Soha iqtisodiyoti va menejmenti

5. Korxonalarda innovatsiya faoliyati va innovatsiya.
Korxonalarga innovatsion jarayonlar asosida kiritilayotgan yangiliklar ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, farovonlik o‘sishiga, hayot sifati va ta’lim darajasi yaxshilanishiga ko‘maklashib, ijobiy innovatsion muhitni shakllantiradi. SHu tariqa mamlakatning innovatsion salohiyatini yuksaltiradi. Diyorimizda sanoat korxonalarini tarkibiy o‘zgartirish yuqori innovatsion tarkibiy qismlarga ega ishlab chiqarishlar va mahsulotlar salmog‘ini ko‘paytirish maqsadini ko‘zlaydi. Rivojlanishning bu yo‘nalishi jadal o‘sish hamda sanoat mahsulotlari va xizmatlari raqobatbardoshligini ta’minlashning mustahkam negizini tashkil qiladi.
Innovatsiya so‘zining ma’nosi ingliz tilidagi “INNOVATION” so‘zidan olingan bo‘lib yangilik va yangilik kiritish deganini bildiradi. Bu yangilik zamirida yangi tartibni, yangi odatni, yangi uslubni, kashfiyotni tushunish lozim. YAngilikni bozorga kiritish jarayonini tijoratlashish jarayoni deb atash lozim. YAngilikning paydo bo‘lishi va uni xayotga tatbiq etilishi oralig‘idagi vaqt innovatsion loyihasi deb ataladi. Kunlik amaliyotda odtada, yangiliklar, yangilik kiritish, innovatsiya tushunchalarini o‘xshatish ko‘p uchraydi. Qachonki xar qanday kashfiyotlar, yangi voqealar xizmatlar va metodlar xillari tarqalishiga qabul qilinsa (tijoratlashish) o‘shanda xalq ommasi tomonidan tan olinadi.
YAngiliklar bozori (novatsiyalar). Bozorni asosiy maxsuloti bo‘lib, intellektual faoliyatning ilmiy va ilmiy texnikaviy, natijaviy produtki xisoblanadi. Unga avtorlik va shunga o‘xshash xuquqlar (bu xuquqlar xalqaro, respublika, korperativ va boshqa qonuniy, me’yoriy aktlar ta’sir doirasida bo‘ladi) taalluqlidir.
Innovatsiya nazariyasining rivojlanishiga asos solgan olim avstriyalik iqtisodchi Y.A.SHumpeter hisoblanadi. Mutaxassislar fikricha ko‘ra aynan ushbu olim birinchi bor innovatsiya tushunchasini ilmiy asoslab bergan. Y.A.SHumpeter ilgari surgan g‘oyaga ko‘ra, joriy etilgan har qanday yangi texnik qaror, texnologiya, ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi bozorlarning tarkib topishi, xomashyolar manbai innovatsiya hisoblanadi.
Y.A.SHumpeter birinchilardan bo‘lib, iqtisodiy fanga ishlab chiqarish omillari sifatida “yangi kombinatsiya” tushunchasini kiritdi va uning tavsifnomasini berdi. Unga quyidagilar kiradi:

• 
  iste’molchilarga ma’lum bo‘lmagan moddiy ne’matni yaratish yoki yangi u yoki bu ne’matni ishlab chiqish;
  
• 
  tegishli tarmoqga yangi hali ma’lum bo‘lmagan ishlab chiqarish usulini joriy etish (uning asosini ilmiy yangi kashfiyot usulidan foydalanib yaratilgan tovar tashkil etadi);
  
• 
  bozorning avval mavjudligi va mavjud emasligidan qat’iy nazar tegishli tarmoqda mutlaqo yangi sotish bozorini o‘zlashtirish;
  
• 
  yangi xomashyo yoki yarim fabrikat manbalarini topish (ushbu manba oldin ma’lum bo‘lishi yoki uni yaratish imkoni bo‘lishidan qat’iy nazar);
  
• 
  boshqa korxonalarning monopol holatiga qarshi kurashish uchun korxonani tarkibiy qayta tuzish.
  

Iqtisodiy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi ilmiy-texnik taraqqiyot (ITT), ya’ni minimal xarajatlar qilib, ijtimoiy ehtiyojni qondirishning yangi manbalarini topishga yo‘naltirilgan innovatsion to‘xtovsiz jarayon hisoblanadi.
Korxonaning barqaror rivojlanishi va strategik faoliyati innovatsiyaga qaratilmog‘i lozim. Aks holda korxona nafaqat tashqi bozorda balki ichki bozorda ham o‘zining raqobatbardoshlik qobiliyatini saqlab qola olmaydi.