Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo yo’nalishi 4- bosqich 02/20-guruh

Diazobirikmalar. Aromatik aminlarning tuzlari, kislotali muhitda nitrit kislota ta’sirida diazotirlanib arildiazoniy tuzlarini hosil qiladi:
C₆H₅-N⁺H₃Cl^- + HONO  C₆H₅-N⁺NCl^- + 2H₂O
Odatda diazotirlash reaksiyasini amalga oshirish uchun bir miqdor aromatik amin uch miqdor mineral kislotada eritilib unga 0⁰S da NaNO₂ ýðèòìàñè qûøèëàdi.
Kimyoviy xossalari. Fenildiazoniyxlorid yuqori reaksiya qobiliyatiga ega bo‘lgan birikma. Fenildiazoniyxloridning reaksiyalari ikki xil: azot ajralib chiqishi yoki azot ajralmasdan borishi mumkin.
I. Azot ajralib chiqishi bilan boradigan reaksiyalar.
1. Diazoniy tuzlarining parchalanishi:

2.Metallorganik birikmalar sintezi, A.N.Nesmeyanov reaksiyasi:

3. Gatterman-Zandmeyer reaksiyalari:


4. Meyerveyn reaksiyasi:
C₆H₅N₂Cl + CH₂=CH-COOH  C₆H₅-CH₂-CHCl-COOH + N₂
II.Azot ajralib chiqmasdan amalga oshadigan reaksiyalar.
1.Fenilgidrazinlar hosil bo‘lishi (diazoniy tuzlarini qaytarish):

2.Azobirikish reaksiyasi. Ushbu reaksiya natijasida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan azobo‘yoqlar olinadi. Diazoniy tuzlari fenollar bilan kuchsiz ishqoriy muhitda, aromatik aminlar bilan esa kislotali muhitda reaksiyaga kirishadi:

Azobirikish reaksiyalari har doim p-holatga, agar u band bo‘lsa o-holatga yo‘naladi.

Adabiyot:

1. 
   Dj. Roberts, M. Kasserio Osnoviy organicheskoy ximii. M.: «Mir». 1978. T.2. S.260-286.
   
2. 
   A.Terney Sovremennaya organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1981. T.II. S. 258-273.
   
3. 
   A.E.Agronomov Izbranno‘e glavo‘ organicheskoy ximii M.: «Ximiya». 1990. S.474-589.
   
4. 
   K.N.Axmedov, H.Y.Yo‘ldoshev Organik kimyo usullari. 2 qism. T.: «Universitet». 1993. 55-80 b.