Strategiyalíq menedjment 5230200-Menedjment (tarmaqlar hám tarawlar boyınsha) bakalavr talim bagdarı studentleri ushın oqíw qollanba

Tayanısh sózler: strategiyalıq imkaniyatlar, hújimge ótiw strategiyası, 
diversifikaciyalanǵan strategiyalar, tabısqa hám jeńiske baǵdarlawshı strategiya, 
tarmaqlanǵan 
tarmaqlardaǵı 
startegiya, 
xalıq 
aralıq 
bazarlarda 
báseki 
strategiyası.háreketlendiriwshi kúshler, sharayatqa kónligiw. 
Qadaǵalaw ushın sorawlar: 
1. 
Firma islep atırǵan tarmaqtı qanday táriyiplew múmkin? 
2. 
Firmanıń tarmaqtaǵı awhalı qanday bahalanadı? 
3. 
Firmanıń tarmaqtaǵı statusı hám strategiyalıq imkaniyatları ortasında 
qanday baylanıs bar? 
4. 
Hújimge ótiw strategiyasın qashan qollanıw lazım? 
5. 
Tarmaqtaǵı háreketleniwshi kúshlerge neler kiredi? 
6. 
Firmanıń strategiyalıq háreketleri degende neni túsinesiz? 
7. 
Firma strategiyasın hárekettegi sharayatqa kóniktiriw qanday ámelge 
asırıladı? 

---

79 
7 TEMA. DIVERSIFIKACIYALAWDIŃ KORPORATIV 
STRATEGIYASI 
JOBA: 
7.1. 
Korporaciyanıń ósiwi hám rawajlanıwı 
7.2. 
Jańa tarmaqlarǵa kiriw strategiyası. 
7.3. 
Uqsas tarmaqlarǵa hám uqsas bolmaǵan diversiyalaw tarmaqlarǵa kirip 
barıw imkaniyatları 
7.4. 
Qısqarttırıw hám tamamlaw strategiyası. Quramǵa ózgeris kiritiw 
strategiyası. 
7.5. 
Kópmilletli(transnacional) diversiyalaw strategiyası. 
7.1. 
Korporaciyanıń osiui hám rawajlanıwı 
Kópshilik kompaniyalar óz iskerligi úlken bolmaǵan tar qánigelesken kárxana 
sıpatında jergilikli hám aymaqlıq bazarlarǵa xızmet kórsetip baslaydı. Baslanǵısh 
basqıshta ónim assortimenti assortimenti úlken bolmaydı, óz qarjıları sheklengen, 
báseki poziciyaları ázzi boladı. Kóplegen jas kompaniyalar bazardındaǵı úleslerin 
asırıp hám qarıydarlardıń itibarın tartıp, ádette satıw kólemlerin asırıwǵa háreket 
etedi. Baha, sapa, xızmet kórsetiw hám reklama qarıydarlar máplerin boysındıradı. 
Keyingi basqıshında iskerligin keńeytiu ushın imkaniyatlar izertelenedi. Ol 
tómendegidey izbe izlikte ámelge asırıladı: jergilikli, aymaqlıq-milliy-xalıq aralıq 
bazarlar. Bazarlarǵa kirip barıw dárejesi rentabellik dáreajesine baylanıslı ráwishte 
ózgerip turadı. 
Kompaniya bir tarmaqtıń imkaniyatlarınan paydalanıp, dáramat alıp turar eken, 
diversiyanı ámelge asırıwdıń hesh qanday zárúrligi joq. Biraq, ósiw potencialı 
qısqarıp barar eken basqa tarawlar iskerligine diversiya islew strategiyalıq jaqtan 
ózin aqlaydı. 
Bunday strategiyalıq imkaniyatlar hár túrli boladı. Kompaniya uqsas tarmaq 
sıyaqlı ózi ushın pútkilley jańa bolǵan tarmaqqa da diversiya qılıwı múmkin. Bunı 
úlken hám kishi kólemlerde ámege asırıwı múmkin. 

---

80 
Biznestiń bir túrinde iskerlik kórsetip atırǵan kompaniyalar uzaq jıllar 
diversiyasız ámel etip háwes etip nátiyjelerge erisiwleri múmkin. Buǵan mısallar 
kóp. Bir tarawda koncentraciya – jámleniw bir qatar paydalı shólkemlesken hám 
basqarıw ústinliklerine iye. Birinshiden, koncentraciya «biz kimbiz hám ne menen 
shuǵıllanamız» degen sorawǵa juwap beriw kerek. Bunda barlıq kúsh biznestiń bir 
túrine baǵdarlanadı hám basqarıw háreketeleri basqa tarawlarǵa «shashırap ketiw» 
itimallıǵı bolmaydı. 
Ekinshiden, bir tarawda jámleniw kúshli básekiniń barlıǵın kózde tutadı. Olar 
menedjerlerdi bir minutlıq payda alıwǵa emes, firmanıń tarmaqtaǵı báseki 
poziciyaların uzaq kelejeshekte de bekkemlewge xoshemetleydi. 
Basqa tárepten, bir baǵdarda jámleniw, onıń háreketlerin bir tárepke baǵdarlaw 
kompaniya ushın úlken táwekelshilik bolıp tabıladı. Obrazlı etip aytqanda «firmanıń 
barlıq máyekeleri bir sebette boladı». 
Biraq ósip atırǵan tarmaq sharayatında kúshli kompaniyalar diversiyanı baslaw 
ushın artıqsha naq puldan paydalanıw imkaniyatın kórip shıǵıwları kerek. 
Diversiyanı baslıw máselesiniń bir bólegi kompaniyanıń usı tarmaqta ósiw 
imkaniyatlarına, basqa bolegi onıń báseki poziciyalarına baylanısı. Firma óziniń 
tiykarǵı ústinliklerinen nátiyjeli paydalana alatuǵın tarawlarǵa diversiyalaw eń jaqsı 
strategiya bolıp esaplanadı. Biraq firma ushın pútkinley jańa bolǵan tarmaqlarǵa 
diversiyalaw, uqsas tarmaqlardıń hesh biri ósiw perspektivaların támiyinley almay 
qalǵan sharayatlarda kózde tutıwları kerek. Solay etip, «qashan diversiyalaw 
kerek?» degen máseleni sheshiw, bir tárepten firmanıń bazardaǵı báseki 
poziciyasına, basqa tárepten túp tarmaqdaǵı qalǵan imkaniyatlarına baylanıslı. 
Kompaniyalar diversiyanı ámelge asırıwdıń anıq belgilengen waqtı joq. 
Kompaniyalar ushın uzaq múddetli dáramatı maksimallastırıwdıń mánisi 
sonnan ibarat, kompaniya ádette óz bazarı sheńberinde bahadaǵı ústinlik, 
differensaciya hám fokuslanıw strategiyaları quralları jaqsı básekilesedi. Biraq bul 
strategiyalar (satıwda hám támiinlewde strategiyalıq ústinliklerge iye bolıwı ushın ) 
aldınǵa hám keyinge vertikal integraciyalawdı da óz ishine alıwı múmkin. Jáne bir 
imkaniyat kompaniya iskerligin diversiyalaw bolıp tabıladı. 

---

81 
Kompaniyanıń ósiwi hám rawajlanıwı ádette úsh tiykarǵı basqıshtan ibarat: 
- 
milliy bazarda jeke bizneske qánigelesiw; 
- 
vertikal integraciya, yamasa tiykarǵı biznestegi eń kúshli poziciya 
tárepke global ekspansiya; 
- 
erkin resurslardı biznestiń basqa túrine investiciyalaw jolı menen 
menen diversiyalaw. 
Bulardıń barlıǵı kompaniyanıń ósiwine alıp keledi, biraq «diversiyalaw 
dárejesi» asqan sayın kemeyttiriwshi qaytımlılıq «nızam»ın názerde tutıwı kerek. 
Belgili bir noqattan soń ekstensiv diversiyalaw, vertikal integraciya hám 
biznestiń internacionallasıwı sarıplanǵan kapital birligine durıs keletuǵın 
dáramatlardıń kemeyiwine alıp keledi, sebebi kompaniya birinshi gezekte eń 
dáramatlı, qolaylı imkaniyatların ámelge asıradı, soń eń kem dáramat keltiriwshi 
imkaniyatlar qaladı, bul bolsa firmanıń ósiw imkaniyatların sheklep qoyadı. 
Marginal qosımsha basqarıw qárejetleri 
d
1
d
2
Diverciyalaw qárejetleri