To‘ldiruvchili birikma To‘ldiruvchili birikma Tobe qismi to‘ldiruvchi vazifasini bajaradigan so‘z birikmasi to‘ldiruvchili birikma deb yuritiladi. Bunda qismlar o‘zaro boshqaruv yo‘li bilan birikadi. - Bunda qismlar o‘zaro boshqaruv yo‘li bilan birikadi.
- Masalan: yoshlarga nasihat qilmoq, odamlarni qadrlamoq, talabalar uchun darslik, ilm-fan haqida so‘zlamoq.
Holli birikma Bu xil so‘z birikmalarining tobe qismi hol vazifasini bajaradi. Holli birikmaning tobe va hokim qismlari o‘zaro bitishuv yoki boshqaruv yo‘li bilan bog‘lanadi: yangicha fikrlamoq, birga ishlamoq, maktabdan qaytmoq, erta boshlamoq. Tuzilishiga ko’ra turlari: Tuzilishiga ko’ra turlari: Sodda so‘z birikmasi So‘zshakl bilan so‘z (leksema)ning yoki ikki so‘zshaklning bog‘lanmasi oddiy so‘z birikmasi hisoblanadi: keng dala, tekisroq yo‘l, tinchlikka da’vat qilmoq, davlatlarning hamdo‘stligi, maktab hovlisi. Biror qismi frazeologik ibora yoki murakkab tushunchani bildiradigan turg‘un birikma bilan ifodalanadigan so‘z birikmasi ham oddiy so‘z birikmasiga mansub bo‘ladi. Masalan: yulduzni benarvon uradigan odam, Fanlar akademiyasi institutlari kabi. Murakkab so’z birikmasi Bunda birikmaning qismlaridan biri yoki har ikkisi so‘z birikmasi bilan ifoda etiladi. Masalan, mehnat qilishni sevadigan odam, odamlarga xayrixoh bo‘lgan kishi kabi so‘z birikmalarining tobe qismi («mehnat qilishni sevadigan», «odamlarga xayrixoh bo‘lgan») so‘z birikmasi shaklida qo‘llanib, hokim so‘zga bitishuv yo‘li bilan bog‘langan.
So‘z birikmasi tahlili
| | - Gapdagi so‘z birikmalari aniqlanadi.
2. Bosh va ergash so‘zlar aniqlanadi.
3. Hokim va tobe so‘zlarni bog‘lovchi vosita (kelishik qo‘shimchasi, ko‘makchi yoki ohang) aniqlanadi.
|
4. So‘z birikmasining bosh so‘z turkumi bo‘yicha turi aniqlanadi.
5. So‘z birikmasidagi ergash so‘zning vazifasi bo‘yicha turi aniqlanadi.
6. So‘z birikmasining tuzilish turi aniqlanadi
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
