Sug‘orish texnikasi elementlarini hisoblash

9 rasm.O‘qariqlardan egiluvchan shlanglar yordamida egatga suv tarash.


12-jadval.
Egatlab sug‘orish texnikasi elementlari.(Laktaev N.T tavsiyalari)

Joyning nishabligi	Tuproqning suv o‘tkazuv-chanligi	Qator orasining kengligi (a), m	Egat uzunligi (Le) m	Egatdagi suv miqdori (qe) l/s	Qator orasi kengligi (a), m	Egat uzunligi (Le), m	Egatdagi suv miqdori (qe)
	Кuchli	0,6	100	0,5
	Yuqori		125	0,25
	O‘rtacha		200	0,25
____0,01__ 0,025-0,0075
	Yomon		200	0,1
	Кuchsiz		200	0,05
	Кuchli		175	0,75
	Yuqori		275	0,85
___0,005___ 0,0075-0,0025
	O‘rtacha	0,6	325	0,5	0,9	450	0,5
	Sust		400	0,25		450	0,25
	Кuchsiz		375	0,1		400	0,1
	Кuchli		225	1,5		-	-
	Yuqori		300	1,0		450	1,2
___0,00175_ 0,0025-0,0011
	O‘rtacha	0,6	350	0,5	0,9	600	0,75
	Sust		425	0,25		650	0,35
	Кuchsiz		400	0,1		550	0,15

Egat uzunligi quyidagi formula yordamida aniqladi:

bu yerda: L_e –egat uzunligi, m.
m - sug‘orish me’yori, m³/ga:
q_e - egatga suv taqsimlash miqdori, /s:
t_e - egatga suv taqsimlash davomiyligi, min:
10000-o‘zgarmas son:
a-qator orasining kengligi, m
Topshiriq 1. q=0,1 /s; t=24 soat, m=900 m³/ga; a=0,9 m, L=? Dastlab egatga taralgan suvning miqdorini ^l/sek dan m³/soatga aylantiriladi.

1 sek – 0,1 litr

60 sek – x /min.
1 min – 6 litr
60 min – x 360 /soat yoki 0,36 m³/soat.

Endi yuqoridagi formula bilan egat uzunligi hisoblab chiqiladi.

l_e=10000· 106=110 metr

Egatga suv taqsimlash miqdori sug‘orish texnikasi elementlari ichida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uning qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

bu yerda: i-egat tubining nishabligi:
h-egatning suv to‘lish chuqurligi (sm) bo‘lib, u


h=0.6H-2∆ ga teng.


bu yerda: 0,6-qator orasi kengligi, m:
H-egatning umumiy chuqurligi, sm:
∆-dala yuzasining tekislanganlik darajasi (loyihaga nisbatan qancha sm farq qilishi).
Dalaning tekislanganlik darajasi +2-3 sm dan ortiq farq qil-masligi kerak. Dalaning tekislashdagi farq bo‘yicha egatning suv to‘lish chuqurligi turlicha bo‘ladi (13-jadval).
13-jadavl.
Dalaning tekislanganlik darajasiga ko‘ra egatning suv to‘lish chuqurligi
(Rijov S.N. malumoti)

Qator orasining knegligi	Egatning umumiy chuqurligi, sm	Tekislanganlik darajasiga ko‘ra egatning suv to‘lish chuqurligi
		 3 sm	 4 sm	 5 sm
60	18	8	7	6
90	27	13	12	11

Topshiriq 2. Agar g‘o‘za qator orasining kengligi 60 sm, sug‘o-riladigan dalaning bo‘ylama nishabligi 0,001 ga teng bo‘lsa va tekislanganlik darajasi 3 sm ga farq qilsa, egatga suv taqsimlash miq-dorini hisoblang.
Yechish: 22-jadval malumotlariga ko‘ra bunday sharoitda egatga 8 sm qalinlikda suv berish mumkin. Shunga ko‘ra egatdagi suvning miqdori quyidagiga teng:
q_e=1,28 h =1,28 8 =1,28 8 0,0316=0,32 /s.
Egatga suv berish davomiyligi sug‘orish me’yori, egat uzunligi, qàtor oràsining kengligi va egatga suv taqsimlash miqdoriga bog‘liq bo‘lib, u quyidagicha hisoblanadi:


soat.

O‘qariqning uzunligini topish uchun dalaning enini shu dala-dagi muvaqat ariqlar soniga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi, yani:

bu yerda: B dala – dalaning eni, m;
n_ma – muvaqqat ariqlar soni;
Topshiriq 3. Dalaning eni 288 m, g‘o‘za qator orasining keng-ligi 0,9 m muvaqat ariqlar soni 3 ta bo‘lsa, o‘q ariq uzunligi va har bir o‘q ariqdagi egatlar soni hisoblansin.
Yechish: O‘qariq uzunligi quyidagicha hisoblanadi:


m.

Demak, dalaning eni bo‘yicha uchta, har biri 96 m dan bo‘l-gan o‘q ariq olinadi. Har bir o‘qariqqa to‘g‘ri keladigan egatlar soni quyidagicha aniqlanadi:

ta

Sug‘orish tarmoqlarini joylashtirishning ko‘ndalang sxemasida ariqning suv sarfi 40 /s, dan va bo‘ylama sxemasida 60 /s dan ko‘p bo‘lmasligi kerak, aks holda suvchi undan unumli foydalana olmaydi.

Topshiriq 4. Sug‘oriladigan dalaning uzunligi 480 m, eni 240 m, g‘o‘zani sug‘orish me’yori 1000 m³/ga va har bir egatga taqsim-lanadigan suv miqdori 0,75 /s, qator orasi 90 sm, sug‘orish 2 kundan ortiq davom etmasligi kerak bo‘lsa, sug‘oriladigan dalaning maydonini va egat sonini hisoblang.
Yechish: birinchi navbatda sug‘oriladigan dalaning maydonini hisoblash kerak:

W_ma=480∙240 =115200 m²=11,52 ga.

Demak, muvaqat ariqqa biriktirilgan maydon 11,52 ga ga teng.

Mazkur dalani sug‘orish 2 kundan ortiq davom etmasligini hisobga olgan holda muvaqat ariqdan talab etilayotgan suv miqdori hisoblanadi:


/s

Har bir egatga taqsimlanadigan suv miqdorini 0,75 /s, deb olsak bir vaqtda suv taqsimlanadigan egatlar soni quyidagicha aniqlanadi:

egat.


Topshiriq 5. G’o‘za dalasining eni 150 m. uzunligi 400 m. su-g‘orish me’yori 900 m³/ga. har bir egatga 0,60 /s. suv taqsim-lanadigan va qator orasi 90 sm ga teng bo‘lsa hamda sug‘orish 2 kundan ortiq davom ettirilishi mumkin bo‘lmasa, talab etilayotgan suv miqdori va egatlar sonini hisoblang.


Takrorlash uchun savollar:
1. Ekinlarni egatlab sug’orish deganda nimani tushunasiz?
2. Tuproq sharoitiga qarab egat uzunligi qancha bo‘ladi?
3. Egat uzunligi qaysi formula yordamida aniqlanadi?
4. Egatdagi suvning miqdori qaysi formula yordamida aniqlanadi?