Sitologiya va
§. Embrional rivojlanish davri
Download 4.9 Mb. Pdf ko'rish
|
9-sinf biologiya darslik kitob
|
43 §. Embrional rivojlanish davri
organizmlarning individual (shaxsiy) rivojlanish taraqqi- yotiga – ontogenez deyiladi. ontogenez tushunchasi 1866- yil e.Gekkel tomonidan fanga kiritilgan. Bir hujayrali organizmlar ning ontoge nezi ularning hosil bo‘lishidan boshlanib, bo‘linishi yoki nobud bo‘lishi bilan tugallanadi. ko‘p hujayralilarda ontogenez zigota hosil bo‘lishidan boshlanib, tabiiy o‘limning yuz berishi bilan tugallanadi. har bir organizmning individual rivojlanishi davri turli muddatda bo‘lishi mumkin. organizmlarning embrional rivojlanishini uchta tipga ajaratila- di: 1) lichinkali ontogenez; 2) lichinkasiz ontogenez; 3) ona qorni- da rivojlanish. Lichinkali ontogenez aksariyat umurtqasiz hayvonlar (yassi chuvalchanglar, aksariyat hasharotlarda) umurtqali hayvonlardan baqalarda kuzatilsa, lichinkasiz ontogenez sudralib yuruvchilar, qushlarda, ona qornida rivojlanish esa yuksak sutemizuvchilarda va odamda kuzatiladi. ontogenez asosan ikki: embrional va postembrional davr- larga bo‘linadi. Embrional rivojlanish davri. ko‘pchilik jinsiy yo‘l bilan ko‘payadigan ko‘p hujayrali organizmlarning tuzilish darajasi qan- day bo‘lishidan qat’i nazar embrionnning rivojlanish bosqichlari o‘zaro o‘xshash bo‘ladi. embrional rivojlanish davri uchta bosqichga bo‘linadi: may- dalanish, gastrulyatsiya va birlamchi organogenez. Bu davr zigo- ta hosil bo‘lishidan boshlanib, embrionning shakllanib tug‘ilgunga yoki tuxum qobiqlaridan chiqqunga qadar davom etadi. maydalanish. Zigota – tuxum va urug‘ hujayralarining qo‘ shi- lishi natijasida hosil bo‘ladi. Zigota davrida sitoplazma mod dala- rining qayta taqsimlanishi, qutblanishi va oqsil sintezi kuzatiladi. urug‘langan tuxum (zigota) – ko‘p hujayrali organizmlarning bir hujayralilik va dastlabki rivojlanish bosqichidir. Bir hujayrali or- http:eduportal.uz 115 oRGANIZMLARNING INDIVIDuAL RIVoJLANIShI - oNToGeNeZ V Bo‘LIM ganizmning bir necha marta ketma-ket bo‘linishidan ko‘p hujayra- li organizm hosil bo‘ladi. Tuxum hujayra urug‘langach, bir necha daqiqadan keyin yadro va sitoplazma bo‘lina boshlaydi. Tuxum hujayra bir-biriga teng ikkita hujayraga, ya’ni ikkita blastomerga bo‘linadi. Tuxum hujayra birinchi marta meridian tekisligida bo‘li- nadi. So‘ngra blastomerlarning har biri yana meridian tekisligida bir vaqtda bo‘linadi, natijada bir-biriga teng to‘rtta hujayra vujudga keladi. Navbatdagi bo‘linish ekvator tekisligida o‘tadi, sakkizta hu- jayra hosil bo‘ladi. keyin meridianal va ekvatorial bo‘linish navbat- lashib, 16, 32, 64 ta va hokazo blastomerlar hosil bo‘ladi, bular bir-biriga zich taqalib joylashgan hujayralardir. har bo‘linishdan keyin paydo bo‘lgan hujayra kichrayib boradi, shuning uchun bu jarayon maydalanish deb ataladi. Maydalanish bosqichida hujayralar keyingi rivojlanish uchun to‘planib boradi (41- rasm). Maydalanish ko‘p hujayrali embrion – blastula hosil bo‘lishi bilan tugallanadi. Blastula sharsimon shaklga ega bo‘lib, uning devori bir qavat hujayralardan tashkil topgan. Blastula ichi suyuq- lik bilan to‘lgan bo‘ladi, bu bo‘shliq birlamchi tana bo‘shlig‘i – Download 4.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|