Tabiiy fanlarning zamonaviy kon sepsiyasi

Abu Rayhon Muhammad Ibn A h­
mad Beruniy. Abu Rayhon M uhammad 
ibn Ahmad Beruniy (973-1043) Marka- 
ziy Osiyo tabiiy-ilmiy va ijtimoiy fikriga 
katta hissa qo‘shgan qomusiy olimdir. 
Beruniyning 
madaniyatimiz 
tarixida 
salm oqli o ‘rinda turadigan yirik asarlari 
mavjud: “0 ‘tmish yodgorliklari”, “Xo- 
razm ning m ashhur zotlari” , “Geode- 
ziya”, “Hindiston”, “Qonun M as’udi”, 
“M inerologiya”, “Saydana” va boshqa­
lar. Beruniyning yirik asarlaridan biri “Qadimgi xalqlardan qolgan 
yirik yodgorliklar” b o ‘lib, sharqshunoslik fanida “Osor al-boqiya”, 
“X ronologiya”, “Yodgorliklar” nomlari bilan mashhurdir.
“M ening butun fikri - yodim , qalbim-bilim larni targ‘ib qilish- 
ga qaratilgan, chunki men bilim orttirish lazzatidan bahramand 
b o ‘ldim. Buni men o ‘zim uchun katta baxt deb hisoblaym an”, deb 
yozadi olim.
Bunga Abu Bakr ar-Roziyning (865-925) yuqorida zikr etilgan 
kimyoviy jism lar tasnifini misol qilib ko‘rsatish mumkin.
Abu Bakr M uhammad Ibn Zakariyo Ar-Roziy. Abu Bakr 
Muhammad ibn Zakariyo ar-Roziy (865.28.8 925.26.10) Sharqning 
qomusiy olimi, tabib va mutafakkir. 0 ‘rta asr Evropasida lotincha 
Razes nomi bilan tanilib, tabobat sohasida o 'z davrining Jolinus 
(Galen)i deb sanalgan. Shuningdek. kimyo, botanika, matematika, 
astronomiya, mantiq va falsafa kabi fanlami chuqur o ‘rgangan; adabi- 
yot va musiqa bilan ham shug‘ullangan. Roziy bir qancha vaqt Ray 
va B ag'dod shifoxonalarini boshqargan. U 0 ‘rta Osiyo, jumladan, 
Buxoro ilm ahllari bilan ilmiy muloqotda bo‘lgan. K o‘z kasalligiga 
uchrab, umrining oxirida ko‘r bo‘lib qolgan. Roziyning tabobatga oid 
asarlaridan 36 tasi bizgacha yetib kelgan.
28

---

U terapiya, xirurgiya, diagnostika, sanitariya-gigiyena, farmakog- 
noziya, fannakologiya, anatomiya, psixologiya kabi ilmlarni yan­
gi g'oya va ixtirolar bilan boyitgan. Tabobat bilan bog‘liq bo‘lgan 
botanika, mineralogiya va kimyo fani sohasida ham ancha muvaffaqi- 
yatlarga erishgan. Roziyning eng muhim asarlaridan biri “Kitob al- 
hoviy fittib” (“Tibbiyotga oid bilimlar majmuasi”) nomli to ‘plamidir.