Sirtqi bolim kafedrasi

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI BILIMLENDIRIW ,PAN HAM INNOVACIYALAR MINISTRLIGI
NÒKIS INNOVACIYALIQ INSTITUTI



______________________________sirtqi bolim
_______________________________kafedrasi
__________________________________paninen

ÓZBETINSHE JUMIS
Tema:_________________________________________
Orinlaģan:_____________________________________
Qabillaģan:____________________________________


Joba:
Kirisiw
1.Erteklerdiń mazmuni boyinsha áhmiyeti
2.Erteklerdi talim tarbiyada qollaniliwi usillari
Juwmaqlaw
Paydalanilģan adebiyatlar

Kirisiw
Ertek-xaliqtin` ushqir qiyallari menen a`rmanin, ja`miyetlik rawajlaniwdin` ishki qarama-qarsilig`in, ta`biyat penen adamlar arasindag`i qatnasti romantikaliq, fol`klorliq jobada su`wretlep beretug`in awizeki prozaliq do`retpe.
Ilimpaz N.Da`wqaraev ertekler jo`ninde «Ertek degen so`zden awizeki aytilatug`in gu`rrin`lerdi tu`sinemiz. Ertek ertede bolg`an degen tu`sinikten shiqqan»^q,-dep jazadi.
Qaraqalpaq xalqinda ertekler og`ada erte zamanlardan kiyatirg`an bahali ruwxiy g`a`ziyne. Burinnan bar erteklerdin` mazmuninda ha`r tu`rli dinnin` ta`siri, ha`r tu`rli inanimlar, eski tu`sinikler ko`p ushirasadi.
Fol`klorist Q.Ayimbetov ertekke «Ertek - ertedegi xaliq o`mirinin` aynasi»^w,-dep baha beredi.
Erteklerdin` mazmuninan ha`r qiyli zamanlarda adamlardin` qalay jasag`an o`mir-tirishiligin, xaliqtin` arziw-a`rmanlarin ko`riwge boladi.
XI a`sirde jasag`an tu`rk ilimpazi Maxmud Qashg`ariy o`zinin` «Tu`rk so`zligi» toplaminda`»Etukxikoya, ertek bir na`rseni shaxqa bildiriw, a`n`gime qiliw ushin ha`m bul so`z qollanadi, hasli bir na`rseni a`n`gime qiliwdan aling`an»^e- dep jazadi.
Erteklerdin` basqa fol`klorliq shig`armalardan o`zgesheligi erteklerde bolg`an ha`diyseler shamalaw ha`m boljawlar menen turmis shinlig`inan alisiraq waqiyalar so`z etiledi ha`m erteklerdi qa`legen tin`lawshi o`zlestirip ekinshi birewge jetkere beriwge haqili.
Ertektin` atinan ma`lim bolg`aninday erterekte payda bolg`an. Erteklerdin` payda boliwin a`yyemgi ja`miyetlerge baylanistirip boljaytug`in ilimiy pikirler bar.
Geypara ertekler qaraqalpaq xalqi qurilmastan burin, ele islam dini taralmag`an da`wirde shiqqan. Ertekler awiz a`debiyatinin` basqa tu`rlerindey o`zgertilip du`zetilip kelgenlikten, qaraqalpaq xalqinin` son`g`i a`sirlerdegi o`mirinin` de aynasi bola aladi. Qaraqalpaq xalqi o`z tariyxinin` uzaqqa soziliwi dawaminda ko`p g`ana xaliqlar menen baylanista qarim-qatnasta boladi` bir in`g`ay siyasiy-tariyxiy turmista jasadi. Sonliqtan ko`p g`ana qaraqalpaq ertekleri qon`si otirg`an xaliqlar arasina tarag`an. Ma`selen,»Altin baliq»,»Diyxan», «Jalmawiz kempir» qusag`an qaraqalpaq ertekleri tematikasi jag`inan da, qurilisi jag`inan da, ha`diyseni sipatlaw jag`inan da qazaq, o`zbek, qirg`iz, nog`ay, tu`rkmen, oris ertekleri menen ju`da` jaqin sa`ykeslikke iye. Shig`is xaliqlarinda taralg`an «Min` bir tu`n» ertekgi ha`r xaliqtin` milliy awizeki a`debiyatinan orin alg`an. «Min` bir tu`n» ertegi ha`r xaliqtin` milliy a`debiyatinan orin alg`an. «Min` bir tu`n»nin` ayirim bo`limleri qaraqalpaq tiline awdarilip, qaraqalpaq xalqinin` jag`dayina ilayiqlap o`zgertilip te aytilg`an. Bunnan qaraqalpaq erteklerinin` ba`ri de basqa xaliqlardan awisip kelgen degen juwmaqqa keliwge bolmaydi.