Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Xiva xonligiga 
qarshi harbiy 
yurishlarning 
boshlanishi

---

Orenburg y o ‘nalishidan yoMga chiqqan q o ‘shinlar 1873-yil m ay oyida Xiva 
xonligi chegaralariga yetib keldi. YoM qiyinchiliklaridan tashqari ularga 
yoMda kichik guruhlar hujum qilib, tinkasini quritgan. Rossiya imperiyasi 
qo4shinlari bilan Xiva xonligi qo‘shinlari o ‘rtasida m ay oyida Hazorasp 
qal’asi, Q o‘n g ‘irot, X o ‘jayli, M ang‘it shaharlari va X iva shahri yaqinida 
janglar boMib o ‘tdi. Tom onlam ing kuchlari teng emasligi, katta talafotlar- 
ga qaramasdan, xivaliklarga nisbatan podsho hukum ati qo‘shinlari yaxshi 
qurollangani bois xonlik him oyachilari m ag‘lubiyatga uchradi.
1873-yil m ay oyining o ‘rtalariga kelib m ustam lakachi hukum atning 
asosiy qo‘shinlari X ivaga yetib keldi. Ulaming X ivaga qilingan birinchi 
hujum i him oyachilar tom onidan qaytarildi. Bu jangda ikki tomon ham kat­
ta talafotlar k o ‘rdi. Hujumga boshchilik qilgan general Veryovkin yarador 
boMdi. Podsho hukum ati qo ‘shinlari katta talafot k o ‘rgani bois chekinib, fon 
K aufm an boshchiligidagi kuchlam i kutishga m ajbur boMdi.
Xivaga yetib kelgan K. P. Kaufman boshchiligidagi qo‘shin yana shahar - 
ga hujum qildi. Am m o bu safar ham podsho hukum ati qo ‘shinlari shaham i 
egallay olmadi. 29-m ay kuni shaham ing Hazorasp darvozasining dushman- 
larga ochib berilishi xonlik poytaxtining egallanishiga olib keldi. Shundan 
so‘ng K. P. K aufm an m uzokara olib borish y o ‘lini tanladi.
K. P. Kaufman Xivani bosib olgandan so‘ng xon xazi- 
nasini kontributsiya (tovon) evaziga m usodara qilib, 
xazina bilan birga qadimiy qoMyozmalar, xonning taxti 
va toji, tanga zarb qiladigan tarng4a va zarb tasviri, qo 4n g ‘irot sulolasi xon- 
larining hokim iyati ramzlari va boshqa qoMga kiritilgan m oddiy boyliklar- 
ni Sankt-Peterburgga j o ‘natdi. K. P. Kaufm an Xivani egallagandan so‘ng 
X iva xonligi bilan m uzokaralar o 4tkazish uchun Gandim iyon qishlog‘idagi 
qarorgohiga bordi. U taklif etgan sulh shartnomasini X iva xoni M uham ­
m ad Rahim xon II 1873-yil 12-avgustda im zolashga m ajbur boMdi. Ushbu 
shartnom a X iva xoni R ossiya imperiyasi tobeligiga o ‘tganligini k o ‘rsatardi. 
Shartnomaning birinchi moddasida: «Sayid Rahim Bahodirxon o ‘zini Bu- 
tun R ossiya im peratorining sodiq xodimi deb tan oladi. U qo‘shni hukm- 
dorlar va xonlar bilan har qanaqa bevosita do‘stona m unosabatlardan va 
ular bilan biron-bir savdo yoki boshqa shartnom alar tuzishdan voz kecha- 
di ham da Rossiyaning 0 ‘rta Osiyodagi oliy hokim iyati ruxsatisiz ularga 
qarshi hech qanday jangovar harakatlam i am alga oshirmaydi», — deb yozib 
qo‘yilgan edi. Bu bilan X iva xoni mustaqil ravishda tashqi dunyo, hatto 
yaqin qo‘shnilari bilan ham aloqa o ‘m atish im konidan mahrum etildi. Faqat 
ular bilan Rossiya imperiyasi roziligi bilangina aloqa qila oladigan boMdi.