Sitologiya fanining rivojlanish tarixi Reja: Fanning mazmuni va asosiy vazifalari

2.Fanning rivojlanishiga hissa qo`shgan olimlar. Sitologiyaning rivojlanishi hujayraning o`rganilishi, mikroskopning kashf etilishi bilan bog`liqdir. Kattalashtiruvchi oynalar XVII- asr oxiriga kelib ilmiy tadqiqot ishlari uchun qo`llanila boshlangan. Kеyinchalik eng sodda tuzilishga ga bo`lgan mikroskoplar yaratilgan. Birinchi mikroskop 1590 yilda gollandiyalik ko`zoynak ustalari aka-uka Gans va Zaxarius Yanssenlar tomonidan yig`ilgan. Takomillashtirilgan mikroskop 1609-1610 yillarda italiyalik olim Galileo Galiley tomonidan loyihalashtirildi. Galileyning birinchi mikroskopi uzun naydan iborat bo`lib, uni ishlatish ancha noqulay edi. Bir qancha vaqtlardan kеyin esa fizik Kornelius va astrolog Drebbel yana bir mikroskop loyihalashtiradilar. Biroq, bu mikroskoplar ham ilmiy ishlarga xizmat qilmadi.
1624 yilda Galiley o`zining mikroskopini qayta loyihalashtirdi va endi bu mikroskopdan amaliy ishlarda foydalanish mumkin edi.
Mikroskopga Angliyadan ko`ra Italiyada ko`proq, e`tibor berildi. 1624 yilda Galiley o`zining mikroskopini Rimdagi "Bilimdonlar Akademiyasi"ga hadya etdi. 1625 yilda Stelluti mikroskop yordamida asalari ko`zining fasetkali (mozaika) tuzilishini ifodalab berdi. F.CHezi 1628 yili Galileyning mikroskopidan foydalanib o`simliklarning sporangiyasini o`rgandi. Mikroskop iborasini birinchi bo`lib 1625 yilda Iogan Faber tavsiya qiladi.
Germaniyada mikroskoplar o`yinchoq tayyorlanadigan ustaxonalarda yasalar edi. Angliyada 20-asr boshlarida sifatliroq mikroskoplar ishlab chiqarila boshlandi, uning tuzilishiga o`zgartirishlar kiritildi. U mikroskoplar buyumlarni 150 martagacha katgalashtirish imkoniyatiga ega bo`lgan. Mikroskopga qiziquvchilar juda ko`p qiziqarli va muhim yangiliklar yaratdi. SHunday yaratuvchilardan biri Antonio Van Levenguk (1632-1723) bo`lib, u aslida sotuvchilik kasbi egasi edi. Uning kuzatuvlari bilan mikroskopik tuzilishga ega organizmlar haqidagi fanga asos solindi.
A.Levenguk ob`ektni 300 marta kattalashgiradigan mikroskopida suv tomchisidagi mikroorganizmlar, ularning harakatlanishini, qizil qon tanachalarini o`rgandi.Uning e`tiborga sazovor bo`lgan ishlaridan biri infuzoriyalarni o`rganish hisoblanadi.
Birinchi mikroskopik tajribalarni ko`pgina sohalar bo`yicha (fizika, geologiya, biologiya) izlanishlar olib borgan olim London Qirollar ilmiy jamiyatining kotibi Robert Guk (1635-1703) olib bordi. R.Gukning mutaxasisligi fizik edi. U mikroskopni texnik jihatdan takomillashtirdi. Uning mikroskopi 3 elementdan: yig`uvchi linza (kollektor), okulyar linza va ob`еktiv linzalardan tuzilgan(1.1rasm).