Suvning molekulяr fizikasi mavzuning maqsadi talabalarga Er sharida suvning taqsimlanishi, suvning agregat holatlarining

Sinov savollari.  
  
1. 
Bug‘lanishga sarflanadigan energiya qanday aniqlanadi?  
2. 
Kristallanish energiyasi qanday aniqlanadi?  
3. 
Sovutkich suv omborlari qayerda qo‘llaniladi?  
4. 
Nisbiy issiqlik sig‘imi nima?  
  
  

---

13 
1.8. SUV HAVZALARINING HARORAT REJIMI.
Ushbu mavzuda suv havzalarining atrof muhit bilan issiqlik almashinish jarayonlari matematik tenglamalar 
yordamida ifodalangan va talabalarga amaliyotda shu masalalarni echishning asosiy yo‘nalishlari ko‘rsatilgan. 
Shuningdek, suv havzalarida muzlash jarayonining sodir bo‘lish qonuniyatlarini va muzlash hodisalarining 
gidrotexnik inshootlarga ta’sirini ko‘rib chiqamiz va muz qoplamining qalinligini, daryolardagi zator va zajor vaqtida 
to‘plangan muz massalarini hisoblash usullarini yoritib beramiz.  
Suv havzasining yuzasidan o‘tuvchi issiqlik oqimi va uning isssiqlik muvozanati quyidagicha hisoblanishi mumkin:
n 
R 
K 
буг 
пр 
туби 
гр 
ос ...
1 
bu erda 
R
-suv yuzasining radiatsion balans orqali aniqlanadigan issiqlik miqdori;
K 
-suv yuzasi bilan havo orasidagi konvektiv issiqlik almashinuvi;
буг
-bug‘lanishga sarflanadigan issiqlik miqdori;
пр
-daryo suvlari va tashlandiq suvlar bilan olib kelinadigan issiqlik miqdori;
туб 
-suv havzasining tubi va suv o‘rtasidagi issiqlik almashinuv tufayli ajralgan issiq miqdori;
гр 
-grunt suvlari bilan olib kelinadigan issiqlik miqdori;
ос
-yog‘in sochin orqali suv havzalariga tushuvchi issiqlik miqdori;
Issiqlik muvozanatidagi boshqa elementlar kichik bo‘lganligi uchun tenglamaga kiritilmagan. Yuqoridagi tenglamada 
R
-miqdori 
doimo musbat ishorali bo‘ladi, qolgan elementlar esa har xil ishorali bo‘lishi mumkin.
1. 
Radiatsion balans-
R
. Suv bilan yutilgan Quyosh radiatsiyasidan effektiv nurlanishni ayirgan holda quyidagi tenglama 
yordamida aniqlanadi:
QR (1-A)(Qp.r qr.r)-Ief.
Tenglamaning o‘ng tarafida yig‘indi Quyosh radiatsiyasi va suvning effektiv nurlanishi kiritilgan. Yig‘indi Quyosh radiatsiyasi to‘g‘ri 
radiatsiya-Q
p.r
va tarqalgan q
r.r
radiatsiyadan tashkil topgan. Uning intensivligi Quyoshning balandligi, joyning balandligi, atmosferaning 
tiniqligi va boshqa omillarga bog‘liq holda o‘zgaradi.
2. 
Konvektiv issiqlik almashinuvi va bug‘lanish tufayli issiqlik uzatilishi.  Tabiatda issiqlik uzatilishi bir vaqt ichida har xil 
shakllarda amalga oshiriladi. Konvektiv issiqlik almashinuvi tabiatda yuzaning va shu yuza ustidagi suyuq yoki gazsimon muhitlarning 
temperatura farqi bilan aniqlanadi. Bu yuza ham qattiq, ham suyuq bo‘lishi mumkin. Gidrologiyada asosan suvdan atrof muhitga issiqlik 
ajratilishi hisoblanadi va bu masala quyidagicha echilishi mumkin:
К 
lt
n 
 
bu erda -issiqlik berish koyeffitsenti;
t
n
-.yuza 
temperaturasi;
-atrof muhit temperaturasi.
Issiqlik koyeffitsenti 
-eksperimental yo‘l bilan aniqlanadi. Hozir uni beholashning ko‘p formulalari bor: V.V.SHuleykin. 
B.P.Proskuryanov, A.P.Braslavskiy, B.D.Zaykov, K.I.Rossinskiy va hakozo.
1) Suvdan havoga issiqlik berishda
2,65[1 0.8 w f (
)]
bo‘lib, -(f
n
- )-jadvaldan topiladi.
Bundan gidrologlar va gidrotexniklar foydalanadilar. 2) Suvdan muzning quyi 
yuzasiga:
a
2
348 (1 6 )
-suv oqimining tezligi.
3) 
Muz yuzasidan havoga:

---

14 
a
3
5,8 
0,3
-shamol tezligi.
4) 
Qor yuzasidan havoga:
a
4
23,2 
0,3
Tabiatda turli muhitlar bor bo‘lib, ularning agregat holati o‘zgarishi tufayli issiqlik yutilishi mumkin yoki uning ajralishi. Bunday 
muhitlarga birinchi navbatda suvni, qorni, bug‘ni, muzlagan gruntni kiritish mumkin.Misol uchun suvning bug‘lanishi, muz vozgonkasi, 
qorning erish jarayonlarida issiqlik yutiladi va teskari jarayonlarda –suvning muzlashi, kondensatsiya va suv bug‘ining sublimatsiyasi- issiqlik 
ajralishi bilan sodir bo‘ladi. Suv bug‘ga aylanganda 2500 kJG‘kg miqdorda issiqlik yutiladi va teskari jarayonda – kondensatsiyada – shu 
miqdorga teng issiqlik miqdori yutiladi