Statistikasi

8.2. Sug‘urta statistikasining ko‘rsatkichlar tizimi
Sug‘urta statistikasi ko'rsatkichlari mazmuni va hisobiash usullari 
bo ‘yicha quyidagi guruhlaiga bo'linadi, Mazmun belgisi bo'yicha ular 
sug‘uita obyektiga qarab yuqorida ko'rsatilgan tamoyillaiga mos ravishda 
guruhJarga bodinadi. Hisobiash usullari bo'yicha: miqdoriy, nisbiy va 
o'rtacha ko'rsatkichlarga boMinadi. Ko'rsatkichlar tizimi, shuningdek, 
natural va qiymat ko‘rsatkichlariga, qiymat ko‘rsatkichJarining o‘zi 
esa joriy va doimiy (taqqoslanma) baholarga bo'linadi.
Sug'urta operatsiyalarining mutlaq o'lchovlarini tavsiflovchi miq- 
doriy ko'rsatkichlar o ‘z ichiga sug'urta kompaniyalari soni, sug'urta 
operatsiyalari o'lchovlari, sug'urtalovchilar va sug'una agentlarin- 
ing soni, talafot ko'rgan obyektlar soni, tuzilgan shartnomalar 
miqdori, ustav kapitali, sug'urta badallari hamda to'lovlari sum- 
malari va boshqa ko'rsatkichlarni oladi.
Nisbiy va o'rtacha ko'rsatkichlar yordamida sug'urta bozorining 
intensivligi va samaradorligi tavsiflanadi, shuningdek, daromadlar 
va xarajatlaming tarkibi, talafot ko'rgan obycktlarning hissasi, sug'urta 
qoplami toMovlarining sug'urta turlart va shakliari bo'yicha ulushi va 
boshqalar tavsiflab beriladi. Sug'urtaning tipikjarayonlarini o ‘rga- 
nishda, xususan, sug'urta badallari, sug'urta yuklamalari va tolovlari, 
tarifstavkalari, sug'urta summalarining zarari ko'rsatkichlari, moli- 
yaviy turg'unlik koeflitsiyentlari va boshqa umumiy ko'rsatkichlarda 
0 ‘rtacha miqdori ami hisob-kitob qilishga murojaat qilinadi.
229

---

Alohida guriilini sug4irtaning umumlashtiruvchi koVsaikichlari 
lashkil qiladi, ular sug‘urta taslikilotlari isiiining umuniiy ko‘r- 
satkichlarini o‘zaro bog'iiqligini va ularga alohida omillarning la’sirini 
tavsiflaydi.
Sughirtaning ko'rsatkichlar tizimi buum mamlakat bo'yicha, 
shuningdek, iqtisodiy hududlar, viloyatlar, shaharlar va tumanlar 
bo‘yicha hisobiab ciiiqiladi.
Sug‘urta statistikasida umumlashtiruvchi ko'rsatkichlar bilan bir 
qatorda guruhlash iisuli keng qo'llaniladi. Sug'urta lashkilotlari 
mulkchiiik shakllari bo'yicha, sug‘urta tarmoqlari va turiari bo'yicha, 
ustav kapitaliiiing hajmi bo'yicha, ishlovchilaming soni va boshqa 
ko‘rsatkichlarga ko'ra gumhlarga ajratiladi. Bu yerda O'zbekistonda 
mulkchiiik shakllari bo'yicha sug'urta tashkilotlarining uluslii bo'yicha 
ma’lumodar tahli) qilinishi kerak.
Ustav kapitali, sug'urta badallari va to'lovlari, sug'urta agent- 
larining soni, tuzUgan shartnomalaming soni va boshqa ko'rsatkicliJar 
bo'yicha sug'nrta kompaniyalari yirik, o'rta va kichik turlargfi ajratiladi.
Sug'urta statistikasida, shuningdek, kombinatsiyaiashgan gu­
ruhlash qo'llaniladi (ikki va undan ortiq belgilarni qo'shish orqali). 
Masalan, sug'urta badallari, to'lovlari va boshqa ko'rsatkiclilar 
sug'urta turiari bo'yicha mulkchiiik shakllari, tarmoqlar, mintaqalar, 
iqtisodiy tum anlar va boshqalar bo'yicha o'rganiladi.