T. S. Malikov

 
konfidentsial 
chegirmalar 
Baholarning har qanday strategiyasida, raqobatchilarning 
baholarini tahlil qila borib, XYuS o‘zi tomonidan taqdim etilishi 
mumkin bo‘lgan chegirmalar tizimiga jiddiy e’tibor bermog‘i 
lozim
Jahon amaliyotida baholardan qilinadigan chegirmalarning 20 ga 
yaqin turi mavjud
“skonto” 
chegirmasi
bonus 
chegirmalari
 
progressiv 
chegirmalar
tovarlarning 
almashtirilishi
bilan bog’liq 
bo’lgan chegirma
eksport chegirmalari
funksional 
chegirmalar
maxsus 
chegirmalar
 
yashirin 
chegirmalar

---

215
 
 
Bunday bozor tovarlarni
ng bahosini o‘rnatishda bir xo‘jalik 
subyekti hukmronlik qiladigan bozordir 
Raqobatning erkinlik darajasi va baholarni shakllantirishga 
bog‘liq ravishda bozorlar quyidagi to‘rt asosiy tiplarga 
ajratiladi 
erkin raqo- 
bat
monopo- 
listik raqobat
monopo-
listik bozor
oligopolistik 
raqobat
U bahol
arni ani
ql
ashda er
ki
n mus
obaqal
ashuv mavjudligi bil
an 
xarakterlanadi
Bunda to‘liq almashtirilishi 
mumkin bo‘lmagan xilma-xil 
tovarl
ar guruhini
ishlab chiqar
uvchi
XYuSlar
ning 
musobaqalashishi amalga oshiriladi 
Bu ko‘p bo‘lmagan ishlab ch
iqaruvchilar raqo
bat bozoridan 
ibor
at 

---

216
 
7-bob. Ishlab chiqarishni yangilash 
va modernizatsiyalash investitsion dasturlarini 
moliyalashtirish
 
 
7.1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarni tarkibiy 
jihatdan qayta qurish – kompleks muammo 
Ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilmasini qayta qurish jarayonida 
sanoat va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ilg‘or sifat takror ishlab 
chiqarish siljishlariga, bevosita tovar ishlab chiqaruvchilarning inves-
titsion va moliyaviy faoliyatini ta’minlashda, bozor sharoitida ularning 
samarali ishlashlariga erishish uchun kompleks choralar tizimini aniq-
lash muhim ahamiyat kasb etadi. 
Mamlakat 
iqtisodiyoti 
uchun 
uning xomashyo yo‘nalishiga ega 
ekanligini o‘zgartirish strategik nuqtai nazardan uzoq muddatli ustuvor 
yo‘nalish hisoblanadi. Bu yuqori texnologik yangi ishlab chiqarishni 
tashkil etish, qayta ishlab chiqaruvchi tarmoqlarni yuqori sur’atlarda 
rivojlantirish, import o‘rnini bosuvchi dasturni amalga oshirish zarurligi-
ni taqozo etadi. Sanoatni xomashyoni kompleks chuqur qayta ishlashga 
yo‘naltirish asosida va bozorlarda yuqori texnologiyali mahsulotlarning 
sotilishini oshirishsiz samarali taraqqiyotga erishib bo‘lmaydi. Bu taraq-
qiyotning innovatsion-investitsion tipiga o‘tish maqsadida qo‘shimcha 
moliyaviy resurslarni olish uchun samarali yo‘l hisoblanadi. 
Mashinasozlik va metalni qayta ishlashni yuqori sur’atlarda rivoj-
lantirish XYuSlarning tarkibiy tuzilmasini qayta qurishda ustuvor vazi-
fadir. Takror ishlab chiqarishning intensiv tipiga o‘tish ilmiy-texnika ta-
raqqiyotini tezlashtirishda mashinasozlik ta’sirining o‘sishini talab qi-
ladi. Iqtisodiyotning mashinasozlik tarmoqlari esa moliyalashtirishning 
yangi manbalarini jalb qilish asosida ishlab chiqarishning texnologik 
jihatdan yangilanishini kuchaytirishga ehtiyoj sezadi. 
Mashinasozlik kompleksini rivojlantirish uchun mashina va asbob-
uskunalarning mustahkamligi va sifatini oshirish, mashinasozlik buyum-
larining absolut va nisbiy salmog‘ini (texnik o‘lcham birligiga nisbatan) 
kamaytirish yo‘li bilan mahsulotlarning metall va energiya sig‘imlarini 
kamaytirish muhim hisoblanadi. 
Ishlab chiqarishni tarkibiy jihatdan qayta qurish resurslarni tejab-
tergash jarayoni va iqtisodiyotning muvozanatli rivojlanishi bilan uzviy 
bog‘liq. Shu bilan birga, xalq iste’moli tovarlarini ishlab chiqarish 

---

217
ijtimoiy ahamiyatining o‘sishiga ham alohida e’tibor bermoq lozim. Is-
te’mol talablarini qondirish muammosi o‘tkirligicha qolmoqda, chunki 
uzoq yillar davomida iste’mol predmetlarining salmog‘i va ularning si-
fati sanoatda pastligicha qolib kelmoqda. 
Iqtisodiyotning ijtimoiy yo‘naltirilganligiga javob beruvchi ishlab 
chiqarishning tarkibiy tuzilmasini takomillashtirish uzoq muddatli in-
vestitsion va moliyaviy resurslarni jalb qilish bilan bog‘liq. Xuddi shu 
maqsadlarga kichik biznesni samarali rivojlantirish ham xizmat qiladi. 
Ishlab chiqarishning fan sig‘imini oshirish uchun moliyaviy resurslarni 
jalb qilish bo‘yicha kompleks choralar alohida ahamiyatga ega. Marke-
ting sohasida ta’sirchan (harakatchan) siyosatni amalga oshirish, ishlab 
chiqarishni texnologik jihatdan yangilash va mahsulotlar yangi turlarini 
o‘zlashtirishning oqilona strategiyasini tanlash kerak. 
Ishlab chiqarishni tarkibiy jihatdan qayta qurish zamonaviy bozor 
infratuzilmasini yaratish, xususan, iqtisodiyotning transport-kommuni-
katsion kompleksini rivojlantirish bilan o‘zaro bog‘langan. Uning vazi-
fasi transport chiqimlarini qisqartirish va xizmatlarning sifatini oshirish 
hisobidan iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida transport xarajatlarini ka-
maytirishdan iborat. Xalqaro andozalarga mos keladigan raqobatbar-
dosh mahsulotlarni ishlab chiqarishning murakkabligini inobatga olgan 
holda dunyo ishlab chiqaruvchilarining markasidan foydalanib qo‘shma 
XYuSlarga asos solish va ularning rivojlanishini ta’minlash ham muhim 
ahamiyatga ega.