Sizga hayotda, albatta, naf keltiradi

ustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

0'lchash deganda nimani tushunasiz?

2. 
   O'lchash asboblariga nimalar kiradi?
   
3. 
   Rejalash deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   Rejalash asboblari qaysilar?
   

13
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Po'lat va cho'yan bir-biridan nimasi bilan farq qiladi?
   
2. 
   Cho'yan qanday qotishma?
   
3. 
   Po'lat qanday olinadi?
   
4. 
   Po'lat va cho'yandan qanday buyumlar yasashda foydalaniladi?
   

Mustaqil amaliy ish
Po'lat va cho'yan qotishmalari bilan tanishish.

—. Jihozlar
Po'lat va cho'yan qotishmalari bo'laklari va ulardan tayyorlangan buyum namunalari.
lsh bajarish tartibi:

1. 
   Po'lat va cho'yan qotishma namunalari tashqi ko'rinishi bilan tanishib
   chiqing.
   
2. 
   Har bir namunaning rangini aniqlang.
   
3. 
   Po'lat va cho'yanning farqli jihatlariga e'tibor bering.
   
4. 
   Berilgan har bir namunadagi metallning po'lat yoki cho'yan ekanligini
   aniqlang.
   

3.2. ASBOB-USKUNALAR, MOSLAMALAR VA ULARDAN FOYDALANISH
0'lchash, rejalash va dastlabki ishlov berish asboblarini ishga tayyorlash va ishlash usullari
Tayyorlanayotgan detal shaklining berilgan chizmaga nisbatan to'g'ri-ligini bilish uchun uni tayyorlash jarayonida o'lchash asboblari bilan tek-shiriladi. Ular shkalali va shkalasizlarga bo'linadi (41-rasm). Shkalali as-

d)

a)
b)

41-rasm. Shkalali o'lchov asboblari: a - chizg'ich; b - shtangensirkul; d - mikrometr.
60

boblarga: chizg'ich, shtangensirkul, mikrometr kiradi. Chizg'ich yordamida 1 mm aniqligi bilan tashqi va ichki o'lchamlar o'lchanadi (41-rasm, a).

42-rasm. Shkalasiz
o'lchash asboblari:
a - go'niya; b - malka;
d - kronsirkul; e - nut-
romer, f - radius shablon-
lari; g - rezba shablonlari.

Shtangensirkul (41-rasm, b) yordamida tash-qi va ichki diametr uzunlik, qalinlik, chuqurlik o'lchamlari oichanadi. O'lchash aniqligi 0,5 mm. Mikrometrlar tashqi oichamlarni 0,01 mm aniqlik bilan o'lchash imkonini beradi. Ular tokarlik ish-larida ishlatiladi (41-rasm, d).

Shkalasiz asboblarga (42-rasm) go'niya, malka, kronsirkul, nutromer va boshqalar kira-di. Go'niya, malka (42-rasm, a, b) to'g'ri bur-chakni o'lchashda eng ko'p ishlatiladigan asbob-lar turiga kiradi. Detalni tayyorlash jarayonida uning o'lchamlarini tekshirish uchun kronsirkul va nutromer ishlatiladi. (42-rasm, d, e). Shablon-lar (42-rasm, f, g) detallarning murakkab profilini tekshirish uchun ishlatiladi.
Aylanalar chizish uchun sirkul ishlatiladi (43-rasm, a). Konussimon chuqurchalar tushirish uchun kernerdan foydalaniladi (43-rasm, b).

43-rasm. Chizish: a - sirkul bilan chizish; b - kerner bilan chizish.

Tekislash - qiyshaygan, notekis metall zago-tovkalarining sirtini plita, bolg'a yoki to'qmoq yordamida tekislash yoki zagotovka sirtiga bosh-qacha geometrik shakl berishdan iborat chilan-garlik operatsiyasidir. Yupqa listli metall zago-tovkalar qaychi bilan qirqilib, zubilo bilan kesil-gandan keyin rejalashdan oldin tekislanadi.
Sirkul yordamida rejalash uchun dastlab
kernerning muhrasiga bolg'a bilan sekin-sekin urib yoyiladi va aylanalarning markazlari tushiriladi. Mana shu markazlarga rejalash sirkulining oyog'i o'rnatiladi. Rejalashda sirkulni harakatlanayotgan tomoniga biroz og'diriladi, og'irlik esa aylana markazida turgan oyog'iga tushadi.
61

Zagotovkani kernerda rejalashtirish 44-rasmda ko'rsatilgan.