Suvning molekulяr fizikasi mavzuning maqsadi talabalarga Er sharida suvning taqsimlanishi, suvning agregat holatlarining

a) Suv bug‘lanishi natijasida issiqlik almashinishni miqdoriy baholash.  Suv bug‘lanishi uchun sarflanadigan issiqlik miqdori birlik 
yuza maydoni uchun hisoblanganda quyidagicha ifodalanadi:
Qbug‘ Lbug‘ E,
bu erda Q
bug‘
-bug‘lanishga sarflanadigan issiqlik miqdori;
L
bug‘
-bug‘lanish nisbiy issiqligi ;
-suvning zichligi;
E-birlik vaqt ichida bug‘langan suv qatlami.
Bug‘langan suv qatlamini hisoblash uchun ko‘pgina formulalar ishlab chiqilgan. B.D.Zaykovning furmulasi eng keng tarqalgan 
bo‘lib, suvning bug‘lanishi natijasida sarflanadigan issiqlik miqdorini quyidagi ifoda yordamida aniqlash mumkin:
Q
bug‘
4,1 (1 0,72 w
200
)(e
0
-e
200
),
bu erda w
200
- 2 m dagi shamolning tezligi; e
0
-to‘yingan suv bug‘i; e
200
-2 m balandlikdagi absolyut namlik.
A.P.Braslovskiy va S.N.Nurgaliyevlar bug‘lanishga sarflanadigan issiqlik miqdorini quyidagi tenglama bo‘yicha hisoblashni tavsiya 
etishgan:
Q
bug‘
4,1 [1 0,8 w
200
f( Q)](e
0
-e
200
),
bu erda f( Q)- bu suv harorati bilan havo harorati farqining bug‘lanish miqdoriga bo‘lgan ta’sirini belgilovchi funksiya.
b) Suv muzlaganda issiqlik almashinishini miqdoriy baholash.  
Muzlash natijasida birlik maydon yuzasidan suv hajmi bilan ajratadigan issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi:
Qkris Lkris h ,
bu erda Q
kris
-suv muzlashi natijasida ajraladigan issiqlik miqdori; L
kris
-kristallizatsiya nisbiy issiqligi; -suvning zichligi; h-birlik 
vaqt ichida kristallanayotgan suv qatlami.
v) Sovutkich suv omborlarini hisoblash. Hozirgi vaqtda MDH hududida elektroyenergiyaning 80 % i issiqlik elektrostansiyalari 
(IYES) sistemasida va atom elektrostansiyalari (AYES) da ishlab chiqiladi.

---

12 
Bunday elektrostansiyalar tarmoqlarida almashma suv tarmog‘i bilan ta’minlash maqsadida sovutkich suv omborlari hovuzlar, 
gradirnalar, fontanli xovuzlar qurilgan. Bular ichida suv omborlarini qo‘llash eng qulay, chunki ularda suv temperaturasini katta miqdorda 
kamaytirishga erishish mumkin, natijada elektr energiya ham kam sarflanadi, suv omborlaridan esa kompleks foydalansa bo‘ladi (baliqchilikda, 
sug‘orishda).
Yoqilg‘i (ko‘mir yoki mazut) parogenerator qozonida yonadi. Yonish mobaynida parogeneratorda bug‘ hosil bo‘ladi, bu bug‘ 
turboagregatga kelib, elektrogeneratorda elektroyenergiya ishlab chiqaradi. Turbogeneratorda ishlatilgan bug‘ kondensatorda sovutiladi va uni 
qaytadan parogeneratorga yuborishadi. Bug‘ni kondensatorda sovutish uchun sovutgich suv omboridan suv olinib ishlatiladi. Kondensatordan 
o‘tgan suv bug‘ isiqligini oladi va undan ortgan harorat bilan chiqadi va suv omboriga tashlanadi.
Hozirgi zamon IYES va AYES larida kondensatordagi bug‘ni sovutish uchun 100-150 m
3
G‘sek suv miqdori kerak, bu Don daryosining 
mejen davridagi suv sarfiga tengdir.
IYES va AYES larini ekspluatatsiyasi amaliyotida suvni to‘g‘ridan to‘g‘ri daryodan olish ham bor. Bu sistemada suv kondensatordagi 
bug‘ni sovutish uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri daryodan olinadi va ishlatilgandan keyin yana qayta shu daryoga uning quyi oqimida tashlanadi. Bu 
suv qayta ishlatilmaydi. Bu holda daryo suvlari tashlangan issiq iflos suvlar bilan ifloslanadi, chunki bu suvlar yuqori temperatura bilan 
tashlanadi. Shuning uchun bunday sistema kam qo‘llaniladi.
Sovutkich suv omborlarini hisoblash usuli 1929 yilda Bernadskiy N.M. tomonidan taklif etilgan va hozirgi vaqtga qadar o‘zgarmasdan 
qo‘llaniladi. Bu usul yordamida ikki masalani echish mumkin:
Birinchi masala tranzit oqimni hisoblash:
akt Kef ,
bu erda -suv omborining yuza maydoni; 
akt
-suvni sovutishda qatnashayotgan yuza maydoni
(suv omborining aktiv maydoni);
Ikkinchi masala yordamida suvning haroratini baholash:
n 
Q  dt  1
,
dw 
c Q
ц
bu erda dw b dx-tranzit oqim maydoninng o‘sishi; b -tranzit oqimining kengligi; Q
ц 
sirkulyatsion suv sarfi.