Submadaniyatlar. Yoshlar submadaniyatlarining tushunchasi, kelib tarixi, xususiyatlari

Submadaniyat tarixi
Yoshlarning me’yoriy bo‘lmagan (jamiyatda qabul qilingan me’yorlardan chetga chiqish, asotsial) xulq-atvori ilk bor 30-50-yillarda AQSH olimlarining diqqat ob’ektiga aylangan. XX asr. Sotsiologlar, psixologlar, huquqshunoslar katta shaharlarda, birinchi navbatda, Chikagoda yoshlar to'dalarining paydo bo'lishi va faoliyatini o'rgandilar. Ular ijtimoiy normalar, yoshlarning xulq-atvori nuqtai nazaridan nostandart, ya'ni nostandart deb hisoblashgan. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bunday to‘da a’zolari o‘z qoidalari va me’yorlari bo‘yicha yashaydilar, bu esa asosiy ijtimoiy-madaniy me’yordan chetga chiqishdir. "Submadaniyat" tushunchasi birinchi bo'lib ularga, bu uyushmalarga nisbatan qo'llanilgan. Ushbu kontseptsiyada submadaniyat - bu atipik - "asosial" xatti-harakatlar konformizm, ya'ni norma sifatida qabul qilinadigan jamoa bo’lgan. Submadaniyat jamiyatning quyi tizimi deb atala boshlandi, uni butun jamiyat, birinchi navbatda davlat hokimiyati tan olmaydi.
Ko'rib turganingizdek, submadaniyatlarga dastlabki yondashuv sotsiologik edi. Keyin bu hodisaga qiziqish insonparvarlik manfaatlarining kengroq sohasiga - madaniyatshunoslik sohasiga o'tadi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin "yoshlar submadaniyati" atamasi sotsiologlarning kundalik hayotiga kirdi va nafaqat jinoiy shakllanishlarga, balki yoshlar bilan bog'liq barcha madaniy hodisalarga nisbatan qo'llanila boshlandi. Farovonlikning o‘sishi yoshlarning xarid qobiliyatining oshishiga olib kelishi va bu, o‘z navbatida, yosh xaridorga yo‘naltirilgan yangi, mustaqil tovar va xizmatlar bozorining paydo bo‘lishiga sabab bo‘layotgani ta’kidlandi. Bu "o'smirlar madaniyatidagi yutuq" deb nomlangan. Biroq, bu davrda yoshlar o'rtasida jamiyatning asosiy me'yorlari va qadriyatlaridan chetga chiqishlar unchalik katta bo'lmagan va shu asosda ko'plab tadqiqotchilar "yoshlar madaniyati" tushunchasining mavjudligini rad etib, o'zlarining pozitsiyalarini kuchli vositalar mavjudligi bilan ta'kidlaganlar. Yoshlarning turmush tarziga ta'sir ko'rsatish va nazorat qilish katta avlod qo'lida hisoblangan.
Biroq, o'smirlikni yangi madaniyatlararo jarayonning boshlanishi deb hisoblaganlar to'g'ri chiqdi. Keng tarqalgan “madaniy mahsulotlar” (estrada, moda va boshqalar) ishlab chiqarilishi o‘smirlarning xalqaro uslubdagi harakatga aylanishiga olib keldi, ular nafaqat turli moda va musiqalarni ishlab chiqaradi va iste’mol ham qiladi. Yoshlar submadaniyati asta-sekin farqlanib bordi, unda nafaqat moda va musiqa, balki ijtimoiy-siyosiy qarashlar bilan bog'liq bo'lgan turli xil harakatlar paydo bo'ldi - bu jarayon 60-70-yillarda madaniyatni qamrab oldi. Keyin ular "avlodlar to'qnashuvi" haqida gapira boshladilar va natijada bu muammoni o'rganish bo'yicha tadqiqotlarga qiziqish keskin oshdi.