Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

XIX asr oxirida Turkiston o‘lkasiga chegaradosh hududlar
Atanuilar izohi
D um a 
(ruschti — u ‘ylash, fikrlamoq) — Rossiya imperiyasining qonun 
chiqaruvchi hokimiyati, shahar dumasi — shahaming o‘zini o‘zi boshqarish 
organi.
Uyezd 
— tumanlarga teng ma’muriy-hududiy bo‘linma.
V olost 
— uyezd tarkibiga kirgan bir necha qishloq yoki ovullardan iborat 
hududiy bo‘linma.
U chastka pristavi 
— aholi yashash joyi nazoratchisi.
K om endant 
— qal’a yoki tumandagi barcha qo‘shinlar boshlig‘i.
Savol va topshiriqlar
* 
1. Turkiston general-gubematorlik boshqaruvi kimlardan iborat boTgan?
2. 1886-yilgi «Nizom» bo‘yicha boshqamvda qanday o‘zgarishlar boTdi?
3. Mahalliy aholi vakillari boshqamvning qaysi lavozimlarida ish olib 
borgan?
4. Viloyatlami va volostlami kimlar boshqargan?
5. Rossiya imperatorining siyosiy agentligi vazifasi nimadan iborat edi?
6. Xaritadan Turkiston general-gubematorligidagi viloyatlami aniqlab, qaysi 
viloyatga bugungi 0 ‘zbekistonning qaysi hududlari kirishini belgilang.
Petropavlovsk*
Orenburg
Astraxan 
gubemiyasi Guryev
TURKISTON
Turkiston
Xiva 
To
GENLKAL-GU BERNATORLIGI
Buxoro
.Ashxobod
A F G ‘O N IST O N
Vemiy 
Bishkek 
^ X I T O Y
0 ‘sh
Samarqand 
kobel.
E R O N
H IN D IST O N

---

14-§. TURKISTON 0 ‘LK ASIDA ROSSIYA IM PERIYASINING  
Y E R -SU V SIYOSATI
0 ‘rta Osiyo iqtisodiyotida qishloq x o ‘jaligi yetakchi 
o ‘rin tutgan. Rossiya imperiyasi agrar hudud hisob­
langan Turkiston oMkasida yer-suvdan foydalanishni 
toMiq o ‘z nazoratiga olish va ulardan olinadigan soliqlam ing o ‘z vaqtida 
to ‘planishidan m anfaatdor edi. Jumladan, yerga egalik qilish va undan foy- 
dalanish tartiblariga e ’tibor qaratilgan. A grar m asala nafaqat iqtisodiy, balki 
siyosiy aham iyatga ham ega boMgan. Yerga egalik qilish tartiblarini nazorat 
qilish podsho hukum atiga aholi ustidan hukmronligini ta ’m inlashda ju d a 
m uhim edi. M ahalliy aholining asosiy tirikchilik manbayi yer boMgani bois 
unga egalik qilish zarur edi.
1886-yildagi «Nizom »ning «Turkiston oMkasining yer tuzilishi» degan 
boMimida oMkada tarixan shakllanib kelgan an ’anaviy yerga egalik qilish 
m unosabatlari o ‘zgartirib yuborildi. U n g a k o ‘ra Turkiston yerlari, o ‘rmonlari 
va yerosti qazilm a boyliklari davlat mulki deb eMon qilindi. B u bilan ular 
R ossiya imperiyasi m ulkiga aylandi. N izom b o ‘yicha oMkada yirik yer 
egaligi ham tugatildi.
V aqf yerlari (masjid, m adrasa va boshqa diniy m uassasalarga tegishli 
yerlar) ayni vaqtda yashab va yerga ishlov berayotgan kishilarga ijaraga 
berilar edi. Yangi v aq f hujjatlarini tasdiqlash faqat general-gubernator ro- 
ziligi bilan bu yerlam i davlat soliqlari va m ajburiyatlaridan ozod qilmasdan 
amalga oshirilgan. M asjid tasarrufidan tashqarida, xususiy shaxs ixtiyorida 
boMgan yerlar ham davlat soligMga tortiladigan boMdi. V aqf hujjatlarini 
e ’tiro f etish, v aq f darom adlarining to ‘g ‘ri ishlatilishi ustidan nazorat qilish 
va ulam i taftish qilish huquqi viloyat m a’muriyati ixtiyoriga oMkazildi.
Bu vaqtgacha v aq f mulkidan olingan daromadlar maktablar, m adrasalar 
va m asjid binolarini ta ’m irlashga, xodim larini m oddiy ta ’minlashga, diniy 
m arosim lam i bajarishga, kerakli buyum lar olishga (gilam, joynam oz, diniy 
kitob) va boshqa tadbirlarga sarflanar edi.
V aqf mulklarini nazorat qilish m ustam lakachi hukum at vakillari qoMiga 
oMishi bilan m asjidlar va m aktablam ing m oddiy ahvoli yomonlashdi. M us­
tamlakachi hukum at bu bilan m ahalliy din peshvolari, ulam olar va diniy 
m uassasalarga zarba berishga harakat qildi.