish, silkinish, utirish. 
Statistik xolatni bildirgan atamalar tayanch shartlarini xisobga olgan xolda 
xosil kilinadi, masalan: tayanish, yelka bilagiga tayanish, kullarga tayanish, ikkala 
kurakda turish, boshda turish, kullarda turish - va tana xolatlari, masalan: osilish, 
burchakli osilish, engashib osilish, bukilib osilish. 
Silkinish mashklari atamalari u yoki bu xarakatlanish xususiyatlarini xisobga 
olgan xolda xosil kilinadi, masalan: yelka bilaklariga tayanishdan oldinga silkinish 
bilan kugarilish, kadni rostlab kutarilish, ikkita yoki bittasi bilan kutarilish. Sport 
gimnastikasida sakrash va sakrab tushishlar atamalari uchish fazasida tomaning 
xolatiga kura aniklanadi, masalan: oyoklarni bukib, oyoklarni ochib sakrash. 
Barcha atamalar kuyidagi guruxlarga bulinadi: 
1. Umumiy atamalar - mashklarniig aloxida guruxlari, umumiy 
tushunchalarnn aniklash uchun ishlatiladi, masalan: saf mashklari, erkin mashklar. 
2. Mashkning ma’noli belgilarini anik aniklashga imkon beradigan asosiy 
(anik) atamalar, masalan: kutarilish, osilib tushib turish, aylanish, burilish, osilish^ 
tayanish, sakrab tushish, engashish, utirish va b. 
3. Xarakat asosiy va kursatuvchi yunalishlari, bajarish usuli, tayanish shartlari 
va shux aniklab beradigan kushimcha mashklar, 
masalan: tugrilanish, yoy bilan, aylanish. 
Atama nomi, odatda uning moxiyatini ifodalaydigan asosiy atama va 
xarakatni, uning tartibini annklaydigan kushimcha atamadan iborat. Zaruriyat 
bulganda bajarilish xarakterini (masalan, kul xarakati bilan tezda bushatib, 
mayinrok bajarish) beruvchi tushuntirish suzlari ishlatiladi. Kiskartmalar koidasi 


(aloxida belgilanishlarni tushurib koldirish). 
Gimnastikada kiskartirish uchun umum kabul kilingan bir kator koidalarni 
kursatish kabul kilinmagan: 
- oldindan - gimnastikasining tayanchga tananing old tomoni bilan turish 
xolati; 
- oldinga - kiska yul bilan bajariladigan xarakat yunalishi xakida kursatma, 
xarakatning yagona bulishi mumkin bulgan 
yunalishi; 
- belgilangan uslubga tugri keladigan kul, oyok, uchi, kaftlar xolatining 
kursatilishi; 
- engashishlarda tana xolati; 
- sakrab utirishlarda oyoklar xolati; 
- pul yoki oyoklar xarakati xakida gap ketganda oldinga kuyish, kutarish
tushirish va b. suzlari; 
- uzunasiga - kundalang - u yoki bu sport anjomiga eng tugri keladigan 
odatdagi xolatlarda. 
Turnik, maxsus xalka, turli balandlikdagn bruslar, eshakda uzunasiga atamasi, 
parallel bruslarda kundalang atamasi tushirib koldiriladi: 
- "yukoridan ushlash", "Ichkariga sakrab utish"; 
- sakrash yoki sakrab tushish - agar bu sport anjomi nomiga tugri kelsa; 
- "engashib", agar bajarish texnikasi bu xolatni oldindan bajargan bulsa, 
masalan oldinga silkinish bilan, turish, orkaga silkinish bilan sakrab tushish; 
- "kaftlar ichkariga" - pastga, oldinga, orkaga, yukoriga kullar xolatida; 
- "kaftlar pastga" - kullar tomonga yoki chapga, unga va sh.ux. xolatida; 
- "yoylar bilan oldinga", agar kullar xarakat bilan oldinga kutarilsa yoki 
tushirilsa. 
Dastlabki xolat (d.x) fakat mashk boshida kursatiladi. Tana va kul-oyoklar 
yuli xarakat kiska yoki odatdagi yul bilan bajarilganda kursatiladi. Mashk 
xarakteri odatdagidan fark kilsa, aniklanadi. 
Umumrivojlantiruvchi va erkin mashklar atamalari. 


Oyoklar dastlabki xolati - mashklar bajariladigan tik turish yoki boshka 
xolatlar. 
Tik turish - asosiy, oyoklar ikki yokka, xuddi shu fakat keng, xuddi shu fakat 
tor, xuddi shu fakat ung yoki chap bilan, birlashgan kovushgan, erkin, ung yoki 
chap tizzada. 
Oyok uchida tik turishni bajarishda "oyok, uchida suzi kushiladi. Tizzalarda 
tik turishdan (shuningdek utirib, yotib va b. xolatlaridan) oyoklarda tik turishga 
utish "turish" atamasi bilan belgilanadi. 
Utirishlar - yerda yoki sport anjomida utirish xolatlari. 
Oyoklarni ikki yokka, burchak bilan, xuddi shunday oyoklar ikki yokka, 
bukilib, ushlab turib, belda, tovonlarga, xuddi shu engashish bilan va b. Utirishlar 
farklanadi. 
Tizza bukib ugirish - bukilgan oyoklarda mashk kilayotgan xolati, engashish 
bilan yarim burilib utirish - "suzuvchi starti", ungga bukilib utirish. Oyokni 
tashlash - oyokni oldinga chikarish va bukish xarakati yoki xolati, engashib oyokni 
tashlash, oyokni katta tashlash. 
Farklanadi: utirib tayanish, ung tizzaga tayanish, xuddi shu kul - boshka kul 
kutarilgan, tik turib tayanish, yelkalarga yotib tayanish, belga yotib tayanish, sung 
oyokka utirib tayanish va b. 
Kul va oyoklar bilan xarakatlar bir paitda, navbatma-navbat, tartib bilan 
bajarilishi mumkin. 
Bir xil, xar xil, parallel, simmetrik va nosimmetrik xarakatlar farklanadi. Ular 
asosiy va oralik tekislikda tugri yoki bukilgan kullar bilan bajariladi. Ikkinchi 
xolda atamaga "bukish" suzi kushiladi. Masalan, kullarga orkaga bukish, ung yoki 
ikkisini tomonga bukish. SHu atama oyoklarni bukishda xam kushiladi. Masalan: 
ungni bukish, ungni oldinga orkaga bukish yoki ung tizzani tomonga bukish. 
Kullarning asosiy dastlabki xolatlari: kullar belga, yelkagacha, bosh orasiga, 
kukrak oldiga, oldiida, kovushtirish va b. 
Kul va oyoklar xarakati yunalishi tanaga nisbatan aniklanadi. 
Aylanma - kul, oyok, tana va bosh, shuningdek sport anjomi yoki uning kismi 


ustida oyoklarning aylana xarakati. 
Engashish - tananing egilishini bildiradigan atama. Engashish, egilib 
engashish, orkaga engashish, ushlab turib engashish farklanadi. 
Muvozanat - bir oyokda osilib va tayanib turgan shugullanayotganning 
gorizontal xolati. Kuyidagi muvozanat turlari mavjud: ung oyokda engashib, 
yonmacha, orka, frontal, ushlab, shpagat bilan, xalka bilan, tirsakda, 
chalishtirilgan. 
Anjomlar bilgan mashklarni bajarish nomlarida asosiy belgi bulib anjomning 
xolati (uning yunalishi va u bilan bajariladigan yul xizmat kiladi. 
Anjomlarda bajariladigan mashklar atamalari. 
Ushlash - anjomni ushlash usuli. Kuyidagi ushlashlar tatbik kilinadi: 
yukoridan, pastdan, turli, teskari, tutashtirilgan, keng, tor, sikilgan chukur. 
Osilish 

yelkalar ushlash nuktasidan kuyida bulgan anjomdagi 
shugullanuvchining xolati. SHugullanuvchi fakat oyok, yoki kul bilan ushlab 
turgan xolati, oddiy osilish va kushimcha tayanish bulgan tana, oyoklar 
yordamnda yaralash osilish farklanadi. 
Osilishlar - (oddiy) - bukilgan kullarda osilish, engashib osilish, egilib osilish, 
burchakli osilish, orkadan osilish, gorizontal osilish. 
Aralash osilishlar: utirib osilish, devorga orka bilan osilish, engashib tikka 
osilish, yotib osilish, turib osilish. 
Tayanish - shugullanuvchi yelkasi tayanish nuktasidan yukori bulgan xolati, 
oddiy va aralash tayanishlar farklanadi. 
Oddiy tayanishlar - yelka va kullarga tayanish, engashib kullarga tayanish, 
orkadan tayanish, burchakli tayanish, tashkarida ochilgan oyoklarga tayanish. 
ushlagan xolda. 
Utirish -anjomda utirish xolati, bruslarda oyoklarni ochib utirish, belda 
utirish. 
Mashklar boshlanishi kuyidagi atamalar bilan aniklanadi: 
yugurib kelib sakrash; osilishdan, tayanishdan yoki birinchi belgidan, 
masalan, siltanish va bukilib turish orkaga aylanish va xokazo. 


Kutarilish - osilishdan tayanishga utish yoki kuyi tayanishdan yukorirok 
tayanishga utish. Farklanadi: navbat bilan kuch bilan kutarilish, kuch bnlan 
kutarilish, siltanib aylanish bilan kutarilish. 
Tushish - kutarilishga karama - karshi xarakat 
Aylanish - gimnastikaning anjom uki atrofida tayanishdan bajariladngan 
aylanma xarakati. Misol, oldinga orkaga aylanish, katta aylanish, xuddi shu 
orkadan osilishda. 
Burilish - vertikal uk atrofida tana xarakati oldinga siltanish turib orkaga 
burilishlar farklanadi. 
CHalishtirnsh - xalkalarda gimnastikaning chalishtirilgan xarakati: burchakli 
chalishtirish, yonmacha chalishtirish, kulga turib chalishtirish. 
Anjomlarda turish, yelka, kullarda turish. Turishlarni bajarish usullari: kuch, 
siltanish bilan, engashib, bukilib. 
Saykalish - gimnastikann anjom bilan bir marotaba mayatnik sifat xarakati. 
Bir necha bor chaykalishlar tebranib turish deb ataladi. 
Siltanish - aylanish orkiga nisbatan tananing erkin xarakati. 
Tebranishlar usuli - kuch, egilishlar bilan, sakrash orkali. 
Yoy sifat siltanish - yoysimon xarakat bilan tayanishdan osilishga utish. 
Masalan, turnikda: burilish bilan yoysimon siltanish. 
Buralish - tananing gorizontal uki atrofida tezlashgan ushlash orkali yelka 
suyaklarida aylanish bilan tananing aylanishi. Oldinga, orkaga buralish. 
Oyoklar bilan siltanishlar kuyidagi atamalar bilan belgilanadi: aylanma, 
tutashtiruv; sakrab olib tushish va boshka 
Uchib utish - gimnastikasini bir anjomdan boshkasiga tushish orkali siljishi. 
Sakrab turish - osilish yoki tayanishdan anjomdan sakrab tushish. Siltanish 
bilan oldinga orkaga sakrab turish; xuddi shu burilishlar bilan yoy, aylanish, 
buralishlar, aylanib tushish, salьto bilan sakrab tushishlar farklanadi. 
Sakrash-itarilishdan keyin erkin uchish orkali masofani (balandlik, uzunlik) 
yoki tusikni bartaraf etish: engashib, burchak yon topgan bilan oyoklarni ochib, 
orkaga oyoklarni bukib aylanib utib. 


Bir kuchli siltanish - oldindan oyoklar bilan bir itarilib orkaga oyoklar bilan 
siltanish. 
Akrobatik mashklar atamalari. 
Dumalanish - tananing ketma-ket tayanchni tekkan xolda tananing aylanma 
xarakati (bosh orkali buralishsiz): oldinga, tomonga, tik turishkan bajariladigan 
orka bukilish dumalanishlar farklanadi. 
Guruxlanish - tananing bukilgan xolati (elkalarga tizzalar, tirsaklar, sikilgan
boldirni ushlash). Yotib, utirib va yarim utirish guruxlanish farklanadi. 
Yumalanish - ketma-ket tayanish va boshni aylantirib ugish orkali tananing 
aylanma xarakati. Oldinga, uzun, kulga tayanguncha uchib, sakrash bnlan 
yumalanish, yuzi bilan boshka tomonga tugaydigan burilish orkali yumalanish, 
orkaga tizzaga tayanib orkaga yumalanish, orkaga bukilib yumalanish, yelka orkali 
orkaga yumalanish, kullarda tik turish orkali yumalanish. 
Burilish - tanani tulik tebranish bnlan aylanma xarakati (kul, bosh yoki 
ikkalasiga tayangan xolda) bir yoki ikki uchish fazalari orkali. 
Masalan: tomonga burilish, boshdan burilish, bir oyokka burilish, sakrash 
orkali burilish va b. 
Orkaga burilish - tananing orkaga kulga tayangan xolda aylanma xarakati. 
Aylanib utish - tananing tulik aylanib utishning bir xil aylanma xarakati (uchishsiz 
kullarga tayanib). 
Rondat - oyok tomonga tushish orkali ailanib burilib ugish. Kurbet - kuldan 
oyoklarga orkaga sakrash. Bukilib kugarilish - oyoklarga bukilib tayanishdan 
bajarilgan kutarilish. Utirib, oyoklarni ochib utirib, tizzalarga utirib bajariladi. 
Salьto - xavoda tananig erkin aylanishi. Oldinga salьto, siltanishli salьto, orka 
salьto, yonmacha, chuzilgan, burilishli (piruet) salьto farklanadi. Bir sakrab turish 
- silkingan oyokda katga bulmagan sakrab turish, boshkasi oldinda bukilgan, 
sakrash akrobatikasida boglovchi belgi sifatida ishlatiladi. 
Kuprik - yoysimon, maksimal tananing bukilgan tayancha orka kilingan xolati 
bir kulda, bir oyokda yelkalarda kupriklar, turli kupriklar farklanadi. 
SHpagat - oyokning butun uzunligi bilan tayanchga tekkan xolda maksimal 


ochilgan oyoklar utirishi. 
Yarim shpagat - xuddi shunday xalat, fakat oldinda bukilgan oyok joylanadn. 
Tik turish- oyoklarni yukoriga kilib tananing vertikal xolati. 
Kurashlarda, boshda, kullarda tik turishlar farklanadn. 
Mashklarni yozish koidalari va shakli. 
Maksadga kura u yoki bu yozuv shakli ishlatiladi; 
umumrashtirilgan, atamalashtirilgan, kiskartirilgan yoki, yozuvlashtirilgan. 
Yozuvlar koidalariga kiradi: gimnastik mashklarning aloxida guruxlari uchun 
belgilangan yozuv tartibi. 
 
 
Adabiyotlar: 
 
1. Smolenskiy V.M. Gimnastika va dars berish metodikasi darslik.. 
2. Orlov P.N., Koryakovskiy I.M. Gimnastika: darslik. 
3. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. 
"Maktabda gimnastika mashulotlari tashkili, mazmuni va metodikasi". 
4. 
www.ziyonet.uz
 
 
 

Download 436.58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling