Sobirova Marjonaning "Sharq tillari va eski o’zbek yozuvi"

Sharof Rashidov nomidagi
Samarqand davlat universiteti
filologiya fakulteti
303-guruh talabasi
Sobirova Marjonaning
“Sharq tillari va eski o’zbek yozuvi”
fanidan
mustaqil ishi

29-variant

• Fors tilida o’tgan zamon, hozirgi zamon, kelasi zamon ravishdoshlari haqida ma’lumot bering va misollar keltiring.
• Fors tilida aniq kelasi zamon fe’lining yasalishi haqida ma’lumot bering va misollar keltiring.
• Transkripsiyada berilgan gaplarni fors yozuviga yozing va tarjima qiling: man, pish az doxel sho’dan be doneshgoh dar korxone-ye moshinsozi kor karde budum

O’tgan zamon ravishdoshi (vajh-e vasfi)

• Fors tilida o’tgan zamon ravishdoshi uchun maxsus grammatik shakl yo’q. Sifatdosh shakli bir vaqtda ravishdosh uchun ham qo’llanadi, ularni gapdagi vazifasiga qarab ajratish mumkin
• Fors tilida o’tgan zamon ravishdoshi ergash gap tarkibida kesim vazifasida kelib, paytni ifodalaydi va bosh gap kesimi orqali anglashilgan ish-harakat va holatdan oldinroq bo’lib o’tgan ish-harakatni bildiradi. O’zbek tilidagi –ib, -b qo’shimchalari payt bildirgan ma’nosiga to’g;ri keladi

masalan:

• .

U har ruz az xob bidor sho’de ponzdah daqiqe varzesh miko’nad
u har kuni uyqudan turib, 15 daqiqa badantarbiya qiladi.
Ba’zan kesimi ravishdosh bilan ifodalangan gap bosh gap bilan biriktiruvchi va bog’lovchisi orqali bog’lanishi ham mumkin. Bu turdagi qo’shma gap o’zbek tiliga ravishdosh yoki teng bog’langan qo’shma gap orqali tarjima qilinadi

• Mo savor-e o’to’bus sho’de va ba’d az bist daqiqe be manzil rasidim – biz avtobusga o’tirib, 20 daqiqadan so’ng manzilga yetib keldik

biz avtobusga o’tirib, 20 daqiqadan so’ng manzilga yetib keldik

• Mo savor-e o’to’bus sho’de va ba’d az bist daqiqe be manzil rasidim

O’tgan zamon ravishdoshining bo’lishsiz shakli ravishdosh oldiga na – inkor yuklamasini keltirish orqali yasaladi. Masalan:

Mo bo mo’loqot nakarde be xone bar-gashtim – biz u bilan uchrashmay uyga qaytdik

Fors tilida aniq kelasi zamon fe’li ish-harakatning kelasi zamonda bajarilishini aniq, qat’iy ekanligini bildiradi va fors tilida mo’staqbal ( ) deb nomlanadi

Aniq kelasi zamon fe’li qo’shma fe’l shaklida bo’lib, 2 qismdan iborat:

Yetakchi
Ko’makchi
Aniq kelasi zamon fe’li ko’makchi fe’l sifatida kelgan xostan ( ) fe’lining hozirgi zamon fe’l negizi xoh ( ) ga shaxs-son qo’shimchalarini qo’shish va undan so’ng yetakchi fe’lning qisqartirilgan infinitiv ( ) masdar-e mo’raxxam shaklini biriktirish orqali hosil qilinadi.

	q		Q	shaxs-son qo’shimchalari	Q	Xostan ( ) fe’lining hozirgi zamon fe’l o’zagi
	q		Q		Q

Aniq kelasi zamon fe’lining tuslanishida ko’makchi fe’l o’z leksik ma’nosini butunlay yo’qotib, kelajak tushunchasini ifodalaydi. Yetakchi fe’l hamma shaxslarda qisqartirilgan infiniv masdar-e mo’raxxam ( ) shaklida qoladi.

Masalan: Man xoham navesht

Men yozaman, men yozajakman.

Aniq kelasi zamon fe’lining bo’lishsiz shakli ko’makchi fe’l negizi xoh ( ) oldiga na ( ) inkor yuklamasini qo’shish orqali hosil qilinadi va asosiy urg’u na inkor yuklamasiga ko’chadi. Masalan:

Aniq kelasi zamon fe’lida urg’u ko’makchi fe’ldagi shaxs-son qo’shimchalariga tushadi. Masalan: