Стандартлаштириш ва ўзаро алмашинувчанлик

Dmax = dn.b. + ES;
dmax = dn.b. + es;
Dmin = dn.b. + EI ;	dmin = dn.b. + ei;
TD = Dmax+Dmin;	Td = dmax-dmin;
TD = ES-EI;	Td = es-ei.

O‘tqazish deganda, detallarni o‘zaro biriktirganda ular orasida hosil bo‘ladigan tirqishlar yoki tarangliklar qiymati bilan aniqlanadigan birikma xususiyati tushuniladi.
Yig‘ishga qadar val o‘lchami teshik o‘lchamidan katta bo‘lsa, val hamda teshik o‘lchamlarining o‘zaro farqiga taranglik deyiladi. Teshik o‘lchami val o‘lchamidan katta bo‘lsa, teshik hamda val o‘lchamlarining o‘zaro farqi tirqish deyiladi.
Birikmalardagi tirqish va taranglik hamda o‘tqazishning joizlik qiymatlari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi.

Eng katta tirqish:	Smax = ES – ei.
Eng kichik tirqish:	Smin = EI – es.
O‘rtacha tirqish:	SUR = ( Smax + Smsht) / 2.
Eng katta taranglik:	Nmax = es – EI.
Eng kichik taranglik:	Nmin = ei – ES.
O‘rtacha taranglik:	NUR = (Nmax + Nmin) / 2.
O‘tqazish joizligi:	TU = TD + Td.

4. 
   Og‘ishlarning chizmalarda belgilanishi
   

Mashinasozlik chizmalarida chiziqli nominal va chakka o‘lchamlar hamda ularning og‘ishlari GOST 2.307-68 ga muvofiq millimetrlarda qo‘yiladi, masalan,

; ; ,

burchak o‘lchamlari va ularning chakka og‘ishlari – gradiuslarda, minutlarda yoki sekundlarda yoziladi, masalan, 0⁰30′40″. Joizliklarning jadvallarida chakka og‘ishlar mikrometrlarda beriladi. Og‘ishlarning absolyut qiymatlari teng bo‘lsa ular – nominal o‘lcham yonida bir marta ± belgi bilan yoziladi, masalan, 60±0,2; 120⁰±10⁰. Qiymati 0 ga teng og‘ish chizmada ko‘rsatilmaydi, unda faqat bitta og‘ish yoziladi – musbat qiymatlisi yuqori og‘ish o‘rniga, manfiy qiymatlisi quyi og‘ish o‘rniga, masalan, 200_-0,2; 200^+0,2.

ADABIYoTLAR:

1. 
   Oripov A.V. O‘zaro almashinuvchanlik, standartlashtirish va texnikaviy o‘lchovlar. T., “O‘qituvchi”, 2001.
   
2. 
   Nuriev K.K. O‘zaro almashinuvchanlik, metrologiya va standartlashtirish. Toshkent, 2005.
   
3. 
   Yakushev A.I. Vzaimozamenyaemost, standartizatsiya texnicheskie izmereniya. M., “Mashinostroenie”, 1986.
   
4. 
   Serыy I.S. Vzaimozamenyaemost, standartizatsiya texnicheskie izmereniya. M., PO “Agropromizdat”, 1987.
   
5. 
   Dopuski i posadki. Spravochnik v 2-x ch.pod.red. V.D.Myagkova 6-ye izd. L.: «Mashinostroenie». 1986 g.
   
6. 
   O‘zbekiston Respublikasining Davlat standatlari, 1996-2004 yillar.
   
7. 
   P.R. Ismatullaev va boshk. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. T., «Uzbektston», 2001.
   
8. 
   Sitovich B.V. i dr. Vzaimozamenyaemost, standartizatsiya i texnicheskie izmereniya. Ucheb.posobie. M., “Vыsщaya shkola”, 1987.
   
9. 
   N.S. Kozlovskiy, V.M. Klyuchnikov. Sbornik primerov i zadach po kursu «Osnovы standartizatsii, dopuski i texnicheskie izmereniya. M., «Mashinostroenie» 1983.