Sug’oriladigan madaniya yaylovlarni sug’orish usullari va ularning o’zaro avzalliklari hamda kamchiliklari

Sug’oriladigan madaniya yaylovlarni sug’orish usullari va ularning o’zaro avzalliklari hamda kamchiliklari

Reja:

1. 
   Sug’orishning asosiy turlari va ularning qo’llanish shartlari.
   
2. 
   Sug’orish usullari va ularga qo’yiladigan talablar
   
3. 
   Sug’orish turi va unga mos bo’lgan sug’orish usulini tanlash shartlari
   
4. 
   Yer ustidan sug’orish usuli va uning turlari
   
5. 
   Yoki nlarni egatlab sug’orish
   
6. 
   Madaniy yaylov 
   

Sug’orish - suv manbaidan keluvchi suv bilan tuproq’ni sun'iy ravishda namlashdan iboratdir. Sug’oriladigan maydonda bog’lanaetgan suvni taqsimlash usullariga sug’orish usullari deyiladi.
Sug’orish usullariga quyidagi talablar quyiladi:
-sug’orish suvini tuproq’ unumdorlik elementi - tuproq’namligiga aylantirishni ta'minlash;
-tuproq’ni qumoq (kuzilama) strukturasini saqlash ;
suvni tashlamay va chuqur gorizontallarga shimilib ketishiga yo’l qo’ymay undan mumkin qadar ko’proqfoydalanishni ta'minlash ;
yoki nni parvarishlash va uni yig’ishtirib olishda mexanizmlar ish unumdorligini oshirish .
Beshta asosiy sug’orish usuli: er ustidan sug’orish , emg’irlatib sug’orish va tuproq’ichidan,tomchilatib sug’orish va subirrigasiya usullari bor.
Yer ustidan sug’orishda suv sug’oriladigan maydon yuziga oqib tarqaladi va og’irlik kuchi ta'siri hamda kapilyarlar orqali tuproq’qa singiydi . Bu usulni qo’llash uchun sug’oriladigan dala yuzini tyoki slash, egatlar yoki pollar olish talab etiladi. Ko’pchilik xollarda erning birmuncha nishab bo’lishi ham kifoya qiladi.
YEmg’irlatib sug’orishda suv maxsus emg’irlatuvchi qurilmalar vositasida dalaga emg’ir qilib sochiladi.
Tuproq’ ichidan sug’orishda erning xaydaladigan qatlami ostiga quvurlar vositasida suv beriladi.
Bostirib, taxtalar olib va egatlar bo’yicha sug’orish , er ustidan sug’orish usullariga kiradi.
Bostirib sug’orishda cheklar suvlar to’lg’iziladi. Bu usul tuproq’ning g’oyatda zichlashib yuboradi. U odatda cheklarni xozirlashga, erni yaxshilab tyoki slashga va birqancha xollarda zovur tarmoqlarini qurishga katta dastlabki xarajatlar talab qiladi.
Taxtalar olib sug’orishda suv dala betida qatlam bo’lib oqadi.
Suvni o’rtaga singdiradigan tuproq’da , qatqaloqhosil qilishga unda moyil bo’lmagan tuproq’da hamda joyning nishabligi 0,01-0,1 gacha boradigan erlarda taxtalar olib sug’orish mumkin. Odatda sug’oriladigan polosa eni seyalkaning qamrash eniga baravar keladi. U relef sharoitlariga ko’ra o’zgarishi mumkin. Ba'zan sho’rlangan tuproq’larda , piez etishtirishda taxtalar olib sug’orish ishlatiladi.
Egatlar buylab sug’orish sabzavot yoki nlari va kartoshkani er ustidan sug’orishning asosiy usulidir. Sabzavotchiliqda qo’llanuvchi keng qatorlar eqish va ko’chat o’tqazishda egatlar yoki ndan ortiqcha foydali maydonni olmaydi.
Egat buylab sug’orish ikki xil : etagi berk egaklar va ochiqegatlar buylab amalga oshiriladi.
Sug’orish sifati va qo’yiladigan suv sarfi sug’orilaetgan egatning chuqurligi, kesimi va uzunligi hamda quyilaetgan suv oqimining miqdoriga ko’p jixatdan bog’liqbo’ladi.
Etagi berk egatga suvni jildiratib berib egat to’ldiriladi yoki egatga takror suv beriladi.
Oqava egat buylab sug’orishda quyilaetgan suvning miqdori 0,2 dan 1 l/s gacha o’zgarib turadi hamda uchastka tuprog’i va relefining suv singdirish qobiliyatiga bog’liqbo’ladi.
Yer sirtidan sug’orishni mexanizasiyalash va avtomatlashtirish uchun sug’orish agregatlaridan foydalaniladi. Ular kanallar yoki suv manbalaridagi suv sathidan yuqorida joylashgan erlarni, shunigdek nishabligi kichik maydonlarni sug’orishga imkon beradi. Sug’orish agregatlari yoki n sug’orishda mehnat unumdorligini ancha oshiradi, egatlarga suvni tyoki s taraydi.
Yer ustidan egat buylab sug’orishda va taxtalarga suv quyib sug’orishda muvaqqat sug’orish tarmog’i va uqariqlar bo’ladi. Ular ikki prinsipial sxemaga asosan buylama va kundalang joylashishi mumkin. Buylama sxemalarda sug’oriladigan egatlar va polosalar muvaqqat ariq buylab olinadi, kundalang sxemada esa muvaqqat ariqqa tik olinadi. Birinchi sxemada muvaqqat suvi uqariqorqali sug’orish elementlariga o’tadi, ikkinchi sxemada esa bevosita muvaqqat ariqdan , exud relef notyoki s bo’lsa, rostlovchi egatlardan o’tadi. Nishabligi kichik (0,006) uchastkalarda buylama sxema , nishabligi 0,006 dan yuqori uchastkalarda esa kundalang sxema qabul qilinadi.
YEmg’irlatib sug’orish maxsus emg’irlatish uskunalari orqali tuproq’qa emg’ir shaklida suv berishdan iborat. Bunda suv oqim holatidan tuproq’namligi holatiga er yuzasida oqim hosil qilmasdan o’tadi.YEmg’irlatib sug’orishning o’ziga xosligi shundaki, bunda sistemada kerakli bosim hosil qilish kerak. Shuning uchun bosimning kattaligiga qarab oqimni tomchilarga bo’laklash quyidagicha bo’ladi : qisqa otuvchi, o’rtacha va uzoqqa otuvchi emg’irlatish.

Bu turdagi apparatlar uchun emg’irning yaxshi sifati bosimining nasadka diametriga nisbati:

da erishiladi.

YEmg’ir tomchilari q’isman uchaetganda va tushaetganda xarorat farqi oqibatida bug’lanadi va bunda havo namligi holatiga o’tadi. Shular uchun ham er ustida atmosfera qurg’oqchiligini yo’qotuvchi mikro iqlim hosil qiladi.YEmg’irlatib sug’orishning asosiy faktorlari : sun'iy emg’irning intensivligi va strukturasidir.

YEmg’irlatib sug’orishda T kattaligi uzluksiz emg’irlatishda uning davomiyligiga va uzluklida esa kaytarilish (sikl) davriga bog’liq.
еки 

( ρ_с.р - uzluksiz emg’irlatib sug’orishda emg’irlatish jadalligi, mm/min.

Т - sug’orish davomiyligi , min.

h - bir siklda tushgan emg’ir qalinligi, mm.

n - sikllar soni.

Agarda berilgan m ni emg’irlatib sug’orish orqali bergan oqim hosil bo’lsa , bunda quyidagi usullar bilan emg’irlatib sug’orish intensivligini kamaytirish zarur :

1) emg’irlatish apparatini rostlash ;

2) berilgan m ni bir necha martada berish ;

3) uskunaning tezligini oshirish ;

4) pauzalar oralig’ini ko’paytirish.

Mashinalar ishlash rejimining vaqt mezoniga qarab ular quyidagilarga bo’linadi :

-bir martada m ni beradigan, uzluksiz emg’irlatib sug’orish ;

-bir necha martada m ni beruvchi bo’laklab emg’irlatib sug’orish.

Mashina orqali suv uzatishning o’zgarish darajasiga qarab :

-doimiy intensivlik bilan emg’irlatib sug’orish ;

-diskret kamayuvchi intensivlik bilan emg’irlatib sug’orish ;

-tuproq’shimdirish qobiliyatiga qarab o’zgaruvchan intensivlik bilan emg’irlatib sug’orish .

Mashina va agregatlarning xarakatlanish darajasiga qarab :

-qo’zg’almas emg’ir buluti (deflektorli nasadka);

-uchastka buylab doimiy tezlik bilan fronital xarakatlanuvchi emg’ir buluti (xarakatli diflektorli nasadka);

-domiy burchak tezligi bilan aylana buylab xarakatlanuvchi emg’ir buluti (oqimli yomgirlatish agregati);

-uchastka buylab doimiy tezlik bilan murakkab frontal - burchak xarakatlashuvi emg’ir buluti ;

-uchastka buylab doimiy tezlik bilan ikkilangan burchak tezligida xarakatlashuvi va erni bir necha martalab emg’irlatuvchi buluti (oqimli aylana xarakat qiluvchi yomgirlatish agregati ).

Yomg’ir jadalligi : 

dh - suv qatlami

dt - vaqt

xaqiqiy ;jadallik : 

Q - suv sarfi, l/s

t - bir martada eg’allangan maydon, m2

Xarakatlanuvchi (DAA -100 m) v aylanuvchi (Fregat) apparatlar bilan sug’orilganda , sug’oriladigan yuzaga davriy ravishda tushadi va sifat ko’rsatkichi bo’lib Rs.r. xizmat qiladi.

F -berilgan m tushadigan maydoni.

Bunda F quyidagicha :

-pozision ishlovchi mashinalar uchun - bir pozisiyadagi eg’allangan maydon ;

-oqimli apparatlar va aylanma xarakat qiluvchi mashinalar uchun - doira R radiusli yuzi ;

-xarakatlanib ishlovchi mashinalar uchun - emg’irlatish fronti bilan aniqlashuvchi V - enli , l uzunlikdagi maydoni.

Daryo , kanal, xovuz va chuchuk suvli kuduklar eg’dirish manbalari hisoblanadi. Bu manbalardagi suv sug’orish shoxobchalari orqali eg’dirish agregatlariga beriladi. Suvni emg’irga aylantirish uchun zarur bo’lgan bosim sug’orish manbai eniga yoki eg’dirish mashinasiga urnatilgan nasos va dvigatel erdamida hosil qilinadi.

YEg’dirish tizimlariga nasos, dvigatel, kanal, truboprovod va emg’ir mashinalari kiradi. YEg’dirish tizimlari bir necha xil bo’ladi:

-Kuchma sistemalar - eg’dirish agregatlari , suv taqsimlash trubalari va xatto, nasos va dvigatellar ham sug’oriladigan maydon buylab istalgan joyga kuchiriladi.

-Stasionar (doimiy) tizimlar - eg’dirish apparati