Степень бакалавра в соответствии с Государственным образовательным стандартом (гос), ориентирована на научно-исследовательский

1. BITIRUV MALAKAVIY ISH (BI) NING ILMIY ASOSLARI 
Davlat ta’lim standartiga mos bakalavr darajasi kasbiy faoliyatning ilmiy 
tadqiqqot ko‘rinishiga mo‘ljallangan va yuqori malakali pedagogik kadrlarni 
tayyorlashda uzluksiz ko‘p darajali strukturada birinchi ilmiy darajaga mos 
keladi. 
Davlat attestatsiya komissiyasida ilmiy yo‘nalishga mos va tanlangan 
malakaviy kasb asosida tayyorgarlikdan o‘tgan, BIni muvaffaqiyatli himoya 
qilgan oliy o‘quv yurti bitiruvchisiga bakalavr ilmiy darajasi beriladi. 
Bitiruvchining xarakteristikasiga asosiy talab BIning ilmiy-pedagogik 
darajasi hisoblanadi. 
Ushbu uslubiy ko‘rsatmada BI o‘qitishning yakuniy bosqichida bakalavr 
tomonidan ilmiy-tadqiqot ishini o‘tkazishda olingan natijalarning ilmiy mehnati 
sifatida baholanadi. 
Bakalavri tomonidan bajarilgan BIning nazariy bazasi sifatida BIni sifatli 
ishlab chiqish uchun ilmiy tadqiqot asoslari bo‘yicha bilim, ta’lim tashkilotlarida 

---

5 
bo‘lajak kasbiy faoliyatga tayyorgarligini baholovchi oliy o‘quv yurti
bitiruvchisining ilmiy mehnati sifatida jihozlanishi tushuniladi. 
Fan - bu tabiat, jamiyat va fikrlashda, sotsial-iqtisoq faoliyat natijasida 
olinadigan va bevosita jamiyatning ishlab chiqarish kuchiga aylantiriladigan 
uzluksiz bilimlar tizimining rivojlanishi hisoblanadi. Fan termini alohida bilimlar 
sohasini belgilash uchun ham qo‘llaniladi. 
Fanning asosiy maqsadi – ob’yektiv duniyoni bilish (haqiqiy holatni nazariy 
tasvirlash) va jamiyatga foydali natijalar olish maqsadida atrof muhitga ta’sir 
etish. 
Fan jamiyatning ilmiy tadqiqot faoliyati natijasida qo‘llab-quvvatlanadi va 
rivojlanadi.
Ilmiy tadqiqot – fanning mavjudlik va rivojlanish shakli. Ilmiy-tadqiqotni 
tashkil etish strukturasini quyidagi tarkibiy qismlar ko‘rinishida tasvirlash 
maqsadga muvofiqdir: 

Ilmiy tadqiqotning umumiy masalalari (nazariya, metodologiya va 
metodlar); 

Ilmiy tadqiqot jarayonlari (shakllari, metodlari va bilish vositalari); 

Ilmiy tadqiqot metodikasi (Aniq shakl, fan va kasbiy faoliyat 
sohasiga mos samarali metod va vositalarni tanlash); 

Ilmiy tadqiqot texnologiyasi (Ilmiy tadqiqot jarayonlari va ularni 
bajarish haqida bilimlar to‘plami); 
Ilmiy nazariya – bu mos sohada (bizning misolda kompyuter inginiring) 
nazariyaning asosiy elementlar to‘plami(tasdiqlangan gipoteza, tushuncha va 
mulohaza). Nazariyaning rostlik mezoni uning amaliyot bilan tasdiqlanganligi 
hisoblanadi. 
Har qanday fanning asosi metodologiya hisoblanib, o‘z tarkibiga 
quyidagilarni oladi: faoliyat tuzilishi, mantiqiy tashkil etish, metod va vositalar
haqida bilimlar. 
Ilmiy adabiyotlarda metodologiya sifatida ilmiy bilimlar tizimi, ya’ni
ilmiy-bilish faoliyatining qurilish tamoyillari haqidagi bilimlar, shakllar va 
usullar tushuniladi. 
Ilmiy metod – bu inson faoliyati (ishlab chiqarish, siyosiy, madaniy, ilmiy, 
ta’limiy va hokazo)ni qo‘yilgan maqsadga erishish uchun yo‘naltiruvchi qoida va 
ko‘rsatmalar tizimidir. 
Agar metodologiya ilmiy natijalar kutilayotgan gipotezada ifodalangan 
maqsadga erishishni ta’minlovchi ilmiy tadqiqot strategiyasi bo‘lsa, metod esa
qaysi yaxshi yo‘l bilan borish mumkinligini ko‘rsatuvchi taktika hisoblanadi. 
Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda tadqiqotning metodlari, vositalari va 
shakllarini tanlash va tadqiqotning metodikasini ilmiy asoslash lozim. 
Ilmiy tadqiqotlar metodikasi bu nazariy va amaliy tadqiqotda 
foydalaniladigan aniq shakl, metod va vositalar to‘plami hisoblanadi. 
Bizga ma’lumki, tadqiqot masalani qo‘yishdan boshlanadi, shuning uchun 
metodika qo‘yilgan masalani amaliy yechish uchun zarur tadqiqot ob’yekti 
haqidagi mavjud bilimlardagi qarama-qarshiliklarni ochish imkoniyatini berishi 

---

6 
lozim, ya’ni zarur natijalarni olish uchun tadqiqot ob’yekti haqida nazariy 
ma’lumotlarning yetarli emasligini ko‘rsatishdan iborat. 
Masalaning qo‘yilishi mavzuni shakllantirish metodikasi asosida mavzuni 
tanlash imkoniyati va tadqiqotning aniq masalasini yechish uchun uning 
dolzarbligini asoslash imkoniyatini beradi. Mavzuni tanlash, uni shakllantirish va
masalaning dolzarbligini asoslash navbatdagi quyidagi bosqichga o‘tish 
imkoniyatini beradi, ya’ni adabiyotlar manbaini tahlil etish metodikasi asosida
berilgan bilimlar sohasi ( adbiyot manbalarini tahlil etish va Internet axborot 
resurslaridan foydalanish)da mavjud ilmiy natijalarni umumlashtirish uchun – 
masalani yechish yo‘lidagi axborotli izlanishdir. 
Natija qo‘yilgan masala bo‘yicha ilmiy tadqiqotni o‘tqazish rejasi 
hisoblanadi. Ilmiy izlanish metodikasi aralash sohada boshqa ob’ektlarda 
qo‘llanilgan mavjud metodikani tanlash asosida shakllantiriladi yoki bunday 
metodika mavjud bo‘lmasa masalani yechish uchun muallifning yangi metodikasi 
ishlab chiqiladi. Ilmiy izlanish metodikasi ichida quyidagi guruhlar ajratiladi: 
- Nazariy tadqiqot metodikasi; 
-Tajriba tadqiqoti metodikasi. 
Nazariy tadqiqot metodikasi nazariy tadqiqotning umumiy strukturasi va 
qo‘yilgan masala va mavzu nomiga mos asosiy va yordamchi masalalarni yechish 
metodikasini anglatadi. 
Nazariy tadqiqot yangi ilmiy gipotezalarni yaratish, o‘rganilmagan hodisa
yoki jarayonlarni chuqur tushuntirish, ilmiy tadqiqot strategiyasi va taktikasini 
asoslash, shu bilan birgalikda o‘xshash va boshqa masalalarni yechishga 
yo‘naltirilgan ijodiy ishlar hisoblanadi. 
Ilmiy tadqiqot insonning (tadqiqotchi) intellektual faoliyati (fikrlashi)ga 
asoslanadi. Ilmiy tadqiqotning muhim elementi aqliy mehnat hisoblanadi. 
Nazariy tadqiqotning katta miqdordagi soni mavjud bo‘lib, uni tanlash aniq ilmiy 
masalaga mos kelishi lozim.
Tajribaviy tadqiqot metodikasi – bu tajriba tadqiqotlarini bajarishdagi 
ketma-ketlik va usullarning umumiy strukurasidir. 
Tajribaviy tadqiqotlar nazariy tushuncha, qonuniyat, tamoyillarni amalda 
tasdiqlaydi va tanlangan mavzu bo‘yicha ilmiy tadqiqotda shakllantirilgan 
olingan ilmiy natijalarning ishonchliligini tasdiqlash uchun baza hisoblanadi. 
Tajriba va nazariya o‘zaro quyidagicha bog‘langan: 

Nazariya tajriba metodikasini asoslash imkoniyatini beradi; 

Tajriba nazariyaning haqiqatligini baholash imkoniyatini beradi. 
Tajribaviy tadqiqot uch bosqichdan iborat: rejalashtirish, tajriba va tahlil 
(natijalarni qayta ishlash). 
Tajribani o‘tkazishda quyidagi ishlarni bajarish zarur: 

Dastur tuzish yoki loyiha yaratish; 

Metodikani asoslash; 

O‘lchov vositalarini tanlash; 

O‘lchovlarni baholashni bajarish; 

Bajarilish ketma-ketligini aniqlash; 

---

7 

Taqvim rejani tuzish. 
Tajribaviy tadqiqotlarning muhim bo‘limlaridan biri ma’lumotlarni qayta 
ishlash va tahlil etish hisoblanadi. Tajriba metodikasini tanlashda ma’lumotlarni 
qayta ishlashning matematik metodlariga va natijalarni jadval, grafika, formula, 
diogramma ko‘rinishidagi qulay shakllardan foydalanishga alohida e’tibor berish 
lozim bo‘lgan. Ilmiy natijalarni ilmiy holat ko‘rinishida jihozlash metodikasi 
ilmiy 
masalaning 
yechimidagi 
yakuniy 
bosqichi 
hisoblanadi. 
Ilmiy 
mahsulotlarning shakli quyidagicha bo‘ladi: 

Ilmiy-texnik hisobot; 

Ma’ruza; 

Maqola; 

Monografiya; 

O‘quv qo‘llanma; 

Bitiruv malakaviy ish. 
BI oliy o‘quv yurti bitiruvchisining ilmiy tadqiqot natijalari hisoblanadi. BI 
maxsus, ommaviy himoyalanadigan malakaviy ish sinflariga qaraladi. 
Ilmiy tadqiqotlarni o‘tkazish uchun berilgan masala uchun fanda mavjud 
optimal metodikani tanlash yoki yangi metodikani ishlab chiqish. O‘zaro 
bog‘langan quyidagi uchta ilmiy tushunchalarga alohida e’tibor berish zarur: 
metodologiya, metod, metodika, qiymat va bular BI mavzusi bo‘yicha 
bajarilayotgan tadqiqotda bakalavr uchun printsipial xarakterga ega bo‘ladi. 
Oliy o‘quv yurtida BI bakalavrda o‘qishning yakuniy bosqichida bajariladi 
va o‘qituvchining ilmiy rahbarligida bitiruvchi tomonidan mustaqil bajariladigan 
ilmiy-tadqiqot majmuasi hisoblanadi. BI – bu mustaqil ilmiy-amaliy tadqiqot
hisoblanib, bitiruvchining malakaviy bilim darajasini o‘rnatish imkoniyatini 
beradi va ushbu bilimlarni kelajakda kasbiy o‘quv-metodik va ilmiy-amaliy 
faoliyatida foydalanish ko‘nikmasini hosil qiladi. 
BIni bajarishda maxsus adabiyotlardan bilimlarni, adabiyotlarni mustaqil 
tahlil eta olish va umumlashtiruvchi xulosalarni chiqara olish ko‘nikmasini 
ko‘rsata olishi lozim. 
BI ijodiy, yangi elementlarga ega va ta’lim sohasining kasbiy faoliyatida 
axborot-kommunikatsion vositalar va kompyuterlarni qo‘llash bo‘yicha ilgari 
ma’lum yechimlarni taqqoslashda tadqiqotning tanlangan mavzusi bo‘yicha 
ilmiy-amaliy masalalarni samarali yechishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. 
BI ning maqsadi quyidagilardan iborat: 

Nazariy bilimlarni tizimlashtirish; 

Nazariy bilimlarni mustahkamlash; 

Nazariy bilimlarni kengaytirish; 

Nazariy bilimlarni chuqurlashtirish; 

Mustaqil tahlilning amaliy ko‘nikmasini hosil qilish; 

Kompyuter injiniringi yo‘nalishi bo‘yicha to‘plangan malakalarni 
umumlashtirish; 

---

8 

Davlat ta’lim standartida ko‘rsatilgan aniq o‘quv-metodik, ilmiy-
texnik, axborot-texnologik, dasturiy-algoritmik, grafika va dizayn kabi mavzuli 
topshiriqlarni hal etishda olingan bilim, malaka va ko‘nikmalarni qo‘llash. 
Bakalavrning BI gumanitar, sotsial-iqtisodiy va tabiy-ilmiy, umumiy kasbiy 
fanlardan chuqur bilim va axborot texnologiya sohasida kasbiy tayyorgarlikni 
tasvirlashi lozim. BI to‘plangan bilimlarni amaliy ilmiy-tadqiqot ishida qo‘llash 
ko‘nikmasini ko‘rsata olishi, axborotli manbalardan foydalanish bo‘yicha 
malakaga ega ekanligini tasdiqlashi, normativ materiallar, mavjud ilmiy 
konsepsiayni 
tanqidiy 
baholsh 
ko‘nikmasini 
tasvirlashi 
va 
ta’limni 
axborotlashtitish masalasidagi yondoshuvlar, xususan, axbotli jamiyatda yashash 
va ishlashni ko‘rsata olishi zarur. 
BIning bajarilishi quyidagilarga mo‘ljallangan bo‘lishi lozim: 

Kasbiy-ta’limiy dasturlarni o‘zlashtirish jarayonida olingan bilimlarni 
mustahkamlash; 

Ilmiy, metodik va statistik materiallarga ega adabiyot manbalari va 
Internet tarmog‘i axborot resurslari bilan mustaqil ishlash malakalarini 
chuqurlashtirish;

Kasbiy amaliyotda axborot faoliyat natijalarini qayta ishlashning 
zamonaviy metodlarini o‘rganish va tahlil qilish ko‘nikmasini hosil qilish. 
BI - bitiruvchining kasbiy darajasini aniqlovchi malakaviy ilmiy mehnat 
sifatida qaraladi. BI sifati va bakalavrini baholash quyidagi ko‘rsatkichlar bilan 
aniqlanadi: 

Aniq materiallarni bajarishda ta’lim sohasida amaliy ilovalarga 
mo‘ljallangan tadqiqot; 

BIda taklif etilayotgan xulosa va tavsiyonomalar; 

Pedagogik amaliyotda axborot-kommunikatsion texnologiyadan 
keng foydalanish asosida o‘qitish jarayonini takomillashtirish uchun to‘liq yoki 
qisman qo‘llash; 

Zamonaviy metodlar va ta’limni axborotlashtirish vositalaridan 
foydalanish; 

Tarmoqli texnologiyadan foydalanish; 

Masofaviy ta’lim texnologiyasidan foydalanish; 

Multimedia texnologiyalari va dizayn imkoniyatlaridan foydalanish; 

Virtual-maktab agent texnologiyasidan foydalanish; 

Axborot-texnologiyasi va dasturiy-apparatli vositalar yordamida 
qo‘llab quvvatlanilayotgan innovatsion texnologiyalar; 

Ma’lumotlar bazasining rivojlanayotgan ochiq arxitekturasi bilan 
o‘quv-bilish fazosini tashkil etish. 
Kompyuter injiniringi bakalavriat ta’lim yo‘nalishi axborot texnologiyalari 
asosi bo‘lgan quyidagi tamoyillardan ijodiy foydalanishni talab etadi: 

Ko‘rgazmalilik; 

Huquqiylik; 

Tizimlilik; 

---

9 

Ketma-ketlilik; 

Onglilik. 
Ta’limda axborot texnologiyasi amaliy informatika va kompyuter 
grafikasining nazariyasi va metodlari bilan bog‘liq quyidagi masalalarni hal etish 
imkoniyatini beradi: 

Avtomatik dasturlashning axborot texnologiyasi; 

Avtomatik loyihalashning dizayni va axborot texnologiyasi ; 

Avtomatik o‘qitishning axborot texnologiyasi; 

Avtomatik boshqarishning axborot texnologiyasi; 

Avtomatik diagnostikaning axborot texnologiyasi; 

Hisoblash tajribasi; 

Turli soha (tibbiyot, fan, madaniyat, texnika, ta’lim, ishlab chiqarish, 
savdo, transport, aloqa, huquqshunoslik, arxitektura, loyihalash, xizmat sohasi, 
dam olish) faoliyatida kompyuterli modellashtirish dasturlari. 
O‘qitishning axborot texnologiyasi yuqorida ko‘rsatilgan didaktik 
tamoyillarni hisobga olgan holda ishlab chiqilishi lozim. Ushbu tamoyillar yangi 
ta’lim muhitida (Avtomatlashtirilgan o‘qitish tizimida) tasvirlanadigan yangi 
mazmun bilan to‘ldirilishi lozim, bu esa yangi axborotli pedagogik texnologiyani 
shakllantirish imkoniyatini beradi. 
Ilmiylik tamoyili faqat an’anaviy bilimlarnigina emas, balki zamonaviy 
fanning fundamental holatini shu bilan birgalikda uning istiqbolini ham 
ko‘rsatadi.