Статистик муносабатлар тўҒрисида умумий тушунча
Download 399.5 Kb.
|
statistika oraliq 17
- Bu sahifa navigatsiya:
- Корреляция коэффициентини ҳисоблаш формулалари.
- Корреляция коэффициентини ҳисоблашнинг тўрт майдон усули.
3.Кореляция коэффициенти ва уни ҳисоблаш усуллари.
Корреляция коэффициенти биологияда кенг ишлатиладиган статистик характеристика бўлиб, белгилар орасида тўғри чизиқли ёки шу типга яқин бўлган боғланишларда қўлланилади. Эгри чизиқли боғланишларда эса корреляция коэффециенти боғланиш миқдорини камайтириб кўрсатиши мумкин ёки уни пайқамаслиги ҳам мумкин. Умумий ҳолда корреляция коэффициенти (43) формула орқали ифодаланади. (43) формулада миқдор ҳар бир ўрганилаётган индивиднинг Х қатор бўйича тақсимланган белгининг арифметик ўртача қийматдан фарқини, yi- миқдор эса ўша индивиднинг У қатор билан ифодаланган бошқа белгисининг арифметик ўртача қийматидан фарқини ифодалайди. Формуланинг махражида эса маълум бўлган миқдорлар турибди: Gх- қаторнинг Х белгиси бўйича (ёки Х қаторнинг) ўртача квадратик фарқи, Gу-У қаторнинг ўртача қвадратик фарқи, n-индивидлар сони. Корреляция коэффициентининг қийматлари -1 билан +1 орасида ётади. Мусбат корреляцияда белгилар орасидаги боғланиш тўғри бўлади: белгилардан бири ўсганда бошқаси ҳам ўсади. Манфий корреляцияда белгилар ораисдаги боғланиш тескари бўлади: белгилардан бирининг ўсиши мос равишда бошқасининг камайиши билан боғланган бўлади. Сифат белгиларда манфий корреляция бир белгининг қатнашиши кўпинча бошқасининг қатнашмасилиги билан мос келади, мусбат корреляция эса бир белгининг қатнашиши бошқасининг ҳам қатнашиши билан мос келади. Корреляция коэффициенти Г=О бўлганда, Х ва У орасида тўғри чизиқли корреляцион муносабат мавжуд бўлиши мумкин. Корреляция коэффициентини ҳисоблаш формулалари. Коррелияция коэффициенти г ни (43) формулага нисбатан осанроқ ҳисоблашга имкон берадиган формулалар мавжуд. Ч ни бевосита усул билан, яъни Хi ларнинг ва уларга мос Уi ларнинг қийматларидан бевосита фойдаланиш билан ҳисоблаш мумкин. Энг кўп қўлланиладиган формулалардан бири қуйидагича: (44) Бу формула (43) формулада Gi ва Gi нинг ўрнига уларнiинг Нинг қийматларини қўйиш билан ҳосил қилинади. Баъзан варианталарнинг арифметик ўртача қийматларидан фарқлари жуда катта сонлар билан ифодаланади. У вақтда бошқа формулаларни қўллаш мумкин, масалан, Г= (45) ни уларнинг ифодалари билан алмаштириб, Ч= (46) ни ҳосил қиламиз. Мисол. Бузоқчанинг туғилишдаги Х тирик оғирлиги ва У суткалик семириши орасидаги боғланиш ҳақида 32-жадавалда берилган маълумотлар бўйича корреляция кеэффициентини (45) ёки (46) формулалардан бирини татбиқ этиб топиш мумкин. 32-жадвал
Масалан, г ни (46) формаула бўйича топиш учун қуйидагиларни ҳисоблаймиз: олинган миқдорни (46) формулага қўйиб, қуйидагини ҳосил қиламиз: Г Кўрамизки, Х ва У орасидаги боғланиш катта эмас экан. Варианталар кўп хонали ёки каср қийматли бўлганда ҳисоблашларни соддалаштириш учун варианталарни А шартли Ўртача қийматдан Δ фарқлари орқали ифодалаймиз. У вақтда г ни ҳосблаш формуласи қуйидагича бўлади: г (47) бунда х=(Х-Ах), у=(у-Ау), Мисол. Остфриз наслли сигирларда Х тирик оғирлиги ва соғин давридаги У сут миқдори орасидаги муносабатни аниқланг (33-жадвал). Ечиш. 33- жадал асосида қуйидагиларни ҳосил қиламиз: Г 33-жадвал
Кўрамизики, х ва у ораисдаги боғланиш катта (г=0,66), демак, сигирларнинг оғирлиги орта бориши билан уларнинг сути ҳам кўпая боради. Корреляция коэффициентини қуйидаги Г (48) формула бўйича ҳам ҳисоблаш мумкин, бу ерда x,y лар Х,У сон белгиларнинг варианталри, nxy эса (Х,У) варианталар жуфтининг частотаси, n-танланма ҳажми, улар Х ва У белгиларнинг ўртача қийматлари, Гх, Гу лар Х ва У белгиларининг ўртача квадратик фарқ (хатолик)лари. Ҳисоблашларни соддалаштириш учун иi = (Xi-C1) / h1,vi = (yi-c2)/h2 шартли варианталарга ўтиш қулайдир, бунда С1 сони Х белгининг энг кўп такрорланадиган вариантаси; h1-қадам (Х нинг икки қўшни вариантаси орасидаги фарқ). С2 сон У белгининг энг кўп такрорланадиган вариантаси; h2-қадам. У вақтда корреляция коэффициенти Г = (49) формула билан ҳисобланади. 5. Корреляция коэффициентини ҳисоблашнинг тўрт майдон усули. Корреляция жадвалида берилганлар бўйича (49) формуладан фойдаланиб, корреляция коэффициентини топамиз. миқдолар Формулалар бўйича бевосита топилади. Энди Σ nuvUV ни қандай ҳисоблашни кўрамиз. Корреляция жадвалининг энг катта нисбий частота жойлашган катакда кесишадиган сатр ва устуни жадвални 4 қисимга бўлади, бу қисимлар майдонлар деб аталади. Шу сабабали усул тўрт майдон усули деб аталади. Майдонлар қуйида кўрсатилган тартибда номерлаб чиқилади.
Ҳисоблашлар қандай олиб борилишини 1 майдонда кўрсатиш билан чегараланамиз. Биринчи майдондаги жадвал қуйидагича бўлсин:
U ва V варианталар жуфтининг кўпайтмаларини топамиз ва мос частоталар жойлашган катакларнинг юқоридаги ўнг бурчакка ёзамиз. Масaлан, U=-3 ва V=-2 варианталар жуфти 5 марта кузатилган; UV =(-3)(-2)=6 кўпайтмани 5 частота жойлашган катакнинг юқоридаги ўнг бурчагига ёзамиз. Биринчи майдоннинг қолган катакларини ҳам шу тариқа тўлдириб, қуйидаги жадвални ҳосил қиламиз:
Бошқа майдонларнинг катаклари ҳам шунга ўхшаш тўлдирилади. Шундай қилиб, Nuv частота жойлашган ҳар бир катакда UV кўпатма ҳам ёзилган бўлади: ҳар бир катакдаги Nuv ва UV ни кўпайтириш ва натижаларни қўшиб, оқибатда Σ NuvUV сонни ҳосил қиламиз. Ҳисобларни текшириш қулай бўлиши учун ҳар бир катакдаги Σ Nuv ва UV сонларнинг топилган кўпайтмалари ҳар бир майдон бўйича алоҳида жамланади. Шу билан бирга ҳисоблаш ҳар бир майдоннинг сатри ва устунлари бўйича олиб борилади: майдон сатрининг Σ NuvUV сонлар йиғиндиси ўнг томонда жойлашган қўшимча устунлардан сонлари қўшилаётган майдоннинг номерига эга бўлганига ёзилади. Майдон устунининг Σ NuvUV сонлари йиғиндиси пастда жойлашган қўшимча сатрлардан сонлари қўшилаётган майдоннинг номерига эга бўлганига ёзилади. Ҳар бир майдон сонларининг йиғиндиси жадвалнинг ўнг томонидаги пастки бурчагида жойлашган тўртта якунловчи катакларга ёзилади. Ниҳоят, якунловчи катакларнинг ҳамма сонларини қўйиб, изланаётган Σ NuvUV сонлар топилади. Ҳисоблаш жадвали қуйидаги схематик кўринишга эга бўлади:
Жадвал қуйидагича тўлдирлади: биринчи майдоннинг сатрлари бўйича Nuv ва UV лар кўпайтмалар йиғиндисини топамиз (5·6+7·4=58, 20·2+23·1=63) ва уларни I қўшимча устунга ёзамиз. Биринчи майдонинг устунлари бўйича Nuv ва UV лар кўпайтмаларнинг йиғиндисини топасиз (5·6=30; 7·4+20·2=68; 23·1=23) ва уларни I қўшимча сатрга ёзамиз I қўшимча устуннинг сонлари йиғиндисини топамиз (58+63=121) ва уни биринчи якунловчи катакка ёзимиз. Текшириш мақсадида қўшимча сатрнинг ҳамма сонларини қўшамиз (30+68+23=121). Қолган майдонлар бўйича ҳам ҳисоблар шунга ўхшаш олиб борилади. Мисол. 34-жадвалда Ўрта Осиё ипакчилик илмий текшириш инстиутидан олинган 100 дона пилланинг Х кенглиги ва У узунлиги берилган. Х ва У лар орасидаги корреляция коэффициентини топинг. Ечиш. Шартли варианталарга ўтамиз: И= (С1 сохта нольсифатида энг катта частотага эга бўлган Х=1,65 олинди; h1=1,60-1,55=0,05-қадам). (С2 сохта ноль сифатида энг катта частотага эга бўлган У=3,35 варинта олинади; h2=3,25-3,20=0,05-қадам). 34-жадвал
Шартли варианталар бўйича корреляцион жадвални тузимиз: Амалда бу қуйидагича бажарилади: биринчи сатрга энг катта частотага эга бўлган варианта (1,65) нинг ўрнига О ёзилади; нолдан чапда кетма-кет -1,-2 сонлар ёзилади; нолдан ўннгда кетма-кет 1,2,3, 4 сонлар ёзилади. Биринчи устунда энг катта частотага эга бўлган варианта (3,35) ўрнига 0 ёзилади. Нолдан юқорида кетма-кет 1,2,3,4,5,6,7,8 сонлар ёзилади. Қолган ҳамма маълумотлар дастлабки жадвалдан кўчириб олинади. Натижада қуйидаги корреляцион жадвал -35 жадвал ҳосил бўлади. 35-жадвал
U V Gи ва Gv ларни ҳисоблаш учун ҳисоблаш жадвалларини тузамиз (36-37 жадваллар).
Назорат қилиш: Σ Nuи2 +2 Σ NuИ+ ΣNu=327+551+100=537 Σ Nu(и+1)2=537 37-жадвал
Назорат қилиш Σ NvV2 +2 Σ NVV+ ΣNv=862+2·20+100=1002 Σ Nv(V+1)2=1002 3 7 –жадваллардан қуйидагиларни ҳосил қиламиз. Энди ифодани тўрт майдон усули бўйича топиш учун 38-ҳисоблаш жавдалини тузамиз. 38-жадвал
Якунловчи катаклардаги сонларни қўшиб, / Ни ҳосил қиамиз. Изланаётган корреляция коэффициентини топамиз: Download 399.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling