Suvda va quruqliqda yashovchilar

Fizikxossalari. CH₄, С₂H₆, С₃H₈, С₄Н₁₀gazmoddalar. С₅Н₁₂ dantoС₁₅Н₃₂gachasuyuq, С₁₆Н₃₄ danboshlabqattiqmoddalar. Ularsuvdaerimaydi. Uglerodatomlaribirchiziqdayotmaydi. nAlkanlarizoalkanlardanmochevinavatiomochevinayordamidaajratiladi.
Kimyoviy xossalari. Alkanlarda uglerod atomlari sp³-gibridlanish holatida bo‘ladi. Uglerodning 4 ta sp³-gibridlangan orbitallari to‘rtta vodorodning 1s orbitali bilan qoplanadi va
-sigma bog‘larni hosil qiladi. Gibridlangan orbitallarning uchlari to‘g‘ri tetraedrning uchlariga yo‘nalgan bo‘ladi va ular orasidagi burchak 109^o28’ ga teng. С–С bog‘ining uzunligi 0,154 nm va С–Н bog‘i 0,109 nmga teng. Metan molekulasi tetraedr ko‘rinishida bo‘lib, uning uchlarida vodorod atomlari joylashgan va burchak 109^o28’ga teng:
н Н
0,109 нм 109о28′
^НН нн
Н
н
n-Alkanlarning molekulasida uglerod atomlari ko‘p bo‘lsa, ularning tuzilishi siniq chiziq
ko‘rinishida bo‘ladi va uglerod atomlari tekislikda quyidagicha yotadi:
Н Н
Н
Н
Н
Alkanlarni parafinlar ham deyiladi. Ular kislotalar, ishqorlar va oksidlovchilar ta’siriga chidamli, ammo nur, harorat ta’sirida reaksiyaga kirishadi.
Galogenlash. Alkanlar ftor bilan shiddatli, xlor bilan nur ta’sirida reaksiyaga kirishadi.
Bromlash qizdirish bilan nur ta’sirida boradi. Metanni xlorlash nur yoki qizdirish bilan boradi:
h h h h
CH₄ + Cl₂  CH₃Cl + Cl₂  CH₂Cl₂ + Cl₂ CHCl₃ + Cl₂  CCl₄
-HCl -HCl -HCl -HCl
Reaksiya radikal mexanizmida boradi (S_R):
Reaksiya natijasida hosil bo‘ladigan metil radikali deyarli tekis tuzilishga ega bo‘lib, reaksiyaga juda tez kirishadi. Metil radikali uglerod atomi sp² -gibridlanish holatida bo‘lib, juftlashmagan elektron r orbitali - bog‘ tekisligining ustida va ostida joylashgan:

НН ²

НН
Metil radikalining-bog‘lari
Tarmoqlangan zanjir tutgan radikallar barqaror bo‘ladi. Ulardagi juftlashmagan elektron boshqa atom va guruhlarning fazoviy ta’sirida delokollashadi.
.
CH₃ C CH₃
CH
3
Radikallarning barqarorligi quyidagi qatorda ortib boradi: CH₃CH₂CH₃
CH(CH₃)₂C(CH₃)₃
Sulfoxlorlash. Alkanlar SO₂ va Сl₂ bilan UB-nur ta’sirida reaksiyaga kirishadi
R – H + SO₂+ Cl₂ RSO₂Cl + HCl Ayniqsa, molekulyar massasi katta bo‘lgan alkanlarni sulfoxlorlash amaliy ahamiyatga ega:
C₈H₁₈+ SO₂ + Cl₂ C₈H₁₇SO₂Cl + HCl
Hosil bo‘lgan alkan sulfoxloridlar terini oshlashda va alkilsulfonatlar – yuvish vositalari olishda ishlatiladi.