Suvda va quruqlikda yashovchilarning ekologiyasi 309-guruh talabasi Lapasova Kumush
Download 1.4 Mb. Pdf ko'rish
|
amfibialarning ekologiyasi
|
Urchishi
Amfibiyalar rivojlanish vaktida kupincha yashash joyla rini almashtiradilar, chunki ularning kupi baliklar singari tuxum tashlash va tuxumni tashkarida uruglantirish yuli bilan suvda ur- chish usulini saklab kolgan. Bularning erkagi va urgochisi orasidagi farklar unchalik bilinmaydi. Dumsizlarning kupchiligida erkakla- ri urgochisiga nisbatan kichik. Tarokli triton erkaklarining bax;or paytida orka tomonida va dumlarida teri burtmalari kuchli rivojla- nib, bunda kon tomirlarining zich turi paydo buladi. Dum sizlarning erkaklari oldingi oyok panjalarining ichki barmogida kadoklar urchish davrida ancha rivojlanadi, u urgochisini ushlash va unga yopishishga imkon beradi. Amfibiyalar kupayishining umumiy xususiyati kupayish davrida tuxum kuyish, tuxumning rivojlanishi va itbaligining yashash joyi suv mu^itiga boklik; bulishidir. Shub^asizki, bu hol amfibiyalar ning baliklar kabi birlamchi xususiyati bulgan. Keyinchalik ularda suvdan tassharida kupayishga imkon beruvchi moslamalar paydo bula boshladi. Lekin bu imkoniyatlar ayrim turlariga xos bulib, ikki- lamchi xarakterga egadir. Xozirgi paytda yashayotgan amfibiyalarning hayot kechirishi va ur- chishi turlichadir. Dumli va oyok;siz amfibiyalarda nael uchun k;aygurish tarakkiyotning ancha yuk;ori boekdchida turadi. Bu amfibiyalarning kupayishidagi pro- fessiv xususiyatlar dumsizlar guruhi bilan rakobat kilishga imkon beradi. Masalan, tritonlarning erkaklari bevosita urgochisini urug lantirmasdan, spermatofor deb ataladigan spermatozoidli paketlarni suvga tashlaydi, bu paketlarni urgochisi kloakasi bilan tutib oladi. Odatdagi tritonda nael uchun k;aygurish birmuncha murakkabrok, utadi, uning urgochisi kupincha har kaysi tuxumini suv usimligi bargiga urab k$yadi, natijada tuxum berkingan barg orasida krladi, erkaklari tuxumni kurislab yuradi. Oyoksizlarning erkaklari kuruslikka kuyil- gan tuxumni gavdasi bilan urab oladi. Zigotaning rivojlanishi tufi- sida dumsizlar misolida yukrrida gapirildi. Oziqlanishi Amfibiyalar deyarli bir xildagi oziqlarni iste’mol qiladi. Ularning hammasi voyaga yetgan davrida har xil umurtkasiz hayvonlar hasharotlar, chuvalchanglar, qisqichbaqalar, mollyuskalar bilan oziqlanadilar. Bizdagi amfibiyalar ichida eng kattasi bo’lmish ko’l baqasi yosh baqalarni yeydi va ularni kirib yuboradi. Yashil baqalar ba’ zan qush jujalariga, mayda kemiruvchilarga va baliklarga xujum kiladi. Gigant salamandra baliqlar va ularning ikralari bilan oziqlanadi. Oyoksizlar yer chuvalchanglari va chumolilarning tuxumlarini yeydi. Kupchilik dumsiz amfibiyalarning itbaligi usimliklar bilan, dumlilar va oyoksizlarning lichinkalari hayvon organizmlari bilan oziqlanadi. Amfibiyalarning hayoti temperatura va namlikka boglik bulganli- gidan, ularning oziklanishida ixtisoslashish uchun hech imkon bermagan. Temperatura bilan namlik darajasi uzgarmay turadigan tropik- lardagina ixtisoslashgan turlari uchraydi. Bu yerda kup turlar nuqul chumoli va termitlar bilan oziqlanadi. |
