Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Q ‘zingizni sinang!
Erjar — ... 
1866-yilda ...
1864—1866-yillarda ... 
N. K rijanovskiy — ...
Atamalar izohi
___
K azak — Rus davlatida o ‘rta asrlarda krepostnoy dehqonlar orasidan chekka 
hududlarga qochib borib, erkinlikka chiqqan kishilardan tuzilgan q o ‘shin.
Savol va topshiriqlar
1. Rossiya im periyasining Buxoro am irligiga qarshi yurishiga bahona b o ‘lgan 
omil nim a edi?
2. Jizzaxning bosib olinishini qanday izohlaysiz?
3. X o ‘ja n d v a 0 ‘ratepa shaharlarining b o ‘ysundirilishi haqida nim alam i 
bilib oldingiz?
4. X aritadan 1864-1866-yillarda bosib olingan hududlam i k o ‘rsating.
10-§. BUXORO AM IRLIG I USTIDAN RO SSIYA IM PERIYASI 
PR OTEK TO RATINING 0 ‘RNATILISHI
Turkiston general-gubem atori fon K aufm an O 'rta
Osiyoni bosib olishni Buxoro amirligini qoMga ki- 
ritish bilan davom ettirishga qaror qildi. A m irlik­
ning harbiy kuchi Q o‘qon xonligi bilan uzluksiz olib borilgan urashlar, 
ichki nizolar, zam onaviy harbiy texnikada ortda qolishi tufayli zaiflashgan
Samarqand 
uchun jang

---

edi. Fon Kaufman Buxoro 
amirligi chegara hududlarini 
puxta o‘rganib chiqib, Amir 
M uzaffarga chegaraning Ros­
siya mulki foydasiga o ‘zgar- 
tirilgan yangi loyihasini tas- 
diqlashni taklif qildi. Amir 
M uzaffar bu shartnomani im - 
zolashdanboshtortdi. Shunda 
K. P. Kaufinan uni general- 
gubem atorlik chegaralariga 
Samarqandning markaziy ko‘chasi. XIX asr 
bostirib kirishga tayyorgarlik
k o ‘rishda ayblab, 4 mingdan 
ziyod qo‘shindan iborat harbiy otiyad to ‘plab, 1868-yil aprelda Samarqandni 
bosib olishga kirishdi. Biroq K. P. Kaufmanning Amir M uzaffar qo‘shinini 
Samarqandga to ‘plagan, deb qilgan taxmini o ‘z tasdig‘ini topmadi.
Bu vaqtda Buxoro qo‘shinlari Cho‘ponota tepaligida o ‘m ashib olgan edi.
1868-yil I-m ayda fon Kaufinan tepalikka hujum boshladi. Rossiya imperiyasi 
qo‘shinlari amirlik sarbozlarining m iltiq va to ‘pdan tinmay o‘qqa tutib tur- 
ganiga qaramasdan, suvdan kechib C ho‘ponota tepaligiga k o ‘tarildi. Natijada 
sarbozlar chekinishga majbur boTdi. Shu bilan amir qo‘shinining ilg‘or jan- 
govar qismi tor-m or keltirildi. Shundan so‘ng Zirabuloq tepaligida ikkinchi 
jang boTib o ‘tdi. Qanchalik qarshilik k o ‘rsatmasin, Buxoro amiri qo‘shini 
yana m ag‘lubiyatga uchradi va podsho qo‘shinlari Samarqandga jangsiz kirib 
bordi. K. P. Kaufinan Samarqand bekligini Rossiyaga berish, «harbiy xarajat- 
lam i» to ‘lash va 1865-yildan buy on Turkiston oTkasida qoTga kiritilgan bar­
cha narsalam i Rossiya mulki deb e ’tiro f etish sharti bilan sulh tuzishni taklif 
qilib, amir M uzaffarga maktub yoTladi, ammo amirdan javob boTmadi.
Rossiya imperiyasining 0 ‘rta Osiyoda amalga oshirgan harbiy istilochi­
lik yurishlariga nafaqat amirlik va xonliklam ing harbiy qo‘shinlari, balki 
mahalliy aholi vakillari ham qattiq qarshilik k o ‘rsatdi. M asalan, K. P. Kauf­
m anning Buxoro amirligiga qarshi harbiy yurishlari vaqtida Urgut shahrida 
mahalliy aholi podsho hukumatining qo‘shinlariga qarshi kurash olib bordi. 
K. P. Kaufinan general Abramovni qo‘shin bilan Urgutga yuborib, shahaming 
taslim boTishini taklif qildi. Lekin bu taklif m ahalliy aholi tomonidan rad etil- 
di. Ikki tom on o‘rtasidagi to ‘qnashuvda m ahalliy aholi mardonavor jan g olib 
bordi. Artilleriya to ‘plaridan otilgan o ‘qlar boshqa joylardagi kabi Urgutda 
ham istilochilam ing harbiy ustunligini ta ’minladi. Buning natijasida shahar 
3 2 -------------------------------------------------
• •
•

---

qal’asi mustamlakachilar tomonidan egallandi. Podsho hukumati qo‘shinlari 
Urgutdan so‘ng Kattaqo‘rg‘on shahrini bosib olishga kirishdi.
Rossiya imperiyasining harbiy yurishlariga qarshi Kitob hokimi Jo‘rabek 
va Shahrisabz hokimi Bobobek boshchiligida Samarqandda kurash olib boril- 
di. Bu ikki xalq harakati rahbarlari o‘z qo‘shinlari bilan 1868-yil 2-iyunda 
samarqandlik qo‘zg‘olonchilar bilan birga Rossiya imperiyasi qo‘shinlari gar- 
nizoni joylashgan qal’aga hujum qilishdi. Qamalda qolgan qo‘shin yordam 
so‘rab general-gubemator fon Kaufmanga chopar yuboradi. 6-iyunda yordam- 
chi kuchlar yuborildi. Qal’ani egallash uchun 4-iyundan 7-iyungacha shiddatli 
janglar davom etdi. Unda ikki tomon ham ko‘plab talafot ko‘rdi. 8-iyunda 
qamalda qolganlarga harbiy kuchlar yetib keldi, shundan so‘ng xalq himoya­
chilari Samarqanddan chiqib tog‘ tomonga chekinishga majbur boTadi.
Podsho hukumati tomonidan yangi bosib olingan hu- 
dudlarda Samarqand va Kattaqo‘rg ‘on boTimlaridan 
iborat Zarafshon okrugi tuzildi. Unga general Abra­
mov boshliq qilib tayinlandi. Zirabuloq jangidan keyin 
Amir Muzaffar o‘z magTubiyatini tan olib, fon Kauf- 
manning Turkiston general-gubematorligining yangi chegaralari haqidagi tak- 
lifini qabul qilishga m ajbur boTdi. Bu bilan Rossiya imperiyasi istilochilik 
yurishlarining ikkinchi bosqichi yakunlandi.
Fon Kaufinan 1868-yil 28-iyunda Samarqandda Amir Muzaffar bilan Bu­
xoro amirligini Rossiya imperiyasining protektoratiga aylantirgan shartnomani 
imzoladi. Unda amir urash boshlanishida aybdor ekanligi, abadiy do‘stlik 
belgisi sifatida Rossiya qo‘shinlarining harbiy xarajatlari uchun 500 ming 
rabl toTanishi e’tirof etildi. Shartnomaga ko‘ra bosib olingan Toshkentdan 
Samarqandgacha boTgan barcha hudud — X o‘jand, 0 ‘ratepa, Panjikent, Jiz- 
zax, Samarqand, Kattaqo‘rg‘on shaharlari Rossiya imperiyasi ixtiyoriga o‘tdi. 
Amir o ‘z ixtiyorida qolgan hudud­
lam i boshqarishda Turkiston gene- 
ral-gubematorining ko ‘rsatmalariga 
rioya etish majburiyatini oldi. Siyo­
siy qaramligi uchun tarixchilar to­
monidan Buxoro hukmdori vassal 
deb ham yuritiladi. Rossiya savdo- 
garlariga amirlikda erkin savdo qi- 
lishiga sharoit yaratib berish va ular- 
ni himoya qilishni o‘z zimmasiga
oldi. Rossiyalik savdogarlarga savdo 
shahrisabz hokimi 
Kitob hokimi
Bobobek. 
Jo‘rabek.