Stansiyalar va podstansiyalarning elektr jihozlari

Elektroqurilmalar haqida umumiy malumotlar 
Elektr energiyasi hosil qilishga mo‘ljallangan korxona yoki qurilma elektr 
stansiyasi deb ataladi. 
Energiyani bir turdan boshqa turga o„zgartirishdagi asosiy texnologik 
jarayonning xususiyatlari va foydalaniladigan energetik resursning turiga qarab 
elektr stansiyalari issiqlik (IES), atom (AES), gidroelektrostansiya (GES), 
gidroakkumulyasiyalovchi (GAES), gaz turbinali va boshqa stansiyalarga 
bo„linadi. 
Elektr energiyasini o‘zgartirish hamda taqsimlashga mo‘ljallangan korxona 
yoki qurilma elektr podstansiyalari (podstansiya) deyiladi. 
O„zbekiston va boshqa ko„pgina mamlakatlarda elektr energiyasi hosil qilish 
va uni taqsimlash uchun 50 Gs chastotali uch fazali o„zgaruvchan tok qabul 
qilingan (AQSH, Finlyandiya va boshqa bir qancha mamlakatlarda 60 Gs chastota 
qabul qilingan). Uch fazali tokdan foydalanish sababi shundaki, bir fazali 
o„zgaruvchan tok qurilmalariga qaraganida uch fazali tok tarmoqlari va qurilmalari 
juda tejamli bo„ladi, shuningdeq eng ishonchli, oddiy va arzon asinxron elektr 
dvigatellaridan elektr yuritma sifatida keng foydalanish imkoniyati bo„ladi. 
Sanoatning ba‟zi tarmoqlarida uch fazali tok bilan bir qatorda o„zgaruvchan 
tokni to„g„rilash yordamida olinadigan o„zgarmas tokdan ham foydalaniladi 
(ximiya sanoati va rangdor metallurgiyadagi elektroliz jarayoni, elektrlashtirilgan 
transport va boshqalar). Hozirgi vaqtda o„zgarmas tokdan elektr energiyasini uzoq 
masofalarga 800 kV gacha kuchlanish bilan uzatishda ham foydalanilmoqda. 
Neytrallarning elektrqurilmalardagi ish rejimlari 
Elektroqurilmalarning neytrallari deb generator yoki transformatorlarning 
yulduz shaklida ulangan chulg‘amlarining umumiy nuqtasi aytiladi. 
Mashina va transformatorlar neytrallarining yer bilan tutashish turi ko„p 
jihatdan 
elektroqurilmalarning 
izolyasiyalanish 
sifati 
va 
kommutatsiya 
apparatlarini tanlashga, o„ta kuchlanishlar kattaligi va ularni cheklash usullariga, 
yer bilan bir faza orqali qisqa tutashuvdagi toklarning kattaligi, releli himoyaning 
ish sharoitiga va elektr tarmoqlaridagi xavfsizlikka, aloqa liniyalariga 
ko„rsatiladigan elektromagnit ta‟sirga va hokazolarga ko„p jihatdan bog„lik. 
Neytrallarning ish rejimiga qarab elektr tarmoqlari to„rt guruxga bo„linada: 
neytrallari yerga ulanmagan tarmoqlar; neytrallara yerga rezonansli ulangan 

---

tarmoqlar; neytrallari yerga samarali ulangan tarmoqlar; neytrallari yerga 
qo„zgalmaydigan ulangan tarmoqlar. 
Xalqaro elektrotexnika komiteti (MEK) tavsiyasiga asosan yerga samarali 
ulangan neytralli tarmoqlarga neytrallari yerga bevosita yoki katta bo„lmagan aktiv 
qarshilik orqali ulangan yuqori va o„ta yuqori kuchlanishli tarmoqlar kirada. Bu 
guruxga, odatda, yerga qo„zg„almaydigan ulangan neytralda ishlaydigan, 
kuchlanishi 110 kV va undan yuqori bo„lgan tarmoqlar kiradi. 
To„rtinchi guruxga kuchlanishi 220 va 380 V bo„lgan tarmoqlar kiradi. 
Neytralning ish rejimi yerga tutashadigan tok miqdorini belgilaydi. Yerga 
bir fazasi tutashgandagi toki 500 A dan kichik bo„lgan tarmoqlar yerga kichik 
toklar bilan tutashgan tarmoqlar (bu asosan neytrallari yerga ulanmagan va yerga 
rezonansli ulangan tarmoqlar) deb ataladi. Toki 500 A dan yuqori tarmoqlar yerga 
katta toklar bilan tutashgan tarmoqlar (bu neytrallari yerga qo„zg„almaydigan kilib 
va samarali ulangan tarmoqlar) ga to„g„ri keladi.