Suvda va quruqlikda yashovchilarning ekologiyasi 309-guruh talabasi Lapasova Kumush


Download 1.4 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/3
Sana10.01.2023
Hajmi1.4 Mb.
#1087258
  1   2   3
Bog'liq
amfibialarning ekologiyasi



Suvda va quruqlikda yashovchilarning
ekologiyasi
309-guruh talabasi 
Lapasova Kumush


Reja:

Suvda va quruqlikda yashovchilar haqida umumiy ma’lumot

Yashash sharoiti,siklligi,ovqatlanishi,ekologik guruhlari

Urchishi

Iqtisodiy ahamiyati


Suvda va kuruklikda yashovchilar sinfi — Amfibia
Suvda va kuruklikda yashovchilar birinchi quruqlikka chiqqan umurtqali xayvonlar 
bulsa-da, ular xali suv muxiti bilan aloqasini saqlab qolgan. Kupchiligining tuxumi 
(ikrasi) kattik pust bilan koplanmagan buladi va fakat suvda rivojlanadi. 
Tuxumdan chiqqan lichinka (itbaliq) suvda xayot kechiradi. Metamorfoz (Uzgarish) 
davridan keyin voyaga etgan individga xos organlar paydo buladi va quruqlikda xam 
yashayveradi.
Voyaga etgan amfibiyalar uchun sharnir buginli juft oyoslar xarakterlidir. 
BoshKuzlarida xarakatchan sovoslark bor. Yon chizik organlari yukolib ketgan. Oldingi 
miya ancha kattaradi va ikkita yarimsharga ajraladi. Uning kopkogida nerv mod- dasi 
tuplanadi. Amfibiyalarning urtacha metabolizm darajasi balik- larga nisbatan ancha 
yukori buladi. Shu bilan bir katorda amfibiyalar suvda yashovchi umurtkalilarning 
belgilarini xam saklab kolgan. Terisi suv va gazni ugkazib turadi. Ayirish organi bulib 
tana mezonefritik buyrak va teri xizmat kiladi. Tana xarorati tashki muxit xaroratiga 
boglik (sovukkonl i— poykiloterm).


Hozirgi amfibiyalar gavdasining shakli unchalik xilma-xil emas: 
ba’zilarining tanasi yalpok — elka-korin tomondan kisilgan, dumi 
yuk, keyingi oyoklari oldingisiga nisbatan kuchli va uzun (dumsizlar); 
boshkalarining gavdasi chuzik, boshi nis batan kuchli, dumi uzun, 
oyoklari teng va kalta (dumlilar); uchinchila- rida oyoklari yuk, 
gavdasi chuvalchangsimon (oyoksizlar). Boshi tanasiga xarakatchan 
birikadi. Boshining ikki yoniga burtib chikkan kuzlari joylashadi. 
Kuzida xarakatchan kovoklari bor. Bir juft burun teshigi kuzlarining 
oldida joylashadi. Baka kuzining orka tomonida nogora pardasi 
buladi. Erkak baka boshining ikki yon tomonida tovushni ku-
chaytiradigan pufakcha — rezonatorlar buladi. Tananing yon 
tomonida to’rt barmokli oldingi oyori, besh barmokli va suzgich 
pardali keyingi oyoklari, tananing orka tomonida kloakasi joylashadi.


Embrionining rivojlanish
Amfibiyalarning tuxum xujayralarida sarik, modsaning mikdori urtacha bulib, bu modda asosan tuxum-
ning pastki kismida tuplangan. Uruglangandan keyin 3-4 soat utgach, zigota tupik, lekin teng bulmagan yul 
bilan bulinadi. Birinchi va ikkinchi bulinish arikchasi meridional (buyiga) yunalishda utadi va 4 ta blastomer 
xosil kiladi.Uchinchi bulinish arikchasi gorizontal tekislikda utadi. Undan keyin bulinish vertikal va 
gorizontal tekislikda utadi va shar shak- lidagi blastula xosil kiladi. Blastulaning devori bir kavat xujayralardan 
tashkil topgan bulib, uning ustki tomoni animal, pastki tomoni vegetativ kugb deb ataladi. Vegetativ 
kugbning xujayralari animal kugb xujayralariga nisbatan kattarok; buladi. Taxminan bir sutka utgach, 
blastulaning vegetativ kismi blastoselga botib (invagi nasiya) kiradi, animal kutbning blastomerlari esa 
vegetativ kutb blastomerlarini ustidan urab (epiboliya) oladi. Buning natijasida gastrula hos il buladi, uning 
gastropori sariklik kopkoki hosil qiladigam vegetativ blastomerlari bilan to’la buladi. Tuxum bulina boshla-
gan paytdan 2-3 kun utgach, gastropor urtasida shaklan ok, doBta uxshagan sariklik kopkogi tor halka holiga 
keladi. 3-4 kundan keyin embrion ning buyi chuziladi, gastropor torayib, kichkina tirkish shaklini oladi va 
uning oldida bir-biriga parallel bulgan ikkita kavarma (valik) xosil buladi, ular oldingi tomondan kundalang 
kavarma bi lan Uzaro tutashadi. Bu kavarmalarning orasida markaziy nerv sisgemasi murtagi medulyar 
plastinka joy oladi. Yana 1-2 kundan keyin kavar- malar bir-birlari bilan kushilib ketadi. Ularning ostidagi 
medulyar plastinka kayrilib tutashadi va nerv nayiga aylanadi, shunda embri onning dum va bosh bulimlari 
ruyirost bilinib koladi. Zigota taxmi nan bir xafta utgandan keyin, embrion deyarli tulik;tashkil topadi, yana 
1-2 kundan keyin esa embrion tuxum pardasini yorib, lichinka- itbalik; kurinishida tashkariga chikadi. Bu 
davr taxminan 5-30 kun davom etadi. Chunki embrionning rivojlanishi bevosita muhit xaroratiga bog’liq 
bo’ladi..



Itbaliq
.
Dumsizlarda lichinka yoki itbaliq tuxumdan chiqadi va maxsus organ — suzgich yordamida suv 
o’simliklariga yoki boshqa jismlarga yopishadi. Uning uzun dumi, boshining ikki yon tomonida 2-3 
juft tashqi jabralari bo’lib, juft oyoqlari hali yo’q. Bunday itbaliqda yon chiziq organlari buladi. Tez 
orada tashki jabralari yo’qoladi. Ularning o’rniga jabra yaproqlari bo’lgan uch juft jabra yoriqlari 
yuzaga keladi. Bir necha kundan keyin itbaliqlarning og’zi paydo buladi, og’iz atrofida va uning 
ichki yuzasida mayda tishchalar hamda jaglar paydo buladi. Shu paytdan boshlab itbaliqlar 
suvo’tlari bilan oziklana boshlaydilar. Rivojlanishining 20-25 kunlarida lichinkada juft oyoklar —
dastlab oldingi oyoklar usib chikadi. Shu vaktda xoanalar, hiqildoq yorig’i paydo bo’ladi, o’pkalari 
rivojlana boshlaydi, qon aylanish siaylanadiqayta tuziladi, mezonefritik buyrak paydo bo’ladi. 
Metamorfozning oxirida oldingi oyoqlar tashqariga chiqadi, jabra yoriqlari bitib ketadi, jag’lar va 
tishlar tushib ketadi. Ko’zlari kattaradi, skeletning shakllanishi tugaydi, dumi yuqoladi va itbaliq
baqaga aylanadi
.




Download 1.4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling