Sovitish mashinalari

2-rasm. Havo bilan sovitish qurilmasi

---

PV diagrammadan ko’rinib turibdiki, 1—2 va 3—4 nuqtalar oralirida havo 
adiabatik siqishadi va kengayadi. SHuni ehtiborga olib havo 
temperaturalari nisbatini quyidagicha ifodalash mumkin: 
Demak, kompressorning haydash klapanidan o’tgan siqilgan havo 
temperaturasi qancha kichik bo’lsa yoki havo dvigatelining so’rish 
kanalidagi havo temperaturasi qancha past bo’lsa, sovitish qurilmasining 
iqtisodiy samaradorligi shuncha yuqori bo’ladi. 
Issiqlik almashtirgichga kiritiladigan suvning temperaturasi qancha 
past bo’lsa, Havo bilan sovitish qurilmasining samaradorligi shuncha 
katta bo’ladi. CHunki kompressorda havoni yuqori bosimgacha siqish 
uchun ortiqcha ish sarflash zarur bo’lmaydi. 
Sovitish koeffitsient ξ ni goho solishtirma sovuqlik ishlab chiqarish q
o
deb yuritiladi. Sovuq manbadan ish birligi sarfi vaqtida chiqarilgan issiqlik 
miqdorini bildiruvchi kattalik kJ yoki Megajoulda o’lchanadi. Solishtirma 
sovuqlik ishlab chiqarishni quyidagicha ifodalash mumkin: 

---

Siqilgan bug’ bilan sovitish qurilmasi 
Atmosfera bosimi yoki shunga yaqin bosimlarda bug’ holatiga o’tuvchi 
gazlar moddani siqib sovituvchi qurilmalarning asosiy ish jismi bo’lib, ular 
goho sovitish agenti deb ham yuritiladi. Bunday gazlar nolg’ gradusdan 
past temperaturalarda to’yinish nuqtasiga ega bo’ladi. 
Siqilish xisobiga sovituvchi qurilmalarda qo’llaniladigan sovitish 
agentlari termodinamika nuqtai nazaridan quyidagi talablarga javob 
berishi kerak: a) vakuumda bug’lanish yuz bermasligi va tashqaridan 
sovitish xonasiga havo so’rilmasligi uchun noldan past bo’lgan manfiy 
temperaturalarda to’yinish nuqtasiga ega bo’lgan sovitish agenti bug’ining 
bosimi atmosfera bosimidan kichik bo’lmasligi shart; b) siqish 
kamerasidagi bosim kichik bo’lishi talab qilinadi (ana shundagina mashina 
qismlari yengil konstruktsiyadan tashkil topadi); v) past temperaturalarda 
tez va ko’p bug’lanadigan, ya’ni hajmiy sovuqlik ishlab chiqarishi yuqori 
bo’lishi kerak; g) suyuqlikning issiqlik sig’imi past bo’lishi talab qilinadi. 
Bunday talablarga to’liq javob beradigan sovitish agenti, ya’ni ideal gaz 
topilganicha yuq. Lekin shunga yaqinroqlari sovitish qurilmalarida 
qo’llanilmoqda (1- Jadval). 

---

№ 
Sovitish agentining nomi va 
formulasi 
1 bar bosimda to’yinish 
temperaturasi, °S 
To’yinish bosimi, bar 
15° 
-10°S 
1 
Suv bug’i, N20 
—99,64 
0,017 
0,00218.1 
2 
Ammiak, NH
3 
—33,4 
7,28 
2,91 
3 
Karbonat angidrid, SO2 
—78,9 
50,9 
26,4 
4 
Oltingugurt angidrid 
—10,3 
2,75 
1,015 
5 
Metil xloridi, CH
3
CI 
—24,0 
4,18 
1,75 
6 
Freon 
— 30,0 
4,9 
2,19 
Sovitish moddalari va ularning to’yinish temperaturalari hamda bosimlari 
Siqilgai bug’ bilan sovitadigan qurilma sovitish xonasi 1 kompressor 
2, bug’latkich 3, kondensator 4 va rostlovchi (drosselli) ventilg’ 5 dan 
tashkil topgan (3- rasm). Siqilgan bug’ bilan sovitadigan qurilmada yuz 
beradigan termodinamik jarayonlarning TS dia- grammasidan ko’rinib 
turibdiki (3-rasm), sikl sovi- tuvchi agent (ish moddasi) ni kompressorga 
so’rish va uni adiabatik (dq = 0) siqishdan boshlanadi (1 va 2 nuqtalar 
oralig’i). 

---

Bug’latkich 3 da o’zgarmas bosim (R = const) ostida hosil bo’lgan 
sovituvchi agentning bug’ini kompressor 2 so’rib oladi. Albatta, bu 
sovituvchi agent hosil qilgan bug’ning bosimi atmosfera bosimidan 
katta, temperaturasi esa manfiy ishorali bo’ladi (1 nuqta, 18.3-rasm). 
So’rilgan bug’ 2 nuqtagacha adiabatik siqiladi va uning temperaturasi 
sovituvchi suv temperaturasidan katta bo’ladi. Siqilgan bug’ o’zining 
ichki energiyasini ortishi hisobiga isiydi.