Strategiyalíq menedjment 5230200-Menedjment (tarmaqlar hám tarawlar boyınsha) bakalavr talim bagdarı studentleri ushın oqíw qollanba

6.4 Tarmaqlanǵan tarmaqlarda báseki strategiyası 
Bazı tarmaqlar júz, hátte mıńlap kishi hám orta firmalardan ibarat boladı. 
Olardıń kópshiligin jeke firmalar qurap, olardıń birewide tarmaqtaǵı ulıwma satıw 
kóleminde sezilerli rol oynamaydı. Bólip taslanǵan tarmaqtıń tiykarǵı ózgesheligi, 
onda jetekshiliktiń joqlıǵı bolıp tabıladı. Bunday tarmaqlar qatarına kitap 
baspaxanaları, neftti tanker menen tasıw, avtomobillerdi ońlaw, tez xızmet 
kórsetetuǵın restoran hám kafeler, jeke firmalarda buxgalterlik xızmetleri, hayal-
qızlar kiyimlerin tigiw ustaxanaları, miymanxana hám oteller, mebel óndirisi, 
karton qutılar tayarlaw, azıq-awqat tovarların oraw sıyaklı lardı kiritiw múmkin. 
Tarmaqlanǵan tarmaqlarda báseki gúresi ortasha dárejedegi gúresten 
shiyelenesken kóriniske shekem barıwı múmkin. Tarmaqlanǵan tarmaqlarǵa tuwra 
keletuǵın báseki strategiyasınıń itimalılıǵı variantlarına tómendegiler kiredi: 
1. 
Úlgili sharayatlardı jaratıw hám olardan paydalanıw. 
2. 
Arzan qárejetlerdi támiyinlew. 
3. 
Integraciya jolı menen qarıydar ushın paydanı arttırıw. 
4. 
Tovarlardıń túrine qánigelesiw. 
5. 
Qarıydarlardıń talaplarına qánigelesiw. 
6. 
Sheklengen geografiyalıq aymaqlarǵa fokuslasıw. 
Tarmaqtıń tarmaqlanǵan sharayatında firmada strategiyalıq tańlaw erkinligi 
bar: yaǵnıy keń marketiń maqsetlerin gózlewi, qárejetlerdiń báseki ústinligi yamasa
differensaciyalaudan paydalanıw. 
Tarmaqlanǵan tarmaqlarda bir waqıttıń ózinde kóp strategiyalıq qatnaslardan 
paydalanıw múmkin boladı. 
6.5 
Xalıq aralıq bazarlarda báseki strategiyası 
Firmalardıń xalıq aralıq bazarǵa shıǵıwlarınıń tiykarǵı sebepleri tómendegiler: 
• 
jańa bazarların iyelew, 
• 
basqa mámleketler tábiyǵıy resurslardan paydalanıw huquqın alıw 

---

75 
yamasa jáne pás qárejetlerge erisiw zárúrligi. 
Sanap ótilgen hár bir bir jaǵdayda dún`ya bazarına shıǵıw strategiyası bar 
sharayatqa sáykes keliwi kerek. Dún`ya bazarlarındaǵı báseki strategiyaların islep 
shıǵıwǵa milliy bazarlardaǵıǵa qaraǵanda bir qansha úlken talaplar qoyıladı. Bir 
mámleket bazarınıń ekinshi mámleket bazarınan tiykarǵı ózgesheliklerine 
qarıydarlardıń didleri, satıw kanalları, ósiw perspektivaları, háreketlendiriwshi 
kúshler hám básekileslerdiń qarsılıqları, milliy bazarlardaǵı sharayatlardan qansha 
dárejedegi ózgeshelikleri kiredi. Bunnan basqa bunday parıqlarǵa xalıq aralıq 
operaciyalardıń tórt xarakterli ózgeshelikleride kiredi. 
1. 
Óndiris qárejetleriniń dárejesiniń hár-qıylılılıǵı. 
2. 
Valyuta kurslarınıń ózgeriwsheńligi. 
3. 
Húkimettiń sawda siyasatı. 
4. 
Xalıq aralıq básekiniń xarakteri. 
Turli tarmaqlarda xalıq aralıq básekiniń formaları bir-birinen túpten 
parıqlanadı. Franciyada da , Braziliyada hám Yaponiyada da bank xızmetleri 
kórsetiledi, biraq bul mámleketlerdegi bank tarawındaǵı báseki shártleri hám 
sharayatları hár qıylı. 
Xalıq aralıq bazarda báseki global hám transnacional boladı. Turli milliy 
bazarlarda báseki sharayatları bir-biri menen úzliksiz baylanısqan sharayatta global 
báseki payda boladı. Bul bolsa haqıyqatta dún`ya bazarın payda etiw imkaniyatın 
beredi. Global básekiniń payda bolıw shártlerinen jáne biri túrli mámleketlerdegi 
aldıńǵı firmalar óz ara, bir-birleri menen básekilesiwi menen kórinedi. Kóp milletli 
báseki dawmaında firmalar milliy bazarda liderlik ushın gúres alıp baradı, global 
básekide bolsa firmalar dún`ya sheńberinde ústinlikke erishiw ushın gúresedi. 
Dun`ya bazarında firma iskerligin rawajlandırıwdıń tómendegidey strategiyalıq 
imkaniyatları bar: 
1. 
Sırt el firmalarınan onıń ónimin islep shıǵarıw ushın onıń jeke 
texnologiyalarınan paydalanıw huqıqın alıw. 
2. 
Milliy islep shıǵarıwdı bekkemlew hám sırt el bazarlarına tovarlar 
shıǵarıw. 

---

76 
3. 
Transnacional strategiya tárepke baǵdarlanıw. Bunda firma óz 
iskerligin ámelge asırıp atırǵan hár bir mámleket ushın ayırıqsha strategiya islnp 
shıgadı. Háreketttegi dawirde ol usı mámleketlerdegi qarıydarlardıń didlerine hám 
báseki sharayatlarına sáykes keliwi kerek. 
4. 
Tómen qárejetler global strategiyasına baǵdarlanıw. 
5. 
Differenciyaciyalastırıwdıń global strategiyasına baǵdarlanıw. 
6. 
Fokuslasqan global strategiya tárepke baǵdarlanıw. 
Kompaniya bekkem statusqa iye bolǵan hám úlken payda alıp atırǵan 
mámleket bazarları «Ǵáziyne» dep ataladı. Yaponiya yapon kompaniyaları ushın eń 
dáramatlı bazar bolıp esaplanadı. Sebebi yapon nızamshılıǵı tárepinen jaratılǵan 
sawda tosıqları onı sırt el básekileslerden nátiyjeli qorǵaydı.