Suvdan oqilona foydalanishning ekologik-xuquqiy asoslari

- ochiq suv havzalari uchun 100 m. Suvni ikkala qirg’og’iga inspektorlik
yo’llari qilinadi, shahar doirasida esa qirg’oqlar qo’shimcha ravishda
obod qilinadi:
- o’zanli va suv qo’yilib turadigan suv ombori uchun 300 m chor atrofi
muhofaza qilinadi:
- arteziyan quduq uchun foydalaniladigan ayrim quduqlar, buloqlar v a
chashmalar yoki yer osti suvlari usti 30 m radiusda suvga chidamli
materiallar bilan yopiladi, maydoni kamida 0,25 ga bo’ladi;
- ayrim quduqlar uchun yer osti suvi yoki infiltratsion suvdan
foydalanganda 30 m radiusda usti yopiladi, maydoni kamida 0,75 ga
bo’ladi.
Ayrim rayonlarda, masalan, yirik shaharlar yoki korxonalarda qishloq xo’jaligida zaxarli ximikatlar ko’p ishlatilganda sanitariya nazoratining tegishli organlari talablariga ko’ra, bu zonalar kengaytirilishi mumkin.
SHuningdek, yuqorida ko’rsatilgan «Davlat suv xo’jalik nazorati»ning suvdan foydalanish va uni muhofaza qilish sohasidagi vazifalari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999 yil 24 maydagi Farmonida belgilab berilgan.
«Davsuvxo’jaliknazorat» davlat nazorat organi hisoblanib, quyidagi asosiy vazifalarni hal etilishini ta‘minlaydi:

• 
  katta va alohida muhim suv xo’jaligi ob‘ektlaridan foydalanishda ularning ishochli texnik holatini ta‘minlash ustidan nazoratni amalga oshirish hamda bexatar ishlashini ta‘minlash;
  
• 
  -katta va alohida muhim suv xo’jaligi ob‘ektlarining bexatarligi mezonlari hamda qoidalarini ishlab chiqishni tashkil qilish va tasdiqlash;
  
• 
  manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda katta va alohida muhim suv xo’jaligi ob‘ektlari texnik holatining ishonchliligi hamda bexatar ishlashini ekspertizadan o’tkazish;
  
• 
  manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda katta va alohida muhim suv xo’jaligi ob‘ektlari texnik holatining ishochliligi hamda bexatar ishlashini ekspertizadan o’tkazish;
  
• 
  tegishli vazirliklar va idoralar bilan birga bog’liq hodisalarni oldini olishga doir takliflarni ishlab chiqish;
  
• 
  katta va alohida muhim suv xo’jaligi ob‘ektlarni qurish va qayta qurish loyihalarni ekspertizadan o’tkazishni tashkil etish, ularni barpo etish sifati va foydalanishga qabul qilinishi ustidan nazoratni amalga oshirish;
  
• 
  tegishli vazirliklar va idoralar bilan birgalikda katta va alohida muhim davlatlararo hamda chegara bo’yi suv xo’jaligi ob‘eklaridan puxta va bexatar foydalanish masalalarining Markaziy Osiyo davlatlari bilan bartaraf etilishini ta‘minlash;
  
• 
  katta va alohida muhim suv xo’jaligi ob‘ektlaridan foydalanishda ularning ishonchlitexnik holatini oshirish masalalarini ko’rib chiqish hamda ularni O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritish.
  

«Davsuvxo’jaliknazorat» ning o’z vakolatlari doirasida qabul qilingan qarorlari vzirliklar, idoralar, korporatsiyalar, kontsernlar, uyushmalar, korxonalar, muassalar, tashkilotlar va mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan ijro etish uchun majburiy hisoblanadi.
Suv qonunchiligi va ushbu talablarni bajarmaslik suvdan xo’jasizlarcha nooqilona foydalanish deb hisoblanib, uni muhofaza ailishni xuquqiy tartibini buzish deb qarash mumkin.

Xulosa
Xullas, suvni xuquqiy muhofaza qilishning asosiy maqsadi va vazifalari suv, tabiatni muhofaza qilish, yer, o’rmon, o’simliklar dunyosini muhofaza qilish hamda boshqa ekologik sanitariya to’g’risidagi qonun talablarini amalga oshirish va ularni bajarishini ta‘minlashdan iborat.

Suvni muhofaza qilish O’zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydlanish to’gqrisida» gi Qonunning 97-102 maddalari bilan tartibga solinadi. Ushbu qonunda suvni xuquqiy muhofaza qilish masalasi yetarlicha o’z ifodasini topmagan bo’lsada, ammo uning ayrim chora tadbirlari ustida to’xtab o’tilgan. Jumladan, qonunning 99 moddasida quyidagilar taqiqlanadi:

• 
  ishlab chiqarish chiqitlari maishiy va boshqa xil chiqitlar hamda
  
• 
  chiqindilarni suv ob‘ektlariga tashlash;
  
• 
  moylarning, yog’ochlarning kimyoviy va neft maxsulotlarining to’kilib
  
• 
  sochilishi natijasida suvning bug’latish va ifloslantirish;
  
• 
  suv havzalarining yuzi, suv havzalarining qoplab turgan yaxlar
  
• 
  muzliklarning yuzasi, sanoat chiqitlari, maishiy chiqindi va boshqa
  
• 
  tashlandiq chiqitlar shuningdek, yer usti va osti suvlarining
  
• 
  sifatini yomonlashtirib yuboradigan neft va kimyoviy maxsulotlar bilan bug’latish va ifloslantirish;
  
• 
  suvni o’g’itlar va zaxarli ximikatlar bilan bug’latish.
  

Ushbu Qonunning 101-moddasida, yer osti suvlarini muhofaza qilish tartibi ifodalangan. Yer osti suvlari chiqarish va undan foydalanish bilan shug’ullanuvchi idoralar suv chiqarilayotgan uchastka va unga to’xtash hududlarida yer osti suvlariga doir rejimlariga rioya etilishini kuzatib borishlari, shuningdek foydalanayotgan suvning miqdori va sifatini hisobini yuritishlari shart.
Basharti, foydali qazilmalar konlarini qidirish, ularni o’rganish va ulardan foydalanish bilan bog’liq burg’ilash hamda boshqa kon qidiruv ishlarini bajarish chog’ida yer osti suvlari bor qatlamlar aniqlangan taqdirda bu haqda tabiatni muhofaza qilish, suv xo’jaligi organlariga ma‘lum qilinishi hamda belgilangan tartibda yer osti suvlarini muhofaza qilishga qaratilgan chora tadbirlar qurilishi lozim. Basharti, sanoat oqova suvlarini oqizish uchun qaziladigan quduqlar suvli qatlamlarni ifloslantirish manbaiga aylanishi mumkin bo’lsa, bunday quduqlar qazish hollari man etiladi.
O’z-o’zidan suv chiqarib, suvni foydalanish uchun yaroqsiz bo’lgan quduqlarga suvni boshqarish uskunalari o’rnatilishi, ular qonunlardan belgilangan tartibda to’xtalib qo’yilishi yoki tugatilishi lozim.

Sifatli yer osti suvlari to’planadigan manbalar hududida qattiq va suyuq chiqindilar to’plash, axlatxonalar barpo etish, yer osti suvlarining ifloslanish manbaiga aylanish ehtimoli bo’lgan sanoat, qishloq xo’jalik ob‘ektlari va boshqa ob‘ektlar qurilishiga yo’l qo’yilmaydi.

Yer osti suvlarini muhofaza qilish chora tadbirlarini qurish, shu jumladan quduqlarni kuzatish tarmog’ini yaratish faoliyati yer osti suvlarining holatiga ta‘sir ko’rsatuvchi korxonalar tomonidan amalga oshiriladi. Qonunning 102 – moddasida quyidagilar ta‘kidlanadi: xo’jalik faoliyati kichik daryolarning holati va rejimiga salbiy ta‘sir ko’rsatuvchi korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, dehqon xo’jaliklari suv xo’jaligi, tabiatni muhofaza qilish organlari bilan birgalikda suvni, uning musaffoligi va sifatini saqlash chora tadbirlarini qurishlari lozim.
Yuqoriladigan ko’rinib turibdiki, suvni xuquqiy muhofaza qilish, suv xuquqi me‘yorlari bilan hamda boshqa xuquq me‘yorlari bilan ham tartibga solinadi.
Suvni muhofaza qilish, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi «Tabiatni muhofaza qilish», «O’rmon to’g’risida»gi, «Yer kodeksi», «Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to’g’risida»gi, «Ekologik ekspertiza», «CHiqindilar to’g’risida»gi qonunlar hamda Mehnat, Fuqarolik, Jinoyat va ma‘muriy javobgarlik to’g’risidagi kodekslar bilan tartibga solinadi.
Bulardan tashqari, suvdan foydalanish maqsadiga qarab, «Fermer xo’jaligi»; «Dehqon xo’jaligi», «Qishloq xo’jalik kooperativlari to’g’risida»gi qonunlari bilan ham tartibga solinishi mumkin.
Suvni xuquqiy muhofazasi to’g’risida gapirganda «Suv muhofazasi», «Suvni xuquqiy muhofaza qilish», «Suvdan foydalanish huquqini himoya etish» kabi tushunchalar ma‘nosini to’g’ri tushunish va farqlash lozim.
Suv muhofaza – bu «Suv resurslari va manbalarini muhofaza qilish» tushunchasiga nisbatan keng bo’lib, u o’zida suvni muhofaza qilish jarayonida barcha tabiat boyliklarini ham saqlash, tiklash va ulardan foydalanishda sanitariya biologik va ekologik talablari rioya qilish jarayonida suvni muhofaza qilishni talab etadi. «Suvni xuquqiy muhofaza qilish» jarayoni esa, tabiatni muhofaza qilish, suv va suvdan foydalanish to’g’risidagi qonun talablariga asosan, suv manbalaridan oqilona foydalanish, uni tabiiy xossasini saqlash, ifloslanishiga yo’l qo’ymaslik, suv resurslarini, manbalarini muhofaza qilishga qaratilgan boshqa tadbirlarni amalga oshirishda, suv, sanitariya to’g’risidagi qonun talablarini buzilishiga qarshi kurashish, suvdan foydalanish va uning muhofaza qilish sohasidagi xuquqbuzarliklarni oldini olish bilan bog’liq va boshqa holatlarni o’z ichiga oladi.
«Suvdan foydalanish xuquqini himoya qilish» deganda esa, suvdan foydalanuvchilarning xuquq va manfaatlarini himoya etish, ya‘ni suvdan foydalanuvchilarning suv munosabatlari bo’yicha sub‘ektiv xuquq vakolatlarini amalga oshirishga to’sqinlik qilishni bartaraf etishga qaratilgan xuquqiy ekologik me‘yorlar yig’indisi tushuniladi.