T. C. Fatih sultan mehmet vakif üNİversitesi LİsansüSTÜ EĞİTİm enstiTÜSÜ tarih anabiLİM DALI tarih programi yüksek lisans tezi

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017, sy. 29, s. 30. 
202
Sur üzerine nakşedilen kitabeler için ayrıca bkz: Mehmet Tütüncü, a.g.e., s. 54-67. 
203
Celâlzâde Mustafa, Tabakatü'l-memalik ve derecatü'l-mesalik = Geschichte Sultan Süleyman 
Kanunis von 1520 bis 1557, s. 208a. 

---

90 
Bu resme âlî der kâhân emîri 
Ki her biri makâmâtın kebiri.”
204
Şehrin giriş kapılarına Arapça olarak yazılan kitabelerdeki mesajlar, 
Kudüs’teki Osmanlı hakimiyetini ve Kanuni Sultan Süleyman’ın hükümdarlığını 
zihinlere kazıyan önemli detaylardan olmuştur. Kudüs’ün üç semavi din için de hac 
ibadeti için uğrak yeri olduğu
205
düşünüldüğünde şehrin giriş kapılarında verilmek 
istenen mesaj gayet anlaşılırdır. 
Kudüs’te dikkat çeken Osmanlı onarımlarından birini de şehrin su ihtiyacının 
karşılanması için yapılan girişimler oluşturmuştur. Surların inşaatı sürdüğü sırada 
başlayan onarım faaliyetleri ile su kemerleri ve kanallar yenilenmiş, kente temiz su 
getirilmeye başlanmıştır. Kudüs’teki imar faaliyetlerini büyük bir titizlikle eserinde 
bizlere sunan Na’imî, suyun şehre ulaştırılması meselesini de ele almıştır. Yazara 
göre Kanuni Sultan Süleyman, şehrin su ihtiyacından haberdar olur olmaz sorunun 
çözülmesi için emirler vermiştir. Bu iş için ne kadar para gerekiyorsa da 
çekinilmeden harcanmasını, zira halka bir yudum su ulaştırmanın maddi her şeyin 
üstünde bir hayr olacağını belirtmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’ın bu emri eserde şu 
şekilde geçmektedir: 
“Evvelâ âna su getürsünler 
Ol binaya hemân el ursunlar 
Dimesünler i çok hazîne gider 
Bir içim suyı bin hazîne deger 
Âbdan hayy degil midür her şey 
204
Süleymannâme, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Hazine Koll., nr. 1434, vr. 122a. Müellifi belli 
olmayan eserin asıl ismi Cihâd-ı Sultan Süleyman Ber İklim-i Rumeli’dir. Yazılış tarihi hakkında da 
bilgiye sahip olmadığımız eser TSMK’da yer almaktadır. Eser 1531 yılına kadar olan hadiselerden 
bahsetmektedir. 131 varak olan, içerisinde yer yer gazel ve münacaatların bulunduğu eserde tezimiz 
için kullanılan bölümlerin transkripsiyonu şahsımıza aittir.
205
Amy Singer, a.g.e., s. 9. 

---

91 
Ve mine’l-mâ’i külli şey’in hayy.”
206
Temiz suyu kente ulaştırmak amacıyla toplam altı adet çeşme inşa edilmiştir.
207
Kudüs’teki mescitlerin onarımı, şehirde yapılan imar ve tamir faaliyetleri 
arasında önemli bir yere sahip olmuştur. Na’imî Çelebi’nin anlatımına göre 
Kubbetü’s Sahra ve Mescid-i Aksa tamamen harabe halindedir, öyle ki yıkık dökük 
çatılardan içeri akan yağmur suları bir insanı bütünüyle ıslatabilecek durumdadır. Bu 
husus hakkındaki anlatım Fezâi’l-i Kuds adlı esere şu şekilde yansıtılmıştır: 
“Sahratullâh’la Mescid-i Aksâ 
Olmış idi harâb ser-ta-pâ 
Kubbeler eyle olmış-ıdı harâb 
Vakt-i bârânda içine akan âb 
Kapularından akmasa fil-hâl 
Mescid olurdı suyla mâl-â-mâl 
Girse bir mü’min ol mahalde âna 
Bî-şekk olurdı ke’s-semek fi’l-ma.”
208
Kudüs’teki kutsal mekanların bu hali Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle 
hemen düzeltilmiştir. İşinde ehl ustalar tarafından hasarlı kubbeler büyük bir maharet 
örneği gösterilerek yeniden onarılmış, kurşunla kaplanmıştır. 
“Oldı kurşunla kubbeler çü tamâm 
Hacil oldı sipihr-i heft-endâm.”
209
206
Na’imî, a.g.e., s. 236. 
207
Çeşmeler için ayrıca bkz: Na’imî, a.g.e., s. 266-274; Mehmet Tütüncü, a.g.e., s. 68-78; Baha 
Tanman, a.g.m., s. 526-527. 
208
Na’imî, a.g.e., s. 274. 
209
Na’imî, a.g.e., s. 278. 

---

92 
Na’imî Çelebi’ye göre kutsal mekanların içler acısı halini dönemin kudretli 
padişahı kendine yakıştıramamış ve Ka’be gibi abad olması için elinden geleni 
yapmaya çalışmıştır: 
“Çünki bu hâli Aksâtullâh’un 
Oldı rûşen zamîrine şâhun 
Câyiz olmadı hiç yanında 
Ki harâb ola ol zamânında 
Emr kıldı o menba’-ı ihsân 
Kuds ola Ka’be gibi âbâdân 
Lâzım ise eger esâs-ı cedîd 
Eyleyeler binâ idüb tecdîd 
Eyle sa’y ideler o bünyâda 
Olmaya dahî misli dünyâda 
Yapalar ihtimâm idüp ânı 
Bir binâ ideler Süleymânî.”
210
Kudüs’teki onarım faaliyetlerinin en göze çarpanı, hiç kuşkusuz kutsal 
mekanlarda, özellikle de Mescid-i Aksa ile Kubbetü’s Sahra’da yapılan süslemeler 
olmuştur. Bu mekanların içine ve dışına nakşedilen çeşitli desenler asırlar geçse dahi 
kendinden 
bahsettiren 
güzelliğe 
sahip 
olmuştur. 
Nitekim, 
Kudüs’teki 
düzenlemelerden haberdar olduğumuz en ciddi kaynaklarımızdan olan Fezâ’il-i Kuds 
adlı eserde de bu ayrıntılar bahsedilmeden geçilmemiştir. Mescitlerin, Sultan’a 
yakışır şekilde süslendiğinden bahseden yazarımızın aktardığı ayrıntılar şöyledir: 
210
Na’imî, a.g.e., s. 276. 

---

93 
“Aksâtullah’la Sahratullah’a 
Nice lâyıksa Hazret-i Şâh’a 
İşlediler ‘alemler altûndan 
Şu’ledâr âfitâb-ı gerdûndan 
Ne ‘alem nurdan behiştî serv 
Âna kerrûbiyân-ı ‘arş tezerv 
Şu’lesi gicede şihâb gibi 
Pertevi gündüz âfitâb gibi 
‘Alem üzre o zer-hilâl-i cedîd 
Görinürdi felekde san meh-i ‘îd 
Saldı etrâf-ı ‘âleme Pertev 
Kubbe-i âsumânda san meh-i nev 
Câmlar kim düşübdi hep meksûr 
Olmış idi mermerr-i cins-i tuyûr 
İşleyüp tâzesin niçe elvân 
Her biri güneş gibi tâbân.”
211
Kubbetü’s-Sahra’nın mozaiklerle çevrili duvarının renkli çinilerle yeniden 
kaplanması dönemin çeşitli kaynaklarında dikkat çeken bir diğer unsur olmuştur. 
Mozaik kaplamanın daha çok tamir gerektirmesi, yerine çini döşenmesini gerekli 
kılmıştır.
212
İran’ın Kaşan şehrinde yapılan özel sırlı ve renkli çini ile Kubbetü’s-
Sahra’nın içi ve taşının baştanbaşa kaplandığı bilgisi Abdülaziz Karaçelebizâde’nin 
211
Na’imî, a.g.e., s. 280. 
212
F. Buhl, a.g.m., a.y. 

---

94