Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfini

(Pulmones) bilan teridir, teriga yirik-yirik qon tomirlari kelib turadi.
O’pka bir juft sodda xaltachadan iborat. Ichki yuzasi katak-katak bo’ladi. 
Nafas yo’li hiqildoq – traxeya kamerasidan iborat bu erda toay pardadan iborat 
tovush boichlari bo’lib, bu parda tortilib taranglashish xususiyatiga ega. Shuning 
uchun baqa tovush chiqara oladi. 
Qon aylanish sistemasi – baqaning yuragi uch kameralidir, ya’ni bir-biridan 
ajralgan uchta yurak bo’lmasi va bitta yurak qorinchasidan iborat. Venoz qon olib 
keladigan kovak venalar arterial qon olib keladigan katta teri venasiga qo’shilishi 
uchun venoz sinusida aralashgan holda bo’ladigan qon o’ng yurak bo’lmasiga 
qarab harakat qiladi. O’ng yurak bo’lmasi qisqarganda ichidagi qon ham yurakning 
shu qorinchasiga tushadi.
Shunday qilib baqada suvda va quruqlikda yashovchilarning hammasida 
bo’lgani kabi, quruqda yashovchi yuqori umrtqali hayvonlar uchun xarakterli 
bo’lganidek, yurak venoz (o’ng) va arterial (chap) qismlarga ro’yrost bo’lingan 
emas. Bu narsa teri orqali nafas olishning katta faol ahamiyati bilan boliqdir.
Ayiruv organlari –umrtqa poanasining ikki tomonida o’rnashgan yassi qizil 
tanacha shaklida bir juft mezonefritik bo’yrakdan iborat. Kattakon siydik pufagi 
bor. Bu kloakaga ochiladi.
Baqaning o’rchish organlari – Erkaklarida bir juft oqimtir yumaloq urudondan 
iborat. Urochilarida ham bir juft tuxumdon bo’ladi. Bularda kopulyativ organ yo’q. 
O’rchishda erkagi urochisining ustiga chiqib oladi va undan chiqadigan tuxumga 
o’zini uruini to’qadi.

---

9 
Embrionining rivojlanishi – baqa tuhumida sariqlik ko’p emas, 3-4 soatdan 
so’ng urulangan tuxum bo’lana boshlaydi. Tuxum urulangandan so’ng tamomimla 
bir xafta o’tgandan so’ng. Embrion tuxum bardasini yorib ―Itbaliq‖ ko’rinishida 
tashqariga chiqadi. 
2.3Suvda va quruqda yashovchilarning sistematik obrazi 
Dumlilar turkumi – har hil tritonlar v.h.k.lar kiradigan dumli amfibiyalar 
turkumi uncha katta bo’lmay 150 ga yaqin turi bor. Tuhumlari tashqarida 
urulanadi. Yaponiya va Xitoyda uchraydigan gigant salamandra, Amerikada 
uchraydigan yashirin jabralilar kiradi.
Oyoqlar turkumi – 19 ta uru 50 ga yaqin tur kiradi va chervyagalar degan bitta 
oilaga biriktiriladi. Bular hammasi chuvalchangsimon bo’lib-uzunchoq halqa-halqa 
gavdali bo’lib, oyoqlari va dumi yo’q. Kloakasi gavdaning eng oxirida joylashgan. 
Bitta turi Janubiy Amerikada suvda yashaydi, qolganlari hammasi quruqlikda 
yashaydi.
Hidlov organlari - kuchli taraqqiy etgan. Urulanish ichkarida yuz beradi. 
Primativ xususiyatlaridan biri ular terisi ostida tangalar bo’ladi.
Chervyagalar hashoratlar, chuvalchanglar va tuproqda yashovchi boshqa 
umrtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Ko’payishi suvga boliq emas. Suvdan 
tashqarida. Bolasiga amxur, Stelon baliq iloni tuhumini nam gavdasi bilan o’rab 
yotadi.
Chervyagalar Afrikada, Osiyoda, Janubiy va Markaziy Amerikaning nuqul 
tropik mintaqasida yashaydi.
Dumsizlar turkumi – Bularning 1700 tacha turi bor. Bular eng yuqori tuzilgan 
bo’lsada, lekin tuzilishi bir-biriga o’xshash, eng ko’p tarqalgan. Bular asosan 
quruqda hayot kechiradi, suvda yashaydiganlari 15% dan oshmaydi.
Quruqda yashovchilar (dumsiz) uch guruppaga bo’linadi:
1. Daraxtda yashaydigan - turlar. Bu kenja turkumga kiradigan 12 oilaning 6 
tasida daraxtda yashaydigan turkumlar bori. Eng katta oilasi kvakshalarning 90 % i 
dan ko’proi daraxtda yashaydi.

---

10 
Bularni barmoqlarida uchi diskka o’xshash keng tortgan bo’ladi. Bu disklarda 
epidermisdan hosil bo’lagan cho’tka va sekretlar chiqaradigan maxsus bezlar 
yuzaga keladi shunga ko’ra vertikal yuzada tura oladi.
Janubiy Amerika va Janubiy – Sharqiy Osiyoda yashaydigan ba’zi baqalarni 
orqa oyoq barmoqlari orasida pardalar bor. Bular 10 mgacha ucha oladi (ovlash 
paytida)
2. Er kavlovchi amfibiyalar – bularning vakillari 6 oilada uchraydi. 
Chesnoinistalar oilasining deyarli hamma turi er kavlab yashaydi. Erni orqa 
oyoqlari bilan kavlaydi. Orqa oyoqning birinchi barmoida o’rkit uchli shox 
(qadoq)lar hosil bo’ladi, bu shox ―Chesnoinista‖ da kurak shaklida bo’ladi. Sakray 
olmaydi. Oyoqlar qisqargan.
3. Suvda yashaydigan -  uncha ko’p emas, butun yoz faslini suvda o’tkazadi. 
Ba’zilari (baliq) qovoq yo’qolgan, yon chiziq organi yuzaga keladi. (Afrika pixli 
baqalari)
Dumsiz amfibiyalar barcha qit’alarda (Antraktidadan tashqari) uchraydi.