T o s h k e n t d a V l a t iq t is o d iy o t in IV e r s I t e t I a bd u ra h im o rtiq o V sanoat iqtisodiyoti
- jadval Sanoat ishlab chiqarishi tarmoqlaridagi o ‘zgarishlar
Download 16 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.2. Sanoat tarm oqlari va ularning rivojlanishi
- 4-j adval O ‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan elektrenergivaning dinamikasi
- Y oq ilgci sanoati.
- 5-jadval O ‘zbekiston Respublikasida neft va gaz qazib olish dinamikasi
- M etallurgiya sanoati.
- Qora m etallurgiya
- 6- jadval Ozbekiston qora metalurgiya sanoadda mahsulot ishlab chiqarish dinamikasi (ming tonna)
- R angli m etallurgiya
- Oltin qazib olish sanoati.
3 - jadval Sanoat ishlab chiqarishi tarmoqlaridagi o ‘zgarishlar (o‘sish indeksi, 2000-yilga nisbatan foizda)* K o 'rs a tk ic h la r 2010 2011 2012 S an o at yalpi ishlab chiqarishi 2,4 m arta 2,6 m arta 2,8 m arta Jum ladan: 1. K o n sanoati 146,0 146,8 157,5 2. Q ayta ish lash sanoati 2,7 m arta 3.0 m arta 3,2 m arta S an o at tarm o q lari b o 'y ic h a 1. E lek tr en erg etik a 102,6 103,7 106,8 2. Y o n ilg 'i sanoati 173.7 174,9 183.3 3.Q o ra m etallu rg iy a 2,6 m arta 2,8 m arta 3.0 m arta 4. R angli m etallu rg iy a 105,6 108,3 111,1 5. K im vo va n eft-k im y o sanoati 2,9 m arta 3,2 m arta 3.4 m arta 6. M ash in a so z lik va m etalln i q ay ta ish lash 8.2 m arta 9,2 m arta 10,5 m arta 7. C Trm onchilik, y o g ’ochm q ay ta ish lash va selly u lo za- q o g 'o z 5,4 m arta 6,1 m arta 6.5 m arta 8. Q urilish m aicriallari 2.2 m arta 2.4 m arta 2,8 m aria 23 9. Y engil sanoat 2.4 m arta ! 2,5 m arta 2,8 m aria 10. O ziq -o v q at sanoati 1 3,8 in arta S 4,3 m arta 4 ,6 m aria * M anba: O 'z b e k isto n R espublikasi D av lat statistik a q o ‘m itasi m a 'lu m o lla ri. Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash va q o 'sh im ch a qiym at yaratuvchi sanoat tarm oqlarini rivojlantirishga qaratilgan iqtisodiy strategiya respublikaga yaxshi natijalar keltirm oqda. 0 ‘zbekiston o ‘zining oltini, m isi, paxta tolasi va ipagi, nefti va gazi, avtom obillari, shisha va qoram etallar ham da ulardan tayyorlangan buyum lari, kimyo m ahsulotlari, vino va konservalari ham da bir qator boshqa sanoat m ahsulotlari bilan dunvoga m ashhur. Q ‘zbekiston Respublikasining industrial qiyofasini ener getika, kon-ruda, oltin qazib oluvchi, avtom obilsozlik sanoatlari, elektrotexnika va elektronika, k o ‘p tarm oq]i m ashinasozlik va qurilish m ateriallari sanoatlari bclgilab bermoqda. 2.2. Sanoat tarm oqlari va ularning rivojlanishi Sanoat ishlab chiqarishining tarixiv rivojlanishi va uning asosiy yakunlari to ‘g ‘risida so ‘z yuritilganda shuni ta ’kidlash kerakki, hozirgi 0 ‘zbekiston hududida «Uy sanoati»ning rivoji bundan 12-15 m ing yil m uqaddam - m ezolit davrida boshlangan. Bu davrda ju d a oddiy m ehnat qurollari va buyum lari tayyorlangan. Yangi tosh asri (neolit. m iloddan a w a lg i 5-m ing yillikning boshi) davrida kem achilik, to ‘qim achilik vujudga kelgan. N eolit davrining oxirida m etalldan qurol yasash boshlangan. A rxeologik topilm alardan m a ’lum b o ‘lishicha, m illoddan avvalgi 3 m ing yillikning oxiridayoq hozirgi 0 ‘zbekiston hududida yashagan aholi misdan qurol yasashni bilgan. Q uldorlik tizim i (m iloddan avvalgi 1-ming yillik o ‘rtalari, V asr) davrida m ehnat qurollarini yasash jarayonining taraqqiy 24 etishi, m etalga ishlov berishning takom illashuvi hunarm andchi- likning yuksalishiga, ayirboshlash va savdo-sotiq kuchayishiga olib keldi. Feodalizm tuzum ining boshlarida (VI-V III asrlarda) F arg ‘ona bilan S o ‘xda oltin, mis, tem ir, Tlokda q o 'r g ‘oshin, kum ush, oltin, Shahrisabzda toshtuz qazib chiqarilgan. IX asrda Sam arqand sifatli qo g ‘ozi va lam pa shishasi bilan rnashhur b o ‘lgan, Shosh viloyati k o ‘pchilik m ahsulotlari bilan dong taratgan. 0 ‘sha davrda 0 ‘rta O siyodan Sharqiy Yevropa, X itoy va boshqa yurtlarga B uyuk Ipak y o ‘li orqali charm, mato, ipak, jun, kiyim -kechak chiqarilgan. X -XIII asrlarda yuz bergan feodal tarqoqlik, qabila va elatlar o ‘rtasidagi nizolarning avjiga chiqishi tufayli hunarm andchilikda yirik o ‘zgarshlar ro ‘y berm agan. XIV asm ing 2-yarm ida A m ir Tem ur Sam arqandda hokim i- yatni q o ‘lga kiritib, m arkazlashgan davlatga asos soldi va natijada davlatning iqtisodiy va ijtim oiy ravnaqiga katta y o ‘l ochib berdi. XV asm ing oxiriga kelib M ovarounnahrda yuzaga kelgan ziddiyatlar tufayli Tem uriylar davlatining iqtisodiy negiziga putur yetadi va rivojlanish to ‘xtab qoldi. X V I-X V III asrlarda Buxoro, Xiva, Q o ‘qon xonliklarining vujudga kelishi iqtisodiyotning, shu jum ladan, sanoat ishlab chiqarishining rivojlanishiga ijobiy ta ’sir k o ‘rsatdi XIX asrga kelib Turkistonda hunarm andchilikda y o g ‘och va inetall o ‘ym akorligi, idishlarga naqsh solish, m atolarga gul bosish, qurollarni badiiy bezash rivojlandi. Bu asrning ikkinchi yarm ida O 'zbekiston hududida taraqqiyot tezlashib sanoat, ayniqsa, ip- gazlam a sanoati rivoj topdi. X X asr boshlarida k o ‘plab paxta tozalash, y o g ‘-m oy zavodlari qurilib ishga tushirildi. 1925-1926-yillarda elektro- stansiyalar qurila boshlandi. B irinchi b o ‘lib Toshkent yaqinida qurilgan B o ‘zsuv gidroclektrostansiyasi 1926-yil l-m ayda ishga tushirildi. 25 Sam arqand, Buxoro, Q o ‘qon, Term iz va A saka shaharlarida issiqlik elektrostansiyalari qurilishi boshlandi. Bunday elektro- stansiyalar soni ] 930-yilda 30 ga yetdi. O 'sib borayotgan energetika bazasi bir qancha yangi sanoat korxonalari qurishga im koniyat yaratdi. Ikkinchi jah on urushigacha bu yerda 500 dan ortiq sanoat korxonalari, jum ladan, «Tashselm ash», Toshkent to ‘qim achilik kom binati, C hirchiq elektrokim yo kom binati, K attaqo ‘r g ‘on y o g ‘ zavodi, B ekobod va Q uvasoy sem ent korxonalari qurildi. N eft va rangli nodir m etallar qazib chiqarish, qurilish sanoati m ahsulotlarini tayyorlash rivoj topdi. Sanoat taraqqiyotida yoqilg'i-energetika m ajm uasining o ‘m i alohida. U ning tarkibiga energetika, neft va neftni qayta ishlash, gaz va gaz kondensati, k o ‘m ir qazib olish va boshqa b ir qator kichik sohalar kiradi. Bu m ajm ua sanoat ishlab chiqarishining 'Л qism ini tashkil etadi. O 'zbekiston R espublikasi jahonda gaz ishlab chiqaruvchi 10 ta m am lakatdan biridir. Bu yerda qudratli issiqlik elektrostansiyalari va gidroelektr- stansiyalar m avjud. Energetika tarm o g ‘i respublika xalq x o ‘jali- gining negizi, iqtisodiyot va fan-texnika taraqqiyotining m ustah- kam poydevori hisoblanadi. 0 ‘zbekiston energetika tizim i um um iy quvvati 12,5 ming. M Vt b o lg a n 37 issiqlik va gidravlik elektrostansiyalam i o ‘z ichiga olgan. U lar yiliga 53 mlrd. kV t/soat dan ortiq elektr energiyasi ishlab chiqarish im koniyatiga ega. 0 ‘zbekiston energetika tizim ining barcha kuchlanishlardagi elektr tarm oqlari um um iy uzunligi qariyb 300 m ing krn.ni tashkil etadi. Tarm oq transform atorlarining um um iy quvvati 42,6 m ing M V t.ga teng. Hozir respublika energetika tizim ida 47 m ingga yaqin xodim ishlaydi. « 0 ‘zbekenergo» davlat aksionerlik kom paniyasi tarkibidagi qurilish-m ontaj, sozlash, ta ’m irlash va boshqa bir qator tashkilotlam ing to ‘la m ajm ui 0 ‘zbekiston energetika tizim i ishonchli ishlashini, izchil rivojlanishini ta ’m inlam oqda. 26 4-j adval O ‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan elektrenergivaning dinamikasi K o ‘rsa tk ic h lar 2 0 0 0 y 201 Oy 2 0 1 2 y E le k tr energiyasi finln. kV t/so at) 46,9 52,0 53,0 shu ju m lad an : issiqlik energiyasi 4 2 .0 43,8 46,3 gidro energLyasi 4.9 8,2 6,7 *M anba: 0 ‘zbek isto n R esp u b lik asi D av lat statistika q o ‘m itasi m a ’lum otlari Y oq ilgci sanoati. R espublika yoqilg‘i sanoati yer q a ’rida topilgan va qazib olinayotgan k o ‘mir, neft, gaz konlari negizida shakllangan va rivojlanib bonuoqda. Respublikada 160 dan ortiq neft va gaz konlari ochilgan, ularning 115 tasi B uxoro va Xiva geologik provinsiyasida, 27 tasi F arg‘ona vodiysi, 10 tasi Surxondaryo, 7 tasi U styurtda joylashgan. H ozir 71 ta neft, gaz va gaz kondensat, 3 ta k o ‘m ir konidan foydalanilm oqda. 50 dan ortiq neft, gaz va gaz kondensat koni esa kelajakda ishga tushirish uchun tayyorlab q o ‘yilgan. Y oqilg‘i sanoati respublika y o q ilg ‘i-energetika m ajm ua- sining asosiy tarm og ‘ini tashkil etadi va barcha turdagi yo q ilg ‘ini qazib olish, tabiiy gazni tozalash va yyetkazib berish, neft m ahsulotlarini qayta ishlash korxonalaridan iborat. U lar xalq x o ‘jaligining barcha b o ‘g ‘inlarida xizm at k o ‘rsatadi. Y oqilg‘i sanoatining yirik korxonalari Toshkent, F arg ‘ona, Buxoro, Q ashqadatyo, Surxondaryo viloyatlarida joylashgan. N eft sanoati yo q ilg ‘i sanoatining eng mubim tarm oqlaridan biri hisoblanadi va neftni qayta ishlash korxonalaridan tashkil topadi. H ozirgi davrda sanoatning bu tarm o g ‘i m am lakat xalq x o ‘jaligi va aholining neftga b o ‘Igan talabini to ‘la qondirish im koniyatlariga ega b o ‘ldi. Shu sababdan ham bu tarm oqning aham iyati bcqiyos. 27 Neftni qayta ishiash sanoati sohasida O ltiariq, F arg'ona, Buxoro neftni qayta ishiash zavodlari ishlab turibdi. Farg‘ona zavodi surkov m oylar va yon ilg‘i ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, ishlab chiqarish b o 'y ich a 50 ga yaqin texnologik qurilm aga ega. O ltiariq neft zavodi esa yonilg‘i yo'nalishida, K o ‘kdum aloq neft-gaz koni ochilgandan keyin 1993-yildan Fransiyaning TEK N EP firm asi bilan ham korlikda B uxoro viloyatm ing Q orovulbozor tum anida Buxoro neftni qayta ishiash zavodi qurilishi boshlandi. U ning yiliga 2,5 mln. tonna gaz kondensatini qayta ishiash q u w a tig a ega b o 'lg an 1-navbati 1997-yil avgustda ishga tushirildi. N eftni qayta ishiash zavodlarida yuqori oktanli benzin, dizel yoqilg‘isi, koks, parafin, m otor m oylariga q o ‘shilm alar, yengil m ashinalar uchun m otor va surkov m oylari (kom pressor, turbina, urchuq m oylari), kerosin, bitum , suyultirilgan neft gazlari (butan, texnik propan va b.), m azut kabi 50 dan ortiq turdagi neft m ahsulotlari ishlab chiqariladi. Y angi m ahsulot turlari ishlab chiqarish dasturiga m uvofiq yangi texnologiyalar o^zlashtirilmoqda. Y oqilg‘i sanoatining eng m uhim tarm oqlaridan biri gaz sanoati hisoblanadi. G az yoqilg‘ining ju d a arzon turi, iqtisodiyotning barcha sohalarida keng foydalanish m um kinligi ham da ekologik jih atdan ustunligi tufayli unga b o ‘lgan talab kundan-kunga o ‘sib borm oqda. A gar 1940-yilda respublikada atigi 0.7 m ln. m 3 tabiiy gaz qazib olingan b o ‘lsa, hozirgi paytda u 68 mlrd. m ’ ni tashkil etadi. G azning respublikada qazib olinayotgan yoqilg‘i balansidagi hissasi 90,1 foizga teng. 28 5-jadval O ‘zbekiston Respublikasida neft va gaz qazib olish dinamikasi K o Lrsatkich1ar 2000y 201 Oy 2 0 1 2y Gaz, m lrd m 3 56,4 66,0 61,5 Neft (gaz ko n d en sati bilan birga). m ln. t. 4.2 4,0 3,3 *M anba: 0 ‘zbek isto n R espublikasi D avlat statistika q o ‘m itasi m a ’lum otlari R espublika nefi va gaz sanoatini rivojlantirishning uzoq davrga m o ‘ljalangan konsepsiyasi ishlab chiqilgan va u izchillik bilan am alga oshirilm oqda. Y oq ilg ‘i sanoatining yana bir m uhim tarm og‘i bu ko ‘m ir sanoatidir. 0 ‘zbekiston R espublikasi qidirib topilgan 2 m illiard tonna k o ‘m ir zaxiralariga ega. K o ‘m ir qazib olish va yyetkazib berish ishlari bilan «K o‘m ir» aksiyadorlik birlashm asi shug'ul- lanadi. A ngren konida q o ‘n g ‘ir k o ‘mir, S harg‘un va Boysun konlan da toshk o‘m ir qazib olinadi. K o ‘m ir konlari korxonalar tom onidan turli usullarda o ‘zlashtirilayotir: ochiq usulda, yer osti va yer ostini gazlashtirish usuli bilan (Nou-Xau). K o‘mir energetika m aqsadlarida va m aishiy yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. K o ‘m irni qayta ishlashdan chiqqan chiqindi organik va mineral o ‘g ‘itlarga ay 1 antiriladi. K onlardan chiqqan k o ‘m irlar sifatli yonilg‘i, qim m atbaho ham da kam yob m ateriallam ing turli xillarini olish uchun xom ashyodir. U m asalan, koks briketa, m otor yo n ilg ‘isi, kalsiy kar- bidi, sorbent, qora va rangli m etallurgiyada uglerodli q o ‘shim- chalar sifatida ishlatiladi. K o ‘m ir qazib olish jarayonida kaolin, ohak, kvart qumlari, k o ‘m ir kukuni, kam yob yer elementi (germ aniy), sh ag ‘al va boshqa foydali qazilm alar olinadi. Yaxshi xom ashyo, k o ‘pdan sinalgan erkin m aydonlarning bisyorligi, suv ham da elektr va issiqlik energiyasi, tem ir y o ‘llar- 29 rung m avjudligi, stansiyalam ing yaqinhgi va xalqaro aeroportlar borligi ishlab chiqarish sanoat kom pleksini bunyod etishda q o ‘l keladi. Shuningdek, qazib olingan va boyitilgan kaolin, chinni fayans va sopol buyum lar, o ‘tga chidam li va qurilish g'ishtlari, tom yopqichlar, drenaj va kanalizatsiya quvurlari, x o 'ja lik va m anzarali chinni buyum lar, shisha va shisha idishlar, elektr izolyatorlari ham bu ishda yordam beradi. Bundan tashqari, kao lin q o g bozsozlik. rezina-texnika, plastm assa sanoatida, shuning dek, kosm etika va boshqa m aqsadlarda ishlatish uchun xizm at qiladi. 0 ‘zbekiston hududining geologik xususiyatlari q o ‘shim cha foydali qazilm alam i o ‘zlashtirish va ularni qayta ishlash uchun keng im koniyatlar yaratadi. Ayniqsa, yonuvchi slanet, ohak, bezakli tosh konlarini o ‘zlashtirish k o ‘pchilikni qiziqtiradi. K eram zit, absorbent, o ‘g ‘it va g ‘isht ishlab chiqarish uchun yuqori sifatli loylar tayyorlash m um kin. M etallurgiya sanoati. H ozirgi 0 ‘zbekiston hududida rudadan metal olish 4-5 m ing yildan ziyod tarixga ega. Q adim da m isdan turli buyum lar tayyorlangan. K eyinroq rudadagi m etallardan qalay, kum ush, oltin va boshqalam i eritish, quyish va qizdirib ishlash o ‘zlashtirilgan, dastlabki tanga pullar zarb qilingan. Ilk o ‘rta asrlarda F arg ‘onada, Zarafshon, Chirchiq, O hangaron vodiylaridagi bir qancha hududlarda zargarlik, m isgarlik, tem irchilik, degrezlik, rixtagarlik rivojlangan. Rux, surma, m argim ush, vism ut, k ob al’t kabi rangli m etallar m a ’lum b o im a s a d a , ularning qotishm alaridan keng foydalanilgan. Qora m etallurgiya sohasida faoliyat k o ‘rsatayotgan yagona korxona B ekobod shahridagi “0 ‘zbekiston m etallurgiya kom binati” A ksiyadorlik ishlab chiqarish birlashm asidir. Unda p o ‘lat va p o 'lat prokatlar, turli aylanm a hajm dagi poMat soqqalar, va p o ia t tm balar ham da chiroyli va bejirim sirli idishlar ishlab chiqariladi. 30 6- jadval O'zbekiston qora metalurgiya sanoadda mahsulot ishlab chiqarish dinamikasi (ming tonna) K o ‘rsatk ich lar 200()y. 20 1 0 y. 2 0 1 2y P o l a t 4 1 5 ,4 731.4 750,0 T ay y o r prokat 372,3 691,9 710,5 *M anba: 0 ‘zbek isto n R espublikasi D av lat statistika q o ‘m itasi m a ’lum otlari R angli m etallurgiya - respublika m etallurgiyasining eng m uhim, yetakchi tarm oqlaridan biri hisoblanadi. Sanoatning bu turi 0 ‘zbekistonda XX asm ing 25-yillaridan jad al rivojlana boshladi. Rangli, nodir va qim m atbaho m etal (mis, q o ‘rg ‘oshin, tux, volfram , m olibden, kum ush, oltin, sim ob) konlari topildi. R angli m etallar sifatini yaxshilash, ishlab chiqarish jarayonlarini intensivlashtirish, turli foydali qazilm alam ing yangi konlarini o ‘zlashtirish hisobiga rangli m etallurgiya ishlab chiqarishini yanada rivojlantirish m o ‘ljallanm oqda, shu bilan birga, yangi fabrika va konlar Ь аф о etiladi. Jizzax viloyatida 0 ‘zquloq k o ‘rg ‘oshin-rux koni, S u r x o n d a r y o viloyatida Xonrizm kon boyitish korxonasi quriladi. Olmaliq kon- m etallurgiya kom binatida mis, rux, sulfat kislotasi va y o ‘ldosh elem entlam i ishlab chiqarish k o ‘paytiriladi. Oltin qazib olish sanoati. M arkaziy O siyoda, xususan, hozirgi 0 ‘zbekiston yerlarida m iloddan avvalgi VI—V asrlardayoq oltin qazib olingan va undan turli taqinchoqlar, zargarlik buyum lari, bezaklar yasalgani m avjud arxeologik topilm alardan m a ’lum. T u g ‘m a (erkin uchraydigan) oltin konlarini o ‘zlashtirishga qadar oltin asosan sochrna konlarda ju d a ibtidoiy usullarda oltin zarralari aralash qumni q o ‘y terisi qore-jagan y o g ‘och to g ‘oralarda yuvib, ajratib olingan. Sochm a oltin olish X-XI asrlarda Chotqol, Chirchiq, Norin, K oson, S o ‘x, Zarafshon, D arvoz daryolari vodiylarida olib borilganlagi haqida m a’lum otlar bor. 31 0 ‘rta asrlarda oltinli qum lam i yuvish bilan birga m o ‘g ‘ullar bosqiniga qadar kovlangan Chotqol-Q uram a, N urota to g ‘larida, m arkaziy Q izilqum dagi konlarda tu g ‘m a oltin kon lahm lari hozirgacha saqlanib qolgan. 0 ‘zbekistonda m a ’lum b o ‘lgan konlam ing k o ‘pchiligidan qadim gi konchilar qisman foydalanganlar. X IX asm ing 80-yillaridan boshlab, M arkaziy O siyoning xom ashyo resurslari o ‘rganila boshlandi. O 'lk an in g barcha jovlarida tadqiqotlar o ‘tkazildi, geologik kartalar tuzildi, ayrim konlar tavsiflandi. C hirchiq, Piskom va Chotqol daryolari vodiylarida kichik-kichik oltin izlovchi korxonalar oltin olish bilan shug‘ullana boshladilar, 1913-1917-yillarda esa O birahm at darasi (Toshkent viloyati) dagi oltin konidan foydalanildi. N oyob m etall konlarini qidirib topish va ulardan foydalanish m uam m olarini hal qilish ishlarida m arkaziy ilm iy m uassasalar faol ishtirok etdilar. 30-yillar boshida « 0 ‘zbekoltm noyobm et» tresti tashkil etildi. 0 ‘sha yillari O hangaron, C hirchiq daryolari vodiylarida, Q uram a togTarida oltin izlovchilar oltin qum ini yuvish usulida ajratib olganlar, lekin yillik oltin olish bir necha o ‘n kilogram m dan oshm agan. 1941-1945-yillarda oltin izlovchilik (artel) y o ‘li bilan oltin ajratib olish jadal olib borildi, olingan yillik oltin m iqdori qariyb 50 kg. ga yetdi. Rudali oltin izlash va qidiruv b o ‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida Q oraqo‘ton, Bichanzor. Pirm urob, G ‘o ‘saksoy, so ‘ngra K o ‘chbuloq, M uruntov, C horm iton, M aryayunbuloq, Kauldi, Q izilolm alisoy, Sarm ich va boshqa rudali oltin konlari topildi. 1965-yilda M etallurgiya vazirligiga b o ‘ysinuvchi «O 'zbekoltin» birlashm asi va boshqa oltin qazib olish korxonalari tashkil etildi. B irlashm a qazib olgan flyus rudalaridan O lm aliq kon-m etallurgiya kom binatining kim yo eritish zavodida oltin ajratib olish y o ‘lga q o ‘yildi. 1970-yili C hodak oltin koni ishga tushirildi. O 'sh a vaqtdan respublikada oltin qazib olish sanoati shakllandi, oltin olish oldingi yillardagiga nisbatan uch marta k o ‘paydi. 1972-yil- 32 da K o ‘chbuloq koni va A ngren oltin ajratish fabrikasi loyiha quvvatlarida ishlay boshladi. 1977-yili K auldi, 1980-yili M arjonbuloq oltin qazib olish m ajmui, 1989-yili Zarafshon va Q izilolm achisoy konlari foydalanishga topshirildi. R espublika m ustaqillikka erishishi bilan 0 ‘zbekiston hukum ati uzoq yillar davom ida sobiq ittifoq ixtiyorida b o ‘lgan oltin qazib olish sanoatini respublika m ustaqilligini m ustahkam lash y o ‘lida rivojlantirish b o ‘yicha bir qancha tashkiliy choralar k o ‘rdi. R espublikada 40 dan ortiq oltin koni aniqlangan. O ltinning asosiy zaxiralari M arkaziy Q izilqum dagi oltin konlarida m ujassam . 0 ‘zbek oltini jahonning eng yuqori sifat standartlariga raos b o ‘lib, to ‘rtta to ‘qqiz raqam i bilan baholanadi v a u oxirgi 25 yilda e ’tiroz (reklam atsiya) olgani y o ‘q. S o‘nggi yillarda u sifati uchun bir necha bor xalqaro sovrm lar bilan taqdirlandi. Y evroosiyo q it’asida eng katta hisoblanadigan, rudasi tarkibida oltin k o ‘p b o ‘lgan M uruntov koni dunyodagi gigant konlari jum lasiga kiradi. Ushbu konning topilishi xalqaro geolo- giya jam oatchiligi tom onidan oltin qazib chiqarish b o ‘yicha XX asr ikkinchi yarm ining eng katta kashfiyoti deb e ’tiro f etildi. M uruntovdagi affm it korxonasida zam onaviy oltin tozalash texnologiyasi jo riy etilgan b o ‘lib, u bir qancha nou-xauni o ‘z ichiga oladi. Bu esa, ju d a yaxshi tovar k o ‘rm ishiga ega b o ‘lgan yuqori probali oltin olish im koniyatini beradi. M am lakat m ustaqilligining dastlabki yillarida infratuzilmasi yuqori darajada rivojlangan Sam arqand va Toshkent viloyatlarida oltin rudali konlar aniqlandi va razvedka qilindi. D unyoning eng yirik oltin rudali provintiyasi b o ‘lgan Q izilqum dagi M uruntov koni bilan bir qatorda A ji-bugut, Bulutkon, Balpantov, A ritontov, Turbay va boshqa yangi konlar aniqlandi va o ‘rganildi. Xulosa qilib shuni aytish kerakki, oltin qazib chiqarish b o ‘yicha ju d a katta ishlar am alga oshirildi. N atijada 0 ‘zbekiston 33 oltin qazib chiqarish b o ‘yiclia dunyoda sakkizinchi, M DH da esa ikkinchi (Rossiyadan keyin) o 'rm g a chiqib oldi. Aholi jon boshiga oltin ishlab chiqarish hajmi b o ‘yicha 0 ‘zbekiston M D H da birinchi va dunyoda beshinchi o ‘n n d a turadi. R espublika kum ush konlariga ham ega, B ular N avoiy viloyatidagi V isok o v o l’tnoe, 0 ‘qjetpes, K osm onavtchi va N am angan viloyatidagi O qtepa konlaridir. K atta miqdordagi tasdiqlangan zaxiralar oltin va m is-porfir konlarida m avjud. O qtepa koni kum ush qazib chiqarish b o ‘yicha eng istiqbolli va chet ellik investorlar uchun jo zibali kondir. 0 ‘zbekistonda qim m atbaho m etallar bilan bir qatorda uran ham qazib olinadi. Uni olish uchun m ineral xom ashyo bazasi m avjud. U ran eng sam arali va ekologiya nuqtai nazaridan optim al hisoblangan usul - yer ostida ishqorlam i yuvish usuli bilan olinadi. Mis, k o ‘rg ‘oshin, m h sanoati asosan O hongaron-O lm aliq kon sanoati rayonida Q o ‘rg ‘oshinkon-O ltintopgan polim etall konlari, Q alm oqqir mis konlari negizida shakllana boshlagan. U shbu sanoat tarm o g ‘ining yetakchi korxonasi tugal m etal lurgiya tikliga ega b o ig a n O lm aliq kon-rnetallurgiya kom binati hisoblanadi. K om binatning mis m ajm uasi Q alm oqqir m is koni, ruda boyitish fabrikasi, m etallurgiya zavodidan, q o ‘r g ‘oshin - ruh m ajm uasi Q o ‘rg ‘oshinkon, O ltintopgan, C halaga va boshqa konlar, ruda boyitish fabrikasi, m etallurgiya zavodlarini o ‘z ichiga oladi. U lar asosan tozalangan misni eksport qilmoqda. H ar yili bir necha o ‘n m ing tonna mis ishlab chiqarayotgan O lzbekiston mis zaxiralari b o 'y ich a dunyoda 10-o‘rinda turadi. R uda konidagi rangli m etallar qatlam lari asosan Toshkent viloyatining O lm aliq rudali m aydonida joylashgan. Bu erdagi uchta konda bir necha m is zaxiralari bor deb taxmin qilinm oqda. Bun dan tashqari, D al’nee koni razvedka qilingan. Zaxiralarning kattaligi, qazib chiqarish tannarxi, rudadagi m isning tarkibi jihatidan M D H m am lakatlarida hali unga teng keladigan kon y o ‘q. V olfram , m olibdcn, litiy sanoaiining yirik korxonasi 34 0 ‘zbekiston qattiq qotishm alar va o ‘ta chidam li C hirchiq m etal lar kom binati hisoblanadi. Kom binat ingichka volfram (Sa- m arqand) va Q o ‘ytosh volfram , m olibden (Jizzax) konlari rudalari ham da m is rudalaridan ajratib olinadigan m olibden negizida ishlaydi. K om binatda birinchi m olibden quyilm asi 1956-yili olingan. 1957-yildan esa qattiq qotishm alar ishlab chiqarish boshlangan. K om binat m ahsulotlari (100 turdan ortiq) elektrotexnika, p o ‘lat eritish, kon burg‘ilash sohalarida keng qoTlaniladi. 2 0 1 0 -2 0 13-yillar m obaynida Surxondaryo viloyatining Sariosiyo tum anida um um iy qiym ati 146 m illion dollar b o ig a n X onjiza konida polim etall rudalari, y a ’ni rux, q o ‘rg ‘oshin, mis va kum ushning katta zaxiralarini qayta ishlash b o ‘yicha yirik loyihalar am alga osh irild i1. R espublikada yana bir qator nodir va sochm a m etallar - reniy, selen, tellur, skandiylar ishlab chiqariladi, rangli m etallam ing ikkilam chi quyilm alarini olish yoTga q o ‘yilgan. A lyum iniy parchalarini qaytadan eritib, yiliga bir necha o ‘n m ing tonna ikkilam chi alyum iniy xalq x o ‘jaligiga etkazib berilm oqda. Download 16 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling