Suyuqlik va gaz mexanikasi faniga kirish

Босим ўлчаш асбоблари. Босим ўлчаш асбоблари икки гуруҳга ажралади, улар суюқлик ва механик асбоблардир.

1. Суюқликли асбоблари:

а) пъезометрлар - идишдаги босим унга уланган шиша найчадан текширилаётган суюқликнинг кўтарилишига қараб аниқланади. Идишдаги босимнинг катта ёки кичиклигига қараб пpезометр (шиша найча) да сувнинг сатҳи h_n баландликка кўтарилади Текширилаётган А нуқтадаги босим р_а идишдаги эркин сатҳдаги босим билан ундаги сув устунинг босими йиғиндисига тенг. Пpезометр орқали аниқланганда у гидростатиканинг асосий тенгламаси ёрдамида қуйидагича аниқланади:

р_А-р_а+(h+h_n)

У ҳолда пpзометрда суюқлик эркин сатҳининг баландлиги босим орқали қуйидагича ифодаланади:

h+h_n=

ва идишдаги чегирма босимга тўғри келадиган суюқлик устунининг баландлигини кўрсатади. Бундай асбоблар 0,5 дан юқори бўлмаган икки чегирма босимларни ўлчашда ишлатилади. Ҳақиқатда ҳам 1 ат тенг бўлган босим 10м сув устунининг баландлигига тенг бўлгани учун юқори босимларни ўлчашда жуда узун шиша найчалар ишлатишга тўғри келган бўлар эди.

Пpезометр Вакуумметр U-симон манометр.

б) Суюқлик U-симон манометрлари - босим текширилаётган суюқлик билан эмас, симоб устуни ёрдамида ўлчанади. Бу ҳолда симобли шиша найча идишга U-симон найча орқали уланади. Бунда симобнинг босими ўлчанаётган идишга оқиб ўтишига U-cимон найчадаги қаршилик тўсқинлик қилади. Уҳолда А нуқтадаги босим идиш томондаги қийматлар орқали қуйидагилар аниқланади:

р_А=р+h₁

Симобли найчадаги қийматлар орқали эса

р_А=р_а+_см  h_см

Бу икки тенгликдан р ни топамиз:

р=р_а+_см  h_см-h₁

Бундай манометрлар ҳар бир босимни ўлчаш ярамайди.

в) Дифференциал манометрлар - икки идишдаги босимлар фарқини ўлчаш учун ишлатилади. Босимларни р₀ ва р_в га тенг бўлган икки идиш симобли U-cимон найса орқали туташтирилган. Бу ҳолда С нуқтадаги босим орқали қуйидагича ифодаланади:

р_с=р_а+₁h₁

Иккинчи идишдаги босим орқали эса

р_с=р_в+₁h₂+_смh

У ҳолда идишлардаги босимлар фарқи

р_а-р_в=(_см-₁)h

г) Микроманометр - жуда кичик босимларни ў лчаш учун ишлатилади ва суюқлик сатҳининг ўзгариши сезиларли бўлиши учун суюқлик тўлдирилган идишга шиша найча нишаб бурчак остида уланади. У ҳолда идишдаги чегирма босим қуйидагича аниқланади: рқh бўлгани учун

р=lsin 

шиша найчанинг нишаблик бурчаги  қанча кичик бўлса, босим шунча аниқ ўлчанади. Кўп ҳолларда манометр шиша найчасининг нишаблик бурчагининг ўзгарувчан қилиб ишланади. Бу ҳолда микроманометрларнинг қўлланиш чегараси кенгаяди.

д) Вакуумметр. Тузилиши худди суюқлик U-симон манометрларига ўхшаш бўлиб, идишдаги сийракланиш даражасини аниқлайди. Гидростатик босим тенгламасига асосан

р+_смh_см=р_а

у ҳолда

р=ра-_смh_см;

симоб устунининг пасайиши идишдаги босим ва р_а орқали қуйидагича ифодаланди:

h_см=