T. Qudratov N. Fayziyeva


Mahsulot tannarxini tahlil qilish uslubi


Download 1.95 Mb.
Pdf ko'rish
bet107/161
Sana08.01.2022
Hajmi1.95 Mb.
#239397
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   161
Bog'liq
iqtisodiy tahlil nazariyasi

15.3.Mahsulot tannarxini tahlil qilish uslubi 
Tannarx  deb nimaga  aytiladi? Mahsulot  yetishtirish uchun sarf  bo’lgan  ishlab 
chiqarish  xarajatlarining  pul  shaklida  ifodalanishi  tannarx  deb  ataladi.  Tannarx  o’z 
navbatida  jami  mahsulot  tannarxi,  mahsulot  birligi  tannarxi  va  1  so’mlik  mahsulotga 
to’g’ri  keladigan  xarajat  ko’rsatkichlariga  bo’linadi.  Bu  bo’limda  bir  birlik  mahsulot 
tannarxini tahlil qilish tartibi yoritiladi. 
Mahsulot  birligi  tannarxining  tahlilini  amalga  oshirish  uchun  solishtirish  va 
zanjirli bog’lanish usullari keng qo’llaniladi.  
Hisobot  davridagi  bir  birlik  mahsulot  tannarxini  bazis  davridagi  (yoki 
rejalashtirilgan)  tannarxiga  solishtirib,  mutlaq  va  nisbiy  o’zgarishlari  aniqlanadi. 
So’ngra  «Zanjirli  bog’lanish»  usuli  orqali  omilli  tahlil  etilib,  omillarning  har  birining 
ta’siriga baho beriladi va pasaytirish imkoniyatlari ko’rsatiladi. 


79 
 
1 s. mahsulot tannarxining o’zgarishi bevosita ekstensiv va intensiv omillar ta’siri 
ostida sodir bo’ladi. Bu omillar quyidagilardir: 
1) 1 gektar ekin maydoni (yoki 1 bosh chorva moli) hisobiga sarf bo’lgan ishlab 
chiqarish xarajatlari hajmining o’zgarishi; 
2)  1  gektar  ekin  maydonidan  olingan  hosil  (yoki  1  bosh  moldan  olingan 
mahsulot)  miqdorining  o’zgarishi  (hosildorlik  yoki  mahsuldorlik  darajasining 
o’zgarishi). 
Ushbu  omillar  ta’sirini  «Zanjirli  bog’lanish»  usuli  orqali  aniqlaymiz.  Tannarx 
tahlilini  o’simlikchilik  mahsuloti  misolida  ko’rib  chiqamiz.  Tannarxning  o’zgarishiga 
omillarning  ta’sirini  aniqlashdan      oldin  1  s.  mahsulotning  shartli  tannarxini  aniqlab 
olish zarur. 
 Shartli  tannarx  qanday  aniqlanadi?  Shartli  tannarxni  (Z
sh
)  aniqlash  uchun 
hisobot  yilidagi  1  gektar  ekin  maydoni  hisobiga  sarf  bo’lgan  xarajatlar  hajmini  (IX
1

bazis yilidagi hosildorlik darajasiga (H
0
) bo’lish kerak: 
 
Shartli  tannarx  aniqlangandan    keyin  mahsulot  birligi  tannarxini  omilli  tahlil 
qilish mumkin, ya’ni har bir omilning ta’sirini aniqlab, uning darajasiga baho beriladi.  

Download 1.95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling