T. C. Fatih sultan mehmet vakif üNİversitesi LİsansüSTÜ EĞİTİm enstiTÜSÜ tarih anabiLİM DALI tarih programi yüksek lisans tezi

Süleymannâme adlı eserinde de geçmektedir. XVII. yüzyıl müellidi olan Abdülaziz 
Karaçelebizâde’nin eseri Süleymannâme olduğundan burada kullanılması uygun 
görülmüştür. Eserde, Kubbetü’s-Sahra’nın geçirdiği yenilik şöyle geçmektedir: 
 
“Kuds-i Şerîf’te Sahra-yı Mübârekenin içi ve taşını sertâpâ kâşî ile tezyîn 
olunub..”
213
Kubbetü’s-Sahra ile birlikte hemen doğusunda yer alan ve “Davud Makamı” 
olarak anılan Kubbetü’s-Silsile de Kanuni Sultan Süleyman döneminde çinilerle 
bezenmiştir.
214
Sultan’ın, bu özel bölgeye gösterdiği hassasiyet, her gün dua ve 
niyazlarla anılması ile netilecelenmiştir. Fezâ’il-i Kuds adlı esere göre Kubbetü’s-
Sahra’da Kur’an-ı Kerim okumak üzere yüz kişi tayin edilmiştir. Bu yüz kişi, her gün 
hem Osmanlı Devleti hem de Kanuni Sultan Süleyman için dualar okurken, devletin 
selameti için de niyazlarda bulunmuşlardır: 
“Ol mübârek makâm hürmeti-y-çün 
Pâdişâhun du’â-yı devleti-y-çün 
Sahratullâh’da itdiler ta’yîn 
Günde yüz kârî-i Kitâb-ı Mübîn 
Günde yüz cüz’ kırâ’at eylerler 
Her seher ki tilâvet eylerler 
Hürmeti-y-çün İlâhî Kur’ân’un 
Sen çog it ömrüni o Sultânun 
 
213
Karaçelebizâde Abdülaziz, Kitâb-ı Süleymannâme, 1068/1658, tsh. Sait Efendi, Bulak Matbaası, 
s. 198. Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade Mustafa’nın hocalığını yapmış olan Abdülaziz 
Efendi, tarihçiliği ile tanınmıştır. Süleymannâme adlı eseri Kanuni Sultan Süleyman’ın hükümdarlığı 
boyunca yaşanan hadiseleri bir bütün halinde sunması açısından oldukça önemli görülmüştür. 
Eserinde askeri ve siyasi hadiselerin yanında Sultan’ın yaptırdığı camilere de değinmiştir. Detay için 
bkz: Şerafettin Severcan, a.g.m., s. 307-308.Çalışmamız için eserden alıntılanan bölüm kendi 
transkripsiyonumuzdur.
214
Baha Tanman, a.g.m., s. 534. 

---

95 
Ki itdi ömründe ol çok ihsânlar 
Kıldı ma’mûr ‘adli vîrânlar 
Kuds’i vîrân-iken idüp ma’mûr 
İtdi mahsur sûr-ıla nice sûr.”
215
İslâm kültüründe kutsal mekanlardan daha büyük ve gösterişli binalar inşa 
etmeme geleneği Kudüs’te de kendini göstermiştir. Derin bir hassasiyet barındıran bu 
gelenek minvalince Kudüs’deki yapılaşma da var olan eserlerin onarımı ve 
güzelleştirilmesi üzerinden yapılmıştır. Nitekim Osmanlılar döneminde Kudüs’te de 
mimari yapılaşmanın yerine görsel bir şölen sunan çini sanatı daha çok öne 
çıkmıştır.
216
Mescid-i Aksa ve Kubbetü’s-Sahra gibi yapıların içinde bulunduğu 
Harem-i Şerif alanı Osmanlılarca hususiyetle korunmuş, gereken önem verilerek 
ayrıcalıklı bir yer hüviyetine kavuşmuştur.
217
Kudüs’te Osmanlı varlığı ve hayırseverliğini büsbütün hissettiren yapılardan 
en önemlisini Haseki Sultan Külliyesi oluşturmuştur. Kanuni Sultan Süleyman’ın 
Haseki’si olan Hürrem Sultan, Mekke, Medine, İstanbul gibi önemli Osmanlı 
kentlerinde yaptırdığı vakıf eserlerine bir yenisini Kudüs’te eklemiştir.
218
1550’lerin 
başında kurulan, bulunduğu bölgenin o güne kadar ki en büyük vakıf eseri olma 
özelliğine sahip olan külliye, bünyesinde barındırdığı cami, tabhane, imarethane, 
dükkanlar ve medreseler ile Osmanlıların sosyal devlet anlayışının bir tezahürü 
olarak teşekkül etmiştir.
219
Şehrin tam ortasına kurulan külliye, çevre kentlerden 
alınan vergi gelirleriyle varlığını sürdürmüş ve kentin ekonomik hayatına etki eden 
en önemli kurumların başında gelmiştir.
220
Şehrin gelişimine katkısı tartışılmaz olan 
Haseki Sultan Külliyesi ile Osmanlılarda sadece Sultan nazarında değil hanedan 
mensuplarınca da Kudüs kentine verilen değer gösterilmeye çalışılmıştır. Nitekim 
215
Na’imî, a.g.e., s. 282. 
216
Baha Tanman, a.g.m., s. 531. 
217
Yasemin Avcı, a.g.e., s. 36. 
218
Amy Singer, Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti, çev. Dilek Şendil, 
Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2004, s. 4. 
219
Dror Ze’evi, a.g.e., s. 31. 
220
Yasemin Avcı, a.g.e., s. 39.

---

96 
Osmanlı hayırseverliği ve sosyal devlet anlayışının en güzel haliyle sergilendiği 
bahsi geçen yapı, bu düşüncenin en belirgin örneklerinden olmuştur. Ayrıca, Kudüs 
gibi İslâm dünyası için önemli bir şehrin Osmanlı eliyle kalkınması önemli 
görüldüğünden, tüm bu yatırımlar hem Sultan Süleyman’ın hem de Hürrem Sultan’ın 
çizmek istediği imajda son derece etkili olmuştur.
221
Osmanlı Devleti’nin altın çağı olarak yorumlanan XVI. yüzyılda, yapılan fetih 
hareketleri ile devlet sınırları iyice genişlemiştir. Osmanlı topraklarına doğu ve batıda 
pek çok yer dahil olmuştur. İslâm devletlerinde fethedilen yerlerin fetihname 
göndermek yoluyla haber verilmesi ise yaygın bir gelenek haline gelmiştir. Nitekim 
dönem kaynaklarında Kudüs ile ilgili bir yazıma da bir fetihname bahsi aracılığıyla 
ulaşılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman’ın Budin seferi sonucu birçok şehir ile birlikte 
Kudüs’e de bu sevinçli haberi bildiren bir fetihname gönderildiği bilgisi Celalzade 
Mustafa’nın eserinde şu şekilde geçmektedir: 
“Ahbâr-ı feth-i meserret âsâr-ı etrâf-ı meskûna ihbâr içûn beşâretnâmeler 
yazılub şehzâdegân-ı kirâm ebnâ-i ‘âlî makâmdan çelebi sultânlara ve dârü’s-
saltanatü’l-‘âliyye mahremiyye-i Kostantiniyye hamâha’llahu ‘an-külli’l-
beliyye câniblerine Anadolu ve Karaman ve Du’l-kadiriyye, Haleb ve Şam ve 
Mısıra Kuds-i Şerîf ve Halîlü’r-rahmâna ve Haremeyn-i Şerifeyn 
şürefâsına…”
222
Kanuni Sultan Süleyman döneminde başta İstanbul olmak üzere pek çok şehir 
ihya olmuştur. İstanbul’un ihyası kaynaklarımızda kendine çokça yer bulmuştur. 
Nitekim XVI. yüzyıl müelliflerinden Mahremî Çelebî’nin Süleymannâmesinde 
muazzam bir anlatımla kaleme alınan İstanbul’daki bir caminin bütün güzelliği ve 
özelliğine rağmen ancak ikinci Mescid-i Aksa olabileceği vurgusu yapılmıştır. Bu 
vurgu eserde şu şekilde belirtilmiştir: 
221
Amy Singer, Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti, s. 192. 
222
Celâlzâde Mustafa, Tabakatü'l-memalik ve derecatü'l-mesalik = Geschichte Sultan Süleyman