Siyosiy diskursda metafora
Download 153.64 Kb. Pdf ko'rish
|
Siyosiy diskursda metafora
|
individualizm, zakonnost-bezzakoniye, gumanizm-antigumannost.
Matn vujudga kelishining ikkinchi bosqichi tushunchaga oid oppozitsiyalarning konseptual metaforalar bilan berilishidir. Ikkitalik (binar) oppozitsiyalar mavhum tushunchalardan tashkil topgan. Bu mavhum tushunchalar “bir butunlikka ega bo’lishi kerak, tushunarliroq va barchaga ma’lum tilga tarjima qilina olishi kerak, va ana shunda metafora vujudga keladi” (8:47). Bazaviy metaforalar harakatlarimizni belgilaydi: vaqt bu boylik, uni asrashimiz, oqilona foydalanib, behuda sarf qilmasligimiz kerak, stsenariy (sxemalar) kabi kognitiv birliklar metaforik shaklga ega bo’ladi. Agar individualizm – kollektivizm oppozitsiyasi individualizm – insoniyat kasalligi metafora stsenariyasi bilan ifodalansa, undan keyingi matn shu metaforani perefraza qiladi, ya’ni boshqa so’zlar bilan ifodalaydi: individuallikka intilish kasallikning namoyon bo’lishi, individuallik (yakkalik) sog’liq uchun zararli va hok. Konseptual metafora harakat ishtirokchilarini bashorat qilishi, uni jumlaning chuqur semantik tuzilishidagi predikatga o'xshatadi, bu ham nominal guruhlarning rollarini "belgilaydi". Harakat ishtirokchilari tegishli nomlarni oladilar. “Dunyo-kommunizm va antikommunizm o'rtasidagi kurash fronti” bazali metaforasi bor matnda gapiruvchi ushbu metafora ta’sirida "dushmanlar", "xoinlar"," urush olovini yoquvchilar” kabi til vositalarini tanlaydi. Uchinchi bosqichda “matn yaratilishining ritorik mexanizmlari ishga tushadi”. Lassan nominatsiyalarning paydo bo'lishi jarayonini ongning ilk tuzilmalaridan haqiqiy matn tuzilmalariga o'tish jarayoni deb biladi. Metafora bilan bog'liq nominatsiyalar ularga mos keladigan freymlarni vujudga keltiradi, masalan, "dushman" freymi. Keyin u bilan bog’liq bilimlar verballashadi (8:51). Siyosiy matndagi shaxs faoliyati “kauzal freym” bilan tasvirlanishi mumkin. Bunday freym (freym birliklarini tashkil etadigan) 5 ta slotni o’z ichiga oladi (8:51). 1) Sub’ekt, sub’ekt xarakteristikasi dushman, ablah 2) Sub’ekt qadriyatlari, maqsadlari orqadan zarba bermoq 3) Holatlar, xarakteristika mafkuraviy janglarda 4) Harakatlar, xarakteristika pushkani o’rnatdi va o’zinikilar tomon o’t ochdi 5) Harakat natijasi, xarakteristika xalqning qonuniy g’azabini qo’zg’amoq Har bir slotdagi asosiy element xarakteristikasi orqali sub’ektning “dushman” sifatidagi faoliyati tushuntiriladi, izohlanadi. Denotativ ma’noli til vositalari tanlanmaydi, balki “sub’ekt va unga bog’liq barcha narsalar ushbu holatda “dushman” so’zidagi bahoga muvofiq talqin qilinadigan leksik birliklar tanlanadi. E. Lassan matnning mazmunini g'oyalarning ikki qarama-qarshiligi (binary opposition) bilan taqqoslaydi, chunki gapiruvchi ba'zi bir hodisani uning ongida mavjud bo'lgan semantik nuqtai nazaridan va fikrni esa, barchasini o’zida jamlagan va keyin matnda sintagmatik ko’rinadigan stsenariy-matafora bilan baholaydi. E. Lassan tomonidan tasvirlangan ikki qarama-qarshiliklar (binary opposition) V. F. Petrenko va O. V. Mitina (13) tomonidan ta'kidlangan omillarni to'ldiradi. Ushbu psixologlar 1994-1995 yillarda Rossiyaning turli shaharlarida tadqiqotlar o'tkazdilar. Sub’ektiv semantik kengliklar qurilishi psixosemantika usuli va ayni bir vaqtda sub’ektning dunyo manzarasi reprezentasiyasi shakli sifatida xizmat qiladi. Sinalayotgan usul taklif qilingan materialga assosiatsiyalar beradi, shkalalashtiradi, va baholaydi. Yaratilayotgan ma’lumotlar matritsasi sinalyotgan individual tajribani aks ettiradi, masalan, siyosatda. Ma’lumotlar matritsasiga qo’llanilgan faktor tahlil o’zaro bog’langan belgilarni ajratishga imkon beradi. Belgilarni umumlashgan (faktorlar) kategoriyalariga qo’shadi. Semantik kengliklarni geometrik deb tasavvur qilsak, faktorlar ularning koordinat o’qlaridir. Faktorlar mazmuni sub’ektning dunyoni fikrlash usullarini aks ettiradi [8, 93-94]. Respondentlar fikriga ko’ra Rossiya jamiyatidagi eng muhim faktorlar quyidagilar: jamiyatni demokratlashtirish – totalitarizm, ma’naviyat – |
