Sun’iy hujayrasi

 
 
11-LABORATORIYA ISHI 
O'simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida aniqlash 
 
Darsning maqsadi.Talabalar bilan o‘simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida 
aniqlash. 
Umumiy ma’Iumot: 0‘simlikka yutilayotgan va aksincha undan parlanib ketayotgan suv 
miqdorini aniqlashda potometr asbobidan keng foydalaniladi. 
Potometr hajmi 300-500 ml keladigan silindr idish bo‘lib, uning og‘zini bekitadigan rezina 
tiqinida 3 ta teshikcha bo‘ladi. Rezina tiqinidagi teshiklaming biriga silindrdagi suv hajmini o'lchaydigan 
egri shisha naycha o‘matiladi va unga millimetrli qog‘oz yopishtiriladi. Ikkinchi teshikka o‘simlik 
novdasi o'rnatiladi va nihoyat uchinchi teshikchaga potometrga suv quyishga mo'ljallangan jo'mrakli 
shisha naycha o'rnatiladi. 
12-rasm. Transpiratsiya hodisasini kuzatish 
-Ustitsalar orqali amalga oshiriladi. 
-O‘simlik ildizi orqali barglargacha suv oqimini qabul qiladi va tanasini sovutadi. 
-Juda issiq vaqtda ustitsalar yopiladi va suv bug‘lanishi kamayadi. 
Kerakli asbob va rеaktivlar. Bargli o'simiik novdasi, potometr, qaychi, kauchuk tiqin, 
qaynatilgan sovuq suv, lineyka yo millimetrli qog'oz, tarozi, vazelin voki parafin, qog'oz. 
Ishning borishi. Bu ishni bajarish uchun potometr asbobni qaynatib sovitilgan suv bilan 
to'lgaziladi. So'ngra o'simiik novdasi o’rnatilgan rezina tiqin bilan potometr og'zi germetik ravishda 
beikitiladi. Tiqin berkililganda potometrda boigan ortiqcha suv egri naycha oiqali chiqazib yuboriladi 
Maboda, o'simlik novdasi silindrdagi suvga yetmasdan qolsa, tiqinga o'rnatiigan jo'mrakli nay orqali suv 
qo‘yiladi.
Eslatib o'tamiz, tiqin bilan silindr ichidagi suv yuzasi oralig‘ida havo pufakchalari bo’lmasligi 
kerak. Aks holda tajriba yaxshi natija bermasligi mumkin. Silindr og‘zini tiqin bilan berkitishning 
o'zidayoq egri nay ichidagi suv satbi belgilab qo‘yiladi. Tiqinga o'rnatilgan nay va o'simlik novdasining 
yon tomonlaridan suv chiqib ketmasligi uchun ularning atrofiga vazilen surkab qo'yiladi. Potometr 

---

O’simliklar fiziologiyasi 
 
222 
yorug'lik yetarli bo'lgan xonalarda bolishi bilan birga, harorat 25-35
0
C atrofida bo'lsa maqsadga muvofiq 
bo'ladi. Tajriba 30-60 daqiqaga mo'ljallanadi.Oradan mo'ljallangan vaqt o'tishi bilan egri naydagi suv 
hajmi yoki miqdori aniqlanadi. 
13-rasm. O'simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida aniqlash 
Bulling uchun avvalo nay yuzasini topish kerak. Nay yuzasi S=πr
2
formulasi bo'yicha topiladi. 
O'simlik tomonidan yutilgan suv miqdori (P) ni aniqlash uchun yuqoridagi formuladan topilgan sonni egri 
nay ichida kamaygan suvning balandligi (h) ga ko'paytirish kerak. Buning uchun quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 
P=S h 
Transpiratsiya tezligini aniqlash uchun barglarning umumiy sathini topish kerak.Buning uchun 
200-400 sm sathga ega boigan qog'oz olib, tarozida tortib vazni aniqlanadi. 
Keyin esa, xuddi shu qog'ozga mos keladigan qog'oz olib, novdadagi barglar shakli unga aniq 
qilib chizib olinadi va barglar shakli qaychi bilan qirqib olinadi. Qirqib olingan barg shakllarining vazni 
tarozida aniqlanadi. Shundan keyin barglarning umumiy sathi topiladi. Masalan, 400 sm
2
sathga ega 
bo'lgan qog'oz og'irligi 0,5 g, barglar chizilgan qog'ozning og'irligi 0,8 g deb faraz qiladigan bo'lsak, 
barglar sathi quyidagicha topiladi 
8
,
0
640
5
,
0
320
5
,
0
8
,
0
400
5
,
0
400
2
−
=
=

=
−
х
cm
X
 
Transpiratsiya intensivligi quyidagicha hisoblanadi: agar umumiy sathi 640 sm
2
bo’lgan barglar 
30 minut davomida a gramm suv bug'latgan bo'lsa, umumiy sathi 10000 sm
2
, ya’ni 1 m
2 
keladigan barglar 
qancha suv bug'latadi?
Bu quyidagi proporsiya orqali topiladi: 
y
cm
y
cm
−
=

=
−
2
2
10000
06
,
14
640
9
,
0
10000
9
,
0
640
Yarim soatda 14,06 gramm miqdorda suv bug'langan bo'lsa, bir soatda bug'langan suv miqdorini 
aniqlash uchun uni ikkiga ko'paytiriladi: 
14,06x2=28,12 g 
Demak, transpiratsiya intensivligi, ya’ni bir soatda 1 m
2 
(10000 sm
2
) barg sathidan suvning 
bug'lanishi 28,12 g ni tashkil qilar ekan.