T. D. A. U termiz filiali meva-sabzavotchilik va texnologiya fakulteti 123-guruh talabasi jumayeva sabrinabonu O’zbek tili fanidan tayorlagan Taqdimoti Mavzu: Leksikologiya Leksikalogiya haqida ma’lumot

T.D.A.U Termiz filiali meva-sabzavotchilik va texnologiya fakulteti 123-guruh talabasi jumayeva sabrinabonu O’zbek tili fanidan tayorlagan

Taqdimoti

Mavzu: Leksikologiya

Leksikalogiya haqida ma’lumot:

Ma’lumki lug’atlar tilimizning so’zlar xazinasidir.

Tilimizdagi so’zlarning alifbo tartibida joylashtirishiga lug’at, lug’at tuzilish qoidalarini organuvchi tilshinoslik sohasiga va lug’atshunoslik (leksikografiya) deyiladi. Liksikografiya (yunoncha, “lexikos”-so’z, “grapho” chizmoq, yozmoq) lug’at tuzilishini amalyoti va nazariyasi bilan shug’ullanuvchi tilshinoslikning bo’limidir.

Reja:

So’zda iboralarning qo’llanilishi
4
Leksikalogiya haqida ma’lumot
1
O’zbek tili leksikaning rivojlanishi
2
Eskirgan so’zlarning ahamiyati
3

Leksikalogiya tilning fonetika va gramatika bo’limlari bilan bevosita bog’liq.

Fonetika bu nutq tovushlarini o’rganadigan fan.
Leksika bu tovushlar asosida shakllanadigan so’zlarni o’rganadi.

Leksikalogiya:

Leksikologiya (yunoncha lexikos-lug‘atga oid va logos-ta’limot) tilshunoslikning lug‘aviy birliklar tarkibini tekshiradigan bo‘limidir. Leksigologiya har bir so’zni yolg’iz holda emas, balki boshqa so’zlar bilan bog’liq holda o’rganadi. Leksigologiya tilshunoslikning leksikografiya, frazeologiya, semasiologiya yoki semantika, etimologiya, stilistika hamda so’z yasalishi haqidagi ta’limot sohalari bilan chambarchas bog’liq. Leksikologiyada so’zlarning ma’no jihatdan o’zaro bog’langan, ya’ni monosemiya, polisemiya, sinonimiya, antonimiya, so’z ma’nolarining erkin yoki bog’liq holda bo’lishi kabi masalalari ham o’rganiladi.

O’zbek tili so’z boyligiga ko’ra asosan 2 turga bo’linadi:

O’zbek tilining ichki imkoniyatlari(ichki manba)
Boshqa tillardan so’z olish(tashqi manba)

O’zbek tilining ichki imkoniyatlari (ichki manba) ham 2ga bo’linadi:

• Sinfdosh, limonzor, namunali, tinchliksevar

So’z yasash orqali yangi so’z hosil qilish:

• Oyi, et(go’sht), mengzamoq(xorazm,o’xshat-moq)

O’z shevalarimizdan so’z olish:

Boshqa tillardan so’z olish (tashqi manba) o’zbek xalqi boshqa xalqlar bilan aloqada bo’lgan va bu tilimizda aks etgan

Arabcha:

• Kitob,maktab, ma’no, oddiy, ammo va hakozolar. O’zbek tilidagi arabcha so’zlar ot va sifat turkumiga tegishli bo’lib ularning belgilari 2ta unli yonma-yon yoziladi: doim, shoir

Fors-tojikcha:

• Fors-tojikcha: oftob, dono, hissa, chopon, do’st, dasturxon

Eskirgan so’zlar – kundalik hayotda ishlatilmay qolgan so’zlar eskirgan so’zlar deyiladi. Bular 2ga bo’linadi:

Tarixiy so’zlar:

• Hozirda mavjud bo’lgan narsa-hodisalarning iste’moldan butunlay chiqib ketgan nomlaridir. M:mingboshi,ellikboshi, qozi va hakozolar.

Arxiv so’zlar:

• Hozirda mavjud bo’lgan narsa-hodisalarning eskirib qolgan atamalaridir. Bu so’zlar iste’moldan chiqish arafasida turgan. M:rayon(tuman), oblast(viloyat).

So’zda iboralarning qo’llanilishi

Til fanining iboralarni o’rganadigan bo’limi “frazeologiya” deb ataladi.

Ikki va undan ortiq so’zdan tarkib topgan yaxlit bir ko’chma ma’no ifodalaydigan, ta’sirchanlikka ega bo’lgan va ma’nosi bir so’zga teng keladigan so’zlar yoki gaplar ibora (frazeologik birlik) deyiladi. Masalan: Qo’y cho’p olmagan (yuvosh), kapalagi uchib ketti (cho’chidi), og’zing qani desa qulog’ini ko’rsatadi (lapashang) va hakozo.

Iboralar ko’proq badiiy asarlarda ishlatiladi.

E’tiboringiz uchun rahmat…!

2021-yil