Сув сарфини мослаштирувчи ва сакловчи иншоотлар
Download 1.9 Mb. Pdf ko'rish
|
ZmbgK52biVhmyBvmiqTfBsdVwpODJPIkD2vgXsRI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Azot birikmalarining bo„lishi
- Ichimlik suvida shuningdek 0.05mg/l-mishyak 1mg/l-mis 5mg/l-tsink 0.003-ruh 0.5mg/l-alyuminiy
|
Ftorning bo„lishi
Muxit sifatiga bog‘liq bo‘lib 0.7-1.5 mg\l bo‘lishi kerak Temir birikmasining bo‘lishi 0.3 mg\l bo‘lishi kerak 1mg\l ga SES ruxsat bergan dog‘ bo‘lishi bilan ko‘rnadi (engil sanoatda materialni sifatini buzadi) Azot birikmalarining bo„lishi Nitral NO5 116 Nitral NO5 Amoniy tuzi NH larning birikmalari Gost 2874- 82 bo‘ycha nitrallar 45 mg\l dan oshmasligi kerak. • Gazlarning bo’lishi Kislorod O 2 nordon uglerodli gazlar bva oltin gugirtning HS vodorodli birikmasi karroziyaga olib keladi O2 va SO 2 suv sifatiga ta’sir ko‘rsatishi xam lekin korroziya temir metalga ta’sir ko‘rsatadi. Oltingugurtning suvdagi brikmalari xid beradi. • Bakterial bo’lishi 1 ml suvdagi bakteriya bo‘lishi bilan belgilanadi. Gost bo‘ycha 100 ta bakterya 1ml da 100donadan oshmasligi kerak Kasallik tarqatuvchi ichak tayoqchalarning 1litr suv dagi soni- koli indeks yoki 1ta ichak tayoqchasi bo‘lgan eng kam suv miqdori- koli titr. Gost bo‘ycha 1 litr suvda 3 ta ichak tayoqchasi ruhsat etiladi. Ichimlik suvida shuningdek 0.05mg/l-mishyak 1mg/l-mis 5mg/l-tsink 0.003-ruh 0.5mg/l-alyuminiy Hozirgi vaqtda iflos oqava va chiqindi suvlarni tozalashda bir qator ulslublardan foydalanilmoqda. Bulardan eng muhimlari mexanik, kimyoviy, elektroliz, biologik tozalash uslublaridir. 1. Mexanik tozalash uslubi. Iflos oqava chiqindi suvlarni mexanik uslub bilan tozalashda maxsus inshoat qurilib, suvda erimaydigan moddalar ushlab qolinadi. Agar suvdagi aralashmalarning hajmi 5 mm dan katta bo'lsa temir panjara yordamida, undan kichik bo'lsa temir to'rlar orqali tutib olinadi. Iflos suvlar ustida suzib yuruvchi suyuq moddalarni yog'tutg'ich, moytutqich, nefttutqich, smolatutqichlar bilan ushlab qolinadi. Shuningdek, iflos suvlar maxsus tindirgichlarda tindirilib, qattiq zarrachlar cho'ktiriladi, engillari suv yuzasiga chiqarilib, ushlab qolinadi. 2. Kimyoviy tozalash uslubida iflos chiqindi suvlarga reagentlar (reaktivlar) qo'shib, reaksiyaga kiritib, erigan va erimagan holdagi ifloslantiruvchi moddalar cho'qtiriladi yoki zararsizlantiriladi. Iflos suvlarni kimyoviy tozalash uslubi orqali suvdagi erimagan moddalarni 95%gacha, erigan holdagisini 25% gacha tozalash mumkin. 3. Elektroliz tozalash uslubida maxsus inshoatda (elektrolizlarda) to'plangan iflos chiqindi suvga elektr toki yuboriladi. Natijada iflos suvdagi zararli organik moddalar emiriladi, metallar, kislotalar va boshqa anorganik moddalar esa suvdan ajratib olinadi. Iflos oqava suvlarni elektroliz uslubi bilan tozalash so'nggi vaqtlarda keng qo'llanilmoqda. 4. Biologik tozalash metodi. Ma'lumki, mexanik, kimyoviy va elektroliz uslublari bilan iflos suvlarni tozalash birinchi bosqich hisoblanadi. Ikkinchi bosqichda esa tozalangan suvlarni biologik tozalashdan o'tkazish, so'ngra suv havzalariga tashlashdan iborat. Tabiiy sharoitda iflos suvni biologik tozalash alohida ajratilgan erlarni sug'orish yo'li bilan amalga oishriladi. Bunda ajratilgan dala sug'oriladi, iflos tuproqda filtrlanib, so'ngra toza bo'lib chiqadi. 80 sm qalinlikda tuproq iflos suvni etarli darajada tozalash imkoniyatiga ega. Iflos suvni sun'iy sharoitda biologik tozalash uchun maxsus biofiltrli inshoat – tindirgichlar quriladi. Bunda iflos suv usti aerobli mikroorganizmlardan iborat biologik parda bilan qoplangan yirik materiallarda o'tkaziladi. Iflos suvni biologik tozalash yo'li bilan sanoat, kommunal maishiy chiqindi suvlarni 98%gacha tozalash mumkin. Zavod va fabrikalarning ifloslangan oqava suvlarini tozalash jarayoni bilan tanishib chiqqansiz. Endi Toshkent shahrining kanalizatsiya tarmoqlariga tushadigan oqava suvlarning taqdiri to‘g‘risida gapirib berish vaqti keldi. Toshkent shahrining barcha hududlaridan yig‘iladigan oqava suvlar kanalizatsiya quvurlari orqali kanallarga tushishdan avval, aeratsiya stansiyalari deb nomlangan maxsus korxonalarga ishlov berish uchun yuboriladi.Toshkentda bunday stansiyalardan ikkita: Salor va Bo’zsuv. Salor aeratsiya stansiyasi shaharning janubiy qismida, Salor kanali Qorasuv kanaliga tushadigan joydajoylashgan. Bo'zsuv aeratsiya stansiyasi shahardan janubi-g‘arbda, Qoraqamish va Quyi Bo’zsuv kanallari tutashgan nuqtada joylashgan. Aeratsiya stansiyalarida oqava suvlar mexanik va biologik usul bilan tozalanadi, so‘ngra maxsus filtrlarda yana bir bor tozalanadi. Mexanik tozalovchi inshootlar mayda teshikli panjaralar, qum tutgichlar va birlamchi tindiruvchilardan iboratdir. Panjaralar oqava suvdagi yirik narsalar: latta, qog'oz va axlatlami olib tashlash uchun mo'ljallangan. Panjaralar - bu katta metal ramkalardir, ularning ichiga qator parallel metal o’qlaro'matilgan. Panjaradan o‘tgan suv qum tutgichlarga tushadi va undagi og‘ir mineral aralashma (qum, tuproq) olib tashlanadi. Qum tutgichlardan o‘tib suv mexanik tozalashning so‘nggi bosqichi - "birlamchi tindiruvchilarga” tushadi. Ushbu tindiruvchilar silindr shaklidagi katta hovuzlardir, ularning markaziga oqava suv yuboriladi. Suv markazdan hovuz devorlari tomonga harakatlanganda uning tezligi kamayadi, natijada suvdagi erimaydigan aralashmalar cho'kadi. Cho‘kkan aralashmalami chiqarib tashlash uchun birlamchi tindiruvchilarda maxsus moslamalar - "qum cho’michlar” bor. Cho‘kadigan moddalami olib tashlashdan tashqari suv yuziga chiqadigan aralashmalami olib tashlash uchun mo`ljallangan moslamalar ham bor. Ular "yog‘ tutgichlar” deb ataladi. Mexanik tozalash inshootlaridan o‘tgan oqava suv aerotenkaga tushadi. Aerotenkalar - bu maxsus dahlizlarga bo‘lingan to‘rtburchakli hovuzlardir, ularda oqava suv va faol qum aralashmasi bo`ladi. Faol qum oqava suvdagi zararli moddalami yeydigan ko'plab mikroorganizmlardan iborat. Ushbu mikroorganizmlar yashashi uchun kislorod kerak, buning uchun aerotenka tubiga havo beruvchi aeratorlar o‘rnatilgan. Oqava suvdagi moddalar bilan oziqlangan mikroorganizmlar o‘sadi va ko‘payadi, natijada faol qumning hajmi va vazni oshadi. Faol qum suvdan ikkilamchi tindirgichlarda ajratiladi, unda faol qum cho‘kadi, tozalangan suv esa tindiriladi. Ikkilamchi tindirgichlarda suv qolgan moddalardan tozalanadi, mikroorganizmlaming o‘sishi va ko‘payishi natijasida tashkil topgan faol qumning ortiqcha miqdori maxsus inshootlar - "qum zichlagich”largaquritish uchun yuboriladi. Oqava suvning so’nggi tozalanishi filtr va baraban to ‘rlarda amalga oshiriladi, so'ngra tozalangan suv Bo’zsuv va Salorga oqiziladi. Suvni tozalash — suv taʼminoti manbalari (daryolar, koʻllar, suv havzalari, suv omborlari va boshqalar)dan vodoprovod tarmogʻiga kelib tushadigan suvning sifatini belgilangan meʼyorga keltirish uchun moʻljallangan texnologik jarayonlar majmui. Sanoat korxonalari va maishiy korxonalardan chiqadigan oqova suvlarni tozalashni ham oʻz ichiga oladi. [[ Suv taʼminoti va kanalizatsiya tizimidagi, korxonalardagi muxandislik inshootlari yordamida hamda biologik va kimyoviy usullarda amalga oshiriladi. Oqova suvlar (sanoat korxonalari, maishiy korxonalar va turar joylardan chiqadigan iflos suvlar) va yogʻin suvlarni tozalash masalalari tabiatni mahofaza qilishning muhim bir qismi hisoblanadi. Oqova suvlar tarkibidagi balchiq, kolloid va erigan moddalar tindirgichlarda choʻktiriladi, zararli moddalar biologik usullarda zararsizlantiriladi (qarang Biologik suzgich , Suvni zararsizlantirish ), korxonalardan chiqayotgan suvlar tozalash inshootlarida tozalanadi. Suvni tozalashning fizikkimyoviy, termik va boshqa usullari ham bor. Tabiiy suvlarni sanoatda qoʻllanadigan usullar yordamida mikroorganizmlar, tuzlar va gazlardan butkul tozalashning imkoni yoʻq. Shu sababli ularning ichimlik suvidagi miqdori belgilangan maʼlum meʼyordan koʻp boʻlmasligi talab etiladi. Mas, ichimlik suvining 1 ml dagi mikroorganizmlarning umumiy soni 100 tadan oshmasligi, ichak tayoqchalari guruhi bakteriyalarining soni 3 tadan oshmasligi shart. Suvning umumiy qattiqligi 7 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1000 mg/l gacha, vodorod koʻrsatkichi — r-n 6,0 dan 9,0 gacha boʻlishi kerak. Ayrim hollarda ichimlik suvining qattiqligi 10 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1500 mg/l gacha, temir va marganets ionlarining miqdori tegishlicha 1 va 0,5 mg/l gacha boʻlishiga ruxsat etiladi. St. xalqxoʻjaligida va aholi sogʻligʻini saqlashda juda muhim tadbir hisoblanadi. Oʻzbekiston shahar va tumanlarida suv taʼminoti markazlashtirilgan. Aholiga beriladigan ichimlik suvi yuqorida aytilgan usullarda tozalanadi, sanitariya koʻrigidan oʻtkazib turiladi. Bu ish bilan shahar va tuman sanitariyaepidemiya st-yalari (SES) shugʻullanadi. Yirik sanoat va maishiy korxonalarning oqova suvlari mahalliy tozalash inshootlarida tozalab chiqariladi (yana q. [[ Suv taʼminoti ). Yer yuzasidagi tabiiy suv manbalari (daryolar, koʻllar va boshqalar) suvini vodoprovod tarmogʻiga yuborishdan oldin tindiriladi, tiniklashtiriladi va zararsizlantiriladi. Tozalash inshootlarida tindirish va tiniklashtirishda suv tarkibidagi muallaq va kolloid (mayda) zarralar suv tagiga chukadi, suvga maxsus idishlarda alyuminiy sulfat va xlorli temir bilan ishlov beriladi, suv shagʻal, qum qavati, baʼzan esa gʻovak sopol filtrdan oʻtkaziladi. Tiniq suvni zararsizlantirish (turli mikroorganizm va viruslarni oʻldirish) uchun unga suyuq yoki gaz holatdagi xlor, gipoxloritlar — NaCIO, Sa(SYU)2 va xlor qoʻsh oksid S1O2, xlorli ohak qoʻshiladi, tindirilgan suv va yer osti suvlarini zararsizlantirish maqsadida, shuningdek, ozon va ultrabinafsha nurlar ham qoʻllanadi. Bunda simobkvarsli yoki argonsimobli lampalardan foydalaniladi. . Agar suv qattiq (tarkibida kalsiy va magniy tuzlari umumiy miqdori meʼyordagidan yuqori) boʻlsa, yumshatiladi (qarang Suvni yumshatish ). Yer osti suvlari koʻpincha aeratsiya usulida temirsizlantiriladi (havo kislorodi bilan boyitiladi). Suvni kremniysizlantirish (metasilikat kislota H2SiO3 va uning tuzlari miqdorini kamaytirish) uchun ohak, natriy alyuminat NaAlO2, baʼzan kuydirilgan dolomitdan foydalaniladi. Suv tarkibidagi boshka erigan tuzlarni ketkazish uchun u chuchuklashtiriladi (qarang Suvni chuchukpashtirish ) yoki ionitlardz. tuzsizlantiriladi. Suv tarkibidagi vodorod sulfid, metan, radon, karbonat angidrid va boshqa erigan gazlarni ketkazish uchun suv degazatsiyalanadi (qarang Degazatsiya ). Suv tarkibidagi ortikcha ftorni kamaytirish uchun suv faollashtirilgan alyuminiy oksid orqali suzib oʻtkaziladi. Agar suv tarkibida radioaktiv moddalar borligi aniklansa, u dezaktivatsiyalanadi (qarang Dezaktivatsiya ). Agar suvda noxush hid boʻlsa, faollashgan kumir, ozon, kaliy permanganat yoki xlor koʻsh oksid bilan ishlanadi (qarang Sorbsiya ). • Nazorat savollar: • 1.Tabiiy suvlarning sifat ko‘rsatkichlari qanday? • 2. Suvning sifatini yaxshilash inshootlarining asosiy vazifalari, ularda kechadigan texnologik jarayonlar nimalardan iborat? • 3. Suv tozalash stantsiyalarining asosiy va yordamchi inshootlari qanday? FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Maxmudova I.M., Saloxiddinov A.T. Qishloq yaylovlar suv ta’minoti. – T.: Shinor-ENK, 2013. – 151 b. 2. Maxmudova I.M, Saloxiddinov A.T. Qishloq va yaylovlar suv ta’minoti – T.: Xorazm, 2002. – 136 b. 3. Ovodov V.S. Selskoxozyaystvennoe vodosnobjenie i obvodnenie moskva 1984 g. -480 st. 4. QMvaQ 2.04.02-97 Suv ta’minoti. Tashqi tarmoq va inshootlar. - Toshkent 1997 - 137b. 5. Karambirov N.A. Selkoxozyaystvennoe vodosnabjenie.– Moskva: Kolos, 1986. – 445b. E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!!! Download 1.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|