T o s h k e n t davlat a g r a r u n IV e r sit e t I s. Avezba y ev, T. Karabayeva
Download 82.64 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ^ic\ka //bekat *Arcyk>.
- V I I I B O B .
- I X B O B .
- Koyd alanilgan ad ab iyotlar............................................... ivi0^ V lu n d a rija .......................................... ..................
\ a / n r a t savollari I M e n z u la s>om kaM niniu. u n in g m o lm a tm i tiish u m irib b e rin g '1 2. M en z u la \ a ta x e o m e trik sy o m k a la m in g o 'x s h a s h lik jih a tla rin i b a y o n q ilin g ? 3. M en z u la va k ip re g e ln i ish g a la v y o rla s h lartib i q a n d a y 1’ 4. T ax eo m etrik syom ka Taxeometriya so‘zi tez o'lchash degan m a’noni bildiradi. Gorizontal va vertikal syomkani bir vaqtda bajaradigan asbob taxeom etr deyiladi. Taxeometrik plan k o p in c h a 1:1000, 1:2000 va 1:5000 masshtablarda tuziladi. Ushbu usul ko'pincha murakkab relefga ega kichik joy, shahar va qishloqlardagi ochiq joylam i, bo'ylam a joylashgan inshootlar (masalan yo'llar. elektr va aloqa tarmoqlari, gaz, suv va neft quvurlari) uchun plan olishda qo'llaniladi. Taxeomelrik plan olishda bir nuqtada turib asbob joydagi nuqtalarga o'rnatilgan reykaga qaratiladi va ungacha bo'lgan masofa (chi/.iq) hamda uning yo'nalish burchagi (gorizontal va vertikal) o'lchanadi hamda nuqlalarning bir-biriga nisbatan balandligi aniqlanadi. Olingan m a'Ium otlar asosida joydagi nuqtaning uchta koordinatasi - bekatga nisbatan planti o 'm i (x.y; va balandligi (h) aniqlanadi. Nisbiy balandlik trigonometrik nivelirlash orqali o'lchangan masofa va qiyalik burchagi orqali aniqlanadi (47- rasm). Plan olishning ushbu usulida gorizontal burchaklar taxeom etr bilan. masofa ipli yoki qo 'sh tasvirli dalnomerlar yordamida o'lchanadi, nisbiy balandliklar esa trigonom etrik nivelirlash yo'li bilan aniqlanadi. Joyda ikki nuqta orasidagi masofani bir nuqtada turib o'lchash moslamasi dalnomer deyiladi. Taxeom etrik plan olishdagi tayyorgarlik ishlari teodolit bilan plan olishdagi kabidir. 4 7 - ra sm T r i g o n o m e t r i k n iv e lir la s h s x e m a s i. buyerda h n isb iy b a la n d lik ; d - AB c h iz iq g o rizo n tal q o 'y ilish i; v - q iy a lik b u rch ag i. / - a sb o b b alan d lig i; I rey k a b alan d lig i Taxeometrik nivelirlashda nisbiy balandlik quyidagicha hisoblanadi: h=d ig v *-/ - /, agar /= / bo'lsa h=dtg v. Taxeometr berilgan chiziq yoki magnit meridiani bo'yicha oriyentirlanadi. Bosh nuqta tayanch punktga bog'langanda yoki biror bosh yo'nalisli berilganda chiziq bo'yicha oriyentirlanadi. Agar taxeom etr y o 'li yaqinida tayanch punkt bo'lm asa, u magnit meridiani bo'yicha oriyentirlanadi. Buning uchun teodolit taxeometrga bussol o'm atilib, limb vinti bo'shatiladi; magnit strelkasi 0 ga kelgunga qadar aylantiriladi va limb mahkamlanadi. Shunda teodolit-taxeometr magnit meridiani bo'yicha oriyentirlangan bo'ladi. So'ngra alidada bo'shatilib, ko'rish trubasi 2 nuqtaga qaratib gorizontal doiradan sanoq olinsa, 1-2 yo'nalishning magnit azimuti aniqlangan bo'ladi. Taxeometr oriyentirlangach, bekat atrofidagi joyning tafsiloti va reletlning xarakterli nuqtalari qutbiy usul bilan syomka qilinadi. Bu nuqtalar reyka yoki piket nuqtalari deyiladi. Reyka nuqtalarining stansiyadan uzoqligi syomka masshtabiga qarab turlidia masofada olinadi. Masalan, masshtab 1:1000 bo'lganda relef nuqtalarining uzoqligi 100 m.gacha bo'lishi mumkin. Bir bekatdan ikkinchi bekatga vertikal doirani ikki turishida o 'n g va chap sanoqlar olinadi. bu sanoqlar orqali vertikal burchak v va nol o 'm i hisoblanadi. Reyka nuqtalariga bitta - chap yoki o 'n g doirada qaraladi va sanoq olinadi. Syomka qilinadigan reyka nuqtalarini bekatga nisbatan joylashuvini ko'rsatuvchi xomaki plan - kroki chiziladi. Krokining abrisdan farqi shundaki, unda relef taxminiy tasvirlanadi, o'lchash natijalari chizmaga emas, jum alga yoziladi va ikki nuqta orasidagi chiziqning pasayish tomoniga strelka qo'yiladi. Taxeometrik syomkaning dala ishlari tugagach, kameral sharoitda hisob-kitob ishlari boshlanadi. Har bir bekatda nol o 'm i aniqlanadi: N O " 0 .5 ( C h - O ') (Ch doira chap holatda olingan sanoq, O ' - doira o ‘ng holatda olingan sanoq). Taxeometrik jadvaldan foydalanib, ipli dalnom erda o'lchangan m asofa D ning gorizontal qo'yiiishi d aniqlanadi. Qiyalik burchagi v<2° bo'lganda dalnomerda olingan masofa D ni uning gorizontal qo'yiiishi J g a teng deb olish mumkin. Qiyalik burchagi v^Ch-NO" yoki v - N O '- O ' formulalaridan aniqlanadi. Nisbiy balandlik A ni ham taxeom etrik jadvaldan foydalanib topish mumkin. Bekatlar orasidagi nisbiy balandlik tenglanadi. Agar bir bekatdan ikkinchi bekatga qarab aniqlangan nisbiy balandlikni A,„-g-п, ikkinchi bekatdan birinchi bekatga qarab aniqlangan nisbiy balandlikni й,„кап desak, ЛК,-е- t , = /i,csk, n bo’lishi kerak. aks holda nivelirlash xatosi ДА hosil b o ’ladi. Bu xatolikni yo’l q o ’yiladigan qiymati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: I D //7.,,,, = ± 0 .0 4 — * Y.D - taxeometrik y a 7 uzunligi; n nishiy balandliklar soni. Bekatlam ing balandligi tuzatilgan nisbiy balandliklar orqali bosh bekat balandligi bo’yicha qolgan bekatlar balandligi quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi: h „ bu yerda //„ oldingi va keyingi bekatlar balandligi; h„.i - shu bekatlar orasidagi nisbiy balandlik. Har bir bekatda reyka nuqtalari balandligi H,eyka bekatning balandligi / / i H-kai ga shu nuqtaning balandligi Areyk, ni q o ’shish orqali hisoblanadi. ^ic\ka //bekat *Arcyk>. Hisob ishlari tugagandan so’ng taxeom etrik syomka plani chiziladi. Avval taxeometrik yo’l chizilib, bekatlar o 'm i, so’ngra uning atrofida syomka qilingan nuqtalar o rni aniqlanadi. Taxeometrik yo'l plani, burchak uchlarining koordinatalari bo’yicha chiziladi. Kvadrat kataklar to 'ri chiziladi, unda koordinatalari bo'yicha bekatlar o 'm i belgilanadi. Har qaysi bekatdan olingan reyka nuqtalarini o 'm i oriyentirlash chizig'iga nisbatan gorizontal burchaklari transportir yordam ida o'lchanib, shu tom onga gorizontal masofa J n i masshtab bo'yicha o 'lch ab qo'yish orqali aniqlanadi. So'ngra tafsilot nuqtalari krokida belgilanganidek tutashtiriladi. R elef gorizontallari intyerpolyasiya yo'li bilan kerakli kesim balandligida o'tkaziladi. Joy konturlari qora tushda, gorizontallar jigarrang bilan chiziladi. plan rasm i\lashtiriladi. Taxeometrik plan olishda ishlatiladigan asboblar. Taxeometrik plan olishda asosan teodolit-taxeometr va taxeom etrik reykalar ishlatiladi. Teodolit-taxeom etrlar (2T30P.T30) takroriy va avtomatik bo'ladi. Taxeometrik plan olishda so'nggi vaqtlarda avtotaxeometr keng qo'llanilm oqda. Bu taxeometr optik teodolitdan iborat bo'lib, unda masofani gorizontal proeksiyasi va nuqtalaming nisbiy balandligini bevosita o'lchaydigan moslamalari -bor. Bunga TA-2 va Germaniyada ishlab chiqarilgan "Dalt" va "Redt" taxeometrlarini misol qilib keltirish mumkin. Taxeometrik yo'l teodolit yo'li singari ochiq yoki yopiq ko'pburchaklardan iborat bo'ladi. Taxeometrik syomkada konturlar va relef nuqtalari bekatlar bo'yicha taxeometrik yo'lga nisbatan qutb usulida quyidagi tartibda syomka qilinadi: 1. Teodolit ish holatiga keltirilib, uning balandligi o'lchanadi va reykada belgilanadi, limb mahkamlanadi; 2. O rqa va oldindagi nuqtalarga o'm atilgan reykalarga ko'rish trubasi qaratilib, ipli dalnomerda masofa o'lchanadi, gorizontal va vertikal doiralardan sanoqlar olinadi. Doiraning boshqa holatlarida ham ushbu ish takrorlanadi; 3. Alidada va limb nolinchi shtrixlari tulashtirilib, truba oldindagi nuqtaga qaratiladi. limb bunda y o 'l tomoniga nisbatan oriyentirlangan bo'ladi; 4. Limbning qo'zg'alm as holatida konturlar va relefning xarakterli nuqtalariga o'm atilgan reykadan dalnom erda masofa o'lchanadi, gorizontal va vertikal doiralardan sanoqlar olinadi; 5. Syomka tugagach dastlabki nuqtadan olingan sanoq ko'rsatkichini boshlang'ich sanoqdan 2' dan ortiq farq qilmasligi tekshiriladi. Asbob turgan nuqta. bekat, reyka o'm atilgan kontur va relef nuqtalarining tartib raqamlari krokida ko rsatiladi, bir xil nishablikda yotgan nuqtalar strelkaiar bilan belgilanadi. Bu plan tuzishda va balandlik gorizontallarini o'tkazishda kerak bo'ladi. Hisoblash va plan tuzishda quyidagi ishlar bajariladi: a) dala qaydnomalari tekshiriladi va taxeometrik y o 'l tizimlari tuziladi; b) taxeometrik yo lni n burchaklari va «/ tom onlarining uzunliklarini bog'Ianm aslik ( fp v a fy qiymatlari tegishlicha f/)^ f/h h tk= 1.5'■ n ; f,< jdlh,k = Y .d /4 0 0 bo'lsa, teodolit yo'li singari tenglashtiriladi va nuqtalaming koordinatalari hisoblanadi. Taxeometrik yo'l nisbiy balanliklaridagi bog'Ianm aslik quyidagicha hisoblanadi. f h < fl M = 0 ,0 4 l.d / 100 ^ ; d) reykalar o'm atilgan nuqtalaming balandliklari Hh va ulam ing nisbiy balandliklari H,=Hh~hh, ifoda yordamida hisoblanadi; e) chizma qog'ozda taxeometrik yo'l rumb burchaklari va chiziq uzunliklari yoki koordinatalari bo'yicha tushiriladi, bir xil balandliklar orqali gorizontallar o'tkaziladi, konturlar tushiriladi; 0 qalamda tuzilgan plan joy bilan taqqoslanadi va plan rasmiylashtiriladi. Nisbiy balandliklar trigonometrik nivelirlash usulida o'lchangan m asofa va qiyalik burchagi orqali hisoblanadi. Bu usulda A va В nuqtalar orasidagi h nisbiy balandlikni topish uchun teodolit A nuqtaga o'm atiladi, uning < balandligi reykada o'lchanadi. Ko'rish trubasi В nuqtaga o'm atilgan reykaning M nuqtasiga qaratiladi. ipli dalnomerda masofa o'lchanadi va vertikal doiradan qiyalik burchagi v ning qiymati aniqlanadi. Olingan m a’Iumotlar asosida nisbiy balandlik quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi: h = d tg v +■ / - /, bu yerda d - A В chiziqning gorizontal qo'yilishi; v - qiyalik burchagi; / - kuzatish balandligi. Taxeometrik syomkani bajarishda qiya masofa D ipli dalnomerda o'lchangan I igi uchun uning gorizontal qo'yilishi A=(D/2)sin2 v ga teng bo'ladi. N a / o r a I u c h u n s a v o ll a r 1. T a x e o m e trik s y o m k a h a q id a n im a la rn i b ilasiz? 2 T a x e o m e trik s y o m k an i b a ja ris h d a I'o y d alam lg an a s b o b la m i la 'r illa n g 3. T a x e o m e trik sy o m k an i a m a lg a o s h iris h tartib in i s o 'z la b berir.g 1. K arim o v I A. O 'z b e k is io n iq tiso d iy is lo h o lla m i c h u q u rla sh tiris h yo lid a . T o s h k e n l « O 'z b e k is io n » 1995 yil 2. O z b c k isto n R esp u b lik a si « Y e r k o d e k si» Г « O 'z b e k is io n » . 1998. 3 Q is h lo q x o 'ja lig id a islo h o tla rn i c h u q u rla sh tiris h g a d o ir q o n u n v a m c ’y o riy h u jja tla r lo 'p la m i 1 v a II q ism la r T o s h k e n l « S h a rq » 1998 4 Y er m u n o s a b a lla rim ta rtib g a so lish g a d o ir q o n u n va m e y o r i v h u jja tla r lo 'p la m i. I q ism Г : « A g ro x a rita » . 2 0 0 0 5. A v e z b a \e \ S , V o lk o v S N Y e r tu z is h n in g ilm iy a so slari: D arslik . Т.: « Y a n g i a sr a v lo d i» ’ 2 0 0 2 - 2 2 8 b 6. A v e zb a v e v S .. V olkov S .N . Y er tu z ish iqtiso d i: D arslik Т.: « Y a n g i a sr a v lo d i» , 2 0 0 2 . - 2 9 0 b. ’ 7 A v e z b a v e v S . V o lk o v S .N Y e r tu z is h n i lo v ih alash : D arslik . T : « Y an g i a sr a v lo d i» . 2 0 0 4 . - 784 b. 8. O z b e k i s t o n R e s p u b lik a sm in g y e r re s u rsla ri A tlasi - Т.: « O R D Y F .R Q » , 2001 - 6 4 b. 9. М ас л о в Д .В . и др. И н ж е н ер н а я г с о д е ш я -М : « В и сш ая ш к о л а» , 1985. 10 N azirov A G e o d e z iy a I q ism . Т O 'q itu v c h i. 1978 11 N o r x o j a y e v Q In jen erlik g e o d e z iy a si. T. « O 'q itu v c h i» . 1983 R ax im b o y ev K . X am id o v M Q is h lo q xo jalik m e lio ra ls iv a s i.-Г : « ^ z b |k i s t o n » , 1 9 9 6 ^ * 12. K i r i s h ............................................................................................................................. ............ 3 I B O B . Y e r - t a b iiy r e s u r s va is h la b c h iq a r is h v o s ita s i ........................................ ............6 I. Y e r - tab iiy r e s u rs ..................................................................................................... ............ 6 2 Y er - is h la b c h iq a ris h v o s ita si.............................................................................. ............ 10 II B O B . Y e r tu z u m i v a y e r is lo h o ti................................................................................... ........... 19 1 Y er m u n o s a b a tla r i..................................................................................................... ........... 19 2 Y er tu z is h v a h u d u d n i tash k il e tis h ..................................................................... ........... 21 3. Y er islo h o ti ............................................................................................................................2 4 II I B O B . Y e r r e s u r s l a r i v a u l a r d a n fo y d a la n is h .......................................................... ........... 25 1 Y e rla rd a n x o 'j a lik d a fo y d alan ish tu rlari v a u la m in g h u q u q iy ............................. 25 m a q o m i.......................................................................................................................... 2 Y erg a e g a lik q ilish va v crd an fo y d a la n is h ....................................................... ...........35 IV -IIO B . Y e r tu z is h v a u n in g m a z m u n i....................................................................................... 4 2 I. Y e r lu z is h tu g ilish in in g ob ek tiv sab a b la ri v a sh a ro itla ri. un in g 42 ijtin io iv t a h ia li............................................................................................................. 2 Y er tu z is h n in g t a 'n f i \ a m a /m u m ..................................................................... .............4 7 3 Y er tu z is h n in g riv o jlan ish q o n u n iy a tla ri........................................................ ............. 54 4. Y er tu z is h ta m o y illa r i..........................................................................................................55 5 Y er tu z is h n in g y er islo h o tin i o 'tk a z is h b o 'y i c h a v a z ifa la r i................................. 59 V B O B . Y e r t u z is h t iz im i.................................................................................................................. 63 1. Y er tu z is h tiz im i va lining ta rk ib iy q is m la ri................................................... ........... 63 2. Y e r re s u rs la r id a n fo y d a la n ish v a u la rn i m u h o fa z a q ilish B o sh ........................... 7 0 c h iz m a la ri ... ................................................................................................. 3 R e sp u b lik a . v ilo y a tla r va m a m u riy tu m a n la r y er tu z ish ....................................... 72 c h iz m ala ri ................................................................................................................. 4 Y er tu z is h lo y ih ala ri va ishchi lo y ih a la r........................................................ ..............74 5. Y er tu z is h jaray o n i. lo y ih a v iy h u jja tla r va m u a llillik 75 n azo rat i 6. Y er tu z is h o rg a n la ri............................................................................................. ................ 77 V I B O B . X o 'j a l i k l a r a r o y e r t u z is h ................................................................................... ............. 78 1 X o 'ja lik la r a r o y e r tu z is h n in g v a zifa lari v a m a z m u n i................................ .............78 2 Y er lu z ish j a r a y o n i 81 3 la y y o r g a r lik is h la ri.............................................................................................................. 82 -I O ish lo q x o 'j a lik k o rx o n a la ri yerd an fo y d a la n is h la rin i 86 ta sh k il e tis h ................................................................................................................. 5 I e rm e r xo ja lik la rid u x o ja lik la r a r u y e r tu z is h n in g .................................................95 x u s u s iy a tla ri.............................................................................................................. 6 M av ju d q is h lo q x o 'ja lik k o rx o n a la ri y e rd a n ...............................................................102 fo y d a la n is h la rin i ta rtib g a s o lis h ....................................................................... 7 L o y ih an i iq tiso d iy a s o s la s h ............................................................................................... 110 8. L o y ih an i k o 'r ib c h iq is h va ta sd iq la s h ............................................................. ..............112 9. l o y ih a n i jo y la rg a (n a tu ra g a ) k o 'c h ir is h ...................................................................... 113 10. Y erga b o 'l g a n h u q u q n i tasd iq lo v ch i h u jja tla m i........................................................ 114 ra s m iy la sh tirish va b e ris h .................................................................................... I I L o y ih an i a m a lg a o s h ir is h .... 116 V II B O B . X o 'j a l i k d a ir l ik i j e r lu z is h .............................................................................................118 1 X o 'ja lik d a ich k i yer tu z ish lo \ ih asin in g m a z m u n i va............................................ 118 v a z ifa la ri...................................................................................................................... 2 L o y ih an i is h la sh tartib i у a u s u lla ri................................................................................. 125 4 Ish la b c h iq a rish b o 'lim la rin i v a x o 'j a lik m a rk a z larin i 138 jo > lashtiri.sh................................................................................................................ 5. X o 'ja lik d a ichki aso siy (m a g is tra l) y o llarni. injen erlik 152 in sh o o tla rin i va o b e k tla r in i jo y la s h tiris h ...................................................... 6 Y er tu rlarin i v a a lm a sh la b e k ish n i ta sh k il e tis h ........................................................161 7 A lm a sh la b ek ish lar h u d u d in i ta sh k il e tis h .................................................... ............. 178 8 D a ra x t/o rlu r h u d u d la rin i ta sh k il e tis h .......................................................................... 192 9. Y a jlo v la r va p ic h a n z o rla r h u d u d la rin i ta sh k il e tis h ...............................................2 0 8 10. L.oyihularni ra sm iy la sh tirish h u jja tla rin i b e rish va.................................................. 2 2 8 a m a lg a o s h iris h .................................................................... ".................................. V I I I B O B . V e r tu z is h n in g g e o d e z ik a s o s la r i................................................................................ 2 3 6 1. G e o d e z iy a lan i. u n in g ah am iy ali v a v a z ifa la ri......................................................... 2 3 6 7 2. T o p o g ra fik p lan, m a ssh ta b . p ro f il..................................................................... .............241 3 O riy e n tirlas h , azim ut, ru m b v a d ire k s io n b u rc h a k la r.................................. ...........255 4. J o y d a c h iziq u zu n lig in i o 'l c h a s h ......................................................................... ........... 2 5 7 I X B O B . Y e r tu z is h u c h u n p la n - x a r i t a m a t e r i a l l a r i n i t a y y o r l a s h ................................ 261 1 G o riz o n ta l s y o m k a ............................................................................................................... 261 2 V e rtik a l s y o m k a ....... ................. ..................................................... .............. 2 8 0 3 M e n z u la sy o m k asi. ............ ............................................................ f 2 W 4 4 3 a x e o m c lrik s y o m k a ..................................................................................... i . .... 29 7 Koyd alanilgan ad ab iyotlar............................................... ivi0^ V lu n d a rija .......................................... .................. . (303 c . . . < ^ IS SA’DULLA AVEZBAYEV TO X TO X O N M AXKAM OVNA KARABAYEVA YER TUZISH M u liu rn r: Xudoyberdiyev O. Y lusiihluh Artukmetuv B.Z T e x n ik m u h a rrir: IslonwvD. 2 0 0 5 yil 14 d e k a h rd a h o sish g a ru x sa l e tild i B ich im i 6 0 x 8 4 Download 82.64 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling