Tabiy suvlarni reagentlar yordamida tozalash. Suvni tozalash

Tabiy suvlarni reagentlar yordamida tozalash.
Suvni tozalash — suv taʼminoti manbalari (daryolar, koʻllar, suv havzalari, suv omborlari va boshqalar)dan vodoprovod tarmogʻiga kelib tushadigan suvning sifatini belgilangan meʼyorga keltirish uchun moʻljallangan texnologik jarayonlar majmui. Sanoat korxonalari va maishiy korxonalardan chiqadigan oqova suvlarni tozalashni ham oʻz ichiga oladi. [[Suv taʼminoti va kanalizatsiya tizimidagi, korxonalardagi muxandislik inshootlari yordamida hamda biologik va kimyoviy usullarda amalga oshiriladi.
Yer yuzasidagi tabiiy suv manbalari (daryolar, koʻllar va boshqalar) suvini vodoprovod tarmogʻiga yuborishdan oldin tindiriladi, tiniklashtiriladi va zararsizlantiriladi. Tozalash inshootlarida tindirish va tiniklashtirishda suv tarkibidagi muallaq va kolloid (mayda) zarralar suv tagiga chukadi, suvga maxsus idishlarda alyuminiy sulfat va xlorli temir bilan ishlov beriladi, suv shagʻal, qum qavati, baʼzan esa gʻovak sopol filtrdan oʻtkaziladi. Tiniq suvni zararsizlantirish (turli mikroorganizm va viruslarni oʻldirish) uchun unga suyuq yoki gaz holatdagi xlor, gipoxloritlar — NaCIO, Sa(SYU)2 va xlor qoʻsh oksid S1O2, xlorli ohak qoʻshiladi, tindirilgan suv va yer osti suvlarini zararsizlantirish maqsadida, shuningdek, ozon va ultrabinafsha nurlar ham qoʻllanadi. Bunda simobkvarsli yoki argonsimobli lampalardan foydalaniladi. Agar suv qattiq (tarkibida kalsiy va magniy tuzlari umumiy miqdori meʼyordagidan yuqori) boʻlsa, yumshatiladi (qarang Suvni yumshatish). Yer osti suvlari koʻpincha aeratsiya usulida temirsizlantiriladi (havo kislorodi bilan boyitiladi). Suvni kremniysizlantirish (metasilikat kislota H2SiO3 va uning tuzlari miqdorini kamaytirish) uchun ohak, natriy alyuminat NaAlO2, baʼzan kuydirilgan dolomitdan foydalaniladi. Suv tarkibidagi boshqa erigan tuzlarni ketkazish uchun u chuchuklashtiriladi (qarang Suvni chuchukpashtirish) yoki ionitlardz. tuzsizlantiriladi. Suv tarkibidagi vodorod sulfid, metan, radon, karbonat angidrid va boshqa erigan gazlarni ketkazish uchun suv degazatsiyalanadi (qarang Degazatsiya). Suv tarkibidagi ortikcha ftorni kamaytirish uchun suv faollashtirilgan alyuminiy oksid orqali suzib oʻtkaziladi. Agar suv tarkibida radioaktiv moddalar borligi aniklansa, u dezaktivatsiyalanadi (qarang Dezaktivatsiya). Agar suvda noxush hid boʻlsa, faollashgan kumir, ozon, kaliy permanganat yoki xlor koʻsh oksid bilan ishlanadi (qarang Sorbsiya).
Oqova suvlar (sanoat korxonalari, maishiy korxonalar va turar joylardan chiqadigan iflos suvlar) va yogʻin suvlarni tozalash masalalari tabiatni mahofaza qilishning muhim bir qismi hisoblanadi. Oqova suvlar tarkibidagi balchiq, kolloid va erigan moddalar tindirgichlarda choʻktiriladi, zararli moddalar biologik usullarda zararsizlantiriladi (qarang Biologik suzgich, Suvni zararsizlantirish), korxonalardan chiqayotgan suvlar tozalash inshootlarida tozalanadi. Suvni tozalashning fizikkimyoviy, termik va boshqa usullari ham bor.
Tabiiy suvlarni sanoatda qoʻllanadigan usullar yordamida mikroorganizmlar, tuzlar va gazlardan butkul tozalashning imkoni yoʻq. Shu sababli ularning ichimlik suvidagi miqdori belgilangan maʼlum meʼyordan koʻp boʻlmasligi talab etiladi. Mas, ichimlik suvining 1 ml dagi mikroorganizmlarning umumiy soni 100 tadan oshmasligi, ichak tayoqchalari guruhi bakteriyalarining soni 3 tadan oshmasligi shart. Suvning umumiy qattiqligi 7 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1000 mg/l gacha, vodorod koʻrsatkichi — rayon 6,0 dan 9,0 gacha boʻlishi kerak. Ayrim hollarda ichimlik suvining qattiqligi 10 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1500 mg/l gacha, temir va marganets ionlarining miqdori tegishlicha 1 va 0,5 mg/l gacha boʻlishiga ruxsat etiladi. St. xalqxoʻjaligida va aholi sogʻligʻini saqlashda juda muhim tadbir hisoblanadi.
Oʻzbekiston shahar va tumanlarida suv taʼminoti markazlashtirilgan. Aholiga beriladigan ichimlik suvi yuqorida aytilgan usullarda tozalanadi, sanitariya koʻrigidan oʻtkazib turiladi. Bu ish bilan shahar va tuman sanitariyaepidemiya st-yalari (SES) shugʻullanadi. Yirik sanoat va maishiy korxonalarning oqova suvlari mahalliy tozalash inshootlarida tozalab chiqariladi (yana qarang [[Suv taʼminoti).
1.Suvni tozalash usullari Suvni tozalash asosiy usullari va suv tozalash inshootlarning tarkibi xamda o’lchamlari manbadagi suv sifatiga suv sifatidagi qo’yiladigan talab va maxalliy sharoitlarga qarab tanlanadi.Suvni tozalash stansiyasi kompleks vazifani (tindirish zararsizlantirish yumshatish va x.k) bajarish ko’zda tutadi. .Tozalash stansiyasining manbaga yaqin joylashtirilishi maqsadga muvofiqdir.Ko’pincha suv tozalash stansiyalar o’zioqar suv xarakati tartibga asoslangan sxema bo’yicha quriladi.Birinchi nasos stansiyani tomonidan ko’tarilgan suv barcha inshootlar bo’ylab o’z oqimi asosida o’tib toza suv rezurvirlariga boradi va undan ikkinchi bo’ylab o’z oqimi asosida o’tib toza suv rezurvrlariga boradi va undan ikkinchi nasos stansiyasi yordamida vodoprovod tarmog’iga uzatiladi. .Suv sifatini yahshilashning asosy usullari Suv tozalash inshootlari quyidagi maqsadlarga xizmat qiladi: – Suvni mayda suzib yuruvchi zarrachalardan xoli etish (Suvni tindirish) – Suvga rang beruvchi moddalarni yo’qtish-suvni rangsizlantirish – Suv tarkibidagi bakteriyalarni yoqotish –suvni zararlantirish . – Suvdagi kalsiy va magniy kationlari miqdorini kamaytirish –suvni yumshatish Suvdagi ortiqcha tuz miqdorini kamaytirish (ichimlik suvda tuz miqdori 100-mg/l bolmasligi kerak) –suvni chuchuklashtirish. 2.Suvni “tozalash” va “suvga maxsus” ishlov berush tushunchalari. Suv sifatini yahshilash darajasiga qarab 2ta asosiy bosqichga ajratiladi: 1-darjada sifatini yahshilash tozalash deyiladi . Suvni tozalash suv sifatiniTOST korxonaalr talablari darajasiga yetkazish .Suvga maxsus ishlov berish –suvni sifatini korxonalar talablari darjasigacha yetkazish yoki suvga yangi xusuiyat berish tushuniladi. Aloxida korxonalar suvni sifatiga maxsus talab qoyadilar.Masalan selyuloza tayorlash tekistil korxonalarda bug’ korxonalrda dvigatellar suvni qattiqligi GOST talablari darjasidan (7mgekv/l) kam bo’lib 2-305 mgekb/l dan ayrim korxonalarda 0.2- 0.35 mgekb/l gacha bo’lishi talab qilinadi. Barcha korxonalar suvni sifatiga yuqori talablar qoyadilar sovutish uchun suvdan foydalanganda suv tarkibida suzib yuruvchi moddalarni miqdori 50-200mg/l karbonot qattiqligi 2-7 mgekb/l bo’lishi zarur. Suv maxsus ishlov berilish tushunchasiga suvga yangi xussuyat berish xam kiradi.
Masalan suvni stabillashtirish .Suv sifati ishlatiladigan GOSTtalablariga javob beradi lekin stabil bo’lmasligi mumkin .Suvni stabilliligi suv o’tkazadigan quvurlarni korroziyaga duchor va quvur devorlarga qotishmalar xosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Suvni stabillashtirish suvga maxsus ishlov berish usullaridan biri bo’ladi.Suvni stabilligi vodoprovod tarmog’I quvurlarni va suv tashish quvurlarni ishlashga tasir qiladi 3.Suvni tindirish usullari Suvni tindirish ikki yoki bir bosqichli tartib bo’yicha amalga oshiriladi. Ikki bosqichli tartib bo’yicha 1 bosqich –suvga maxsus reagentlar bilan ishlov berish usuli yordamida tindrish 2 .bosqich –suvni filtirlash Bir bosqichli tartib boyicha –suv faqat filtilanadi(sekin filtirlarda) 1-chizma .Reagent li suvni tozalash umumiy sxemasi 1 - HCI 2 – Aralashtirgich 3 - Reagent xo’jaligi 4 – Tindirgich 5 - Tezkor filtr 6 - Xlorlash qurilmasi 7 - Toza suv rezervuari Ichimlik suvi nma? • Ichimlik ichish uchun mos va sifat mezonlariga javob beradigan suv hisoblanadi, ya'ni suv xavfsiz va mazasi yaxshi. Dunyoda ushbu mezonlar Yevropa hamjamiyati tomonidan ma'qullangan va keyinchalik har bir mamlakat moslashuvi bilan qabul qilingan. 2002 yil 1 yanvardan boshlab mamlakatimizda "SanPiN 2.1.4.1074-01 sanitariya qoidalari va normalari" nomli hujjat amalda. Suvsiz bizning mavjudligimiz imkonsizdir. Yaxshi suvsiz, yaxshi yashash imkonsizdir. • Suv tananing hujayralariga ozuqa moddalarini yetkazib beradi va chiqindi mahsulotlarni tashiydi, termoregulyatsiya va nafas olish jarayonida ishtirok etadi. Barcha tizimlarning normal ishlashi uchun odam kuniga kamida 1,5 litr suv talab qiladi. • Paradoksal haqiqat: suv hayot uchun zarur, ammo u ham dunyoda kasallanishning asosiy sabablaridan biridir. • Sifatsiz suvdan foydalanish xavfliligi mikrobiologik bo'lishi mumkin: tabiatdagi suv ko'plab mikroorganizmlarni o'z ichiga oladi, ularning ba'zilari odamlarda vabo, tif, gepatit yoki gastroenterit kabi kasalliklarni keltirib chiqaradi. • Suvning ifloslanishi kimyoviy bo'lishi mumkin. Bunday holda, iflos suv ichishning oqibatlari darhol va ham sodir bo'lishi mumkin Ichimlik suvi ta'minoti uchun suvni tozalashning asosiy usullari • Suvni tozalash muammosi uni ichishga yaroqli qilish uchun qayta ishlash jarayonida uning fizikaviy, kimyoviy va biologik o'zgarishlari masalalarini qamrab oladi. Tabiiy xususiyatlarini tozalash va yaxshilash. • Ichimlik suvi bilan ta'minlash uchun suvni tozalashning asosiy usullari - tozalash, rangsizlantirish va dezinfeksiya qilish.
Cho'kindi to'plash orqali suvni aniqlashtirish • Ushbu funksiya aniqlagichlar, cho'kindi rezervuarlari va filtrlar tomonidan amalga oshiriladi. Tozalagichlarda va cho'kindi rezervuarlarida suv sekinroq harakat qiladi va zarrachalar cho'kadi. Eng kichkina kolloid zarrachalarni cho'ktirish uchun suvga koagulant eritma (alyuminiy sulfat, vitriol yoki temir xlorid) qo'shiladi. Natijada cho'kindi hosil bo'ladi, ular to'xtatilgan qattiq moddalar va kolloid moddalarni cho'ktirishga olib keladi. • Suv aralashmalarining koagulyatsiyasi molekulyar tortishish kuchlari ta'siri ostida ularning o'zaro yopishishi natijasida yuzaga keladigan eng kichik kolloid va to'xtatilgan zarralarning kattalashishi jarayoni deb ataladi. Filtrlash Filtratsiya qattiq zarralarni suyuqlikdan ajratishning eng keng tarqalgan usuli hisoblanadi. Bundan tashqari, eritilgan eritmadan nafaqat tarqalgan zarralar, balki kolloidlar ham ajratilishi mumkin.
Filtrlash jarayonida to'xtatilgan qattiq moddalar filtr muhitida va filtr materialining zarralarini o'rab turgan biologik plyonkalarda saqlanadi. Suv to'xtatilgan zarralardan, koagulant qopqog'idan va ko'pgina bakteriyalardan ozod qilinadi. Rangsizlantirish Suvning rangsizlanishi, ya'ni turli xil rangli kolloidlarni yoki butunlay erigan moddalarni yo'q qilish yoki oqartirishga koagulyatsiya, turli oksidlovchi moddalar (xlor va uning hosilalari, ozon, kaliy permanganat) va sorbentlar (faol uglerod, sun'iy qatronlar) yordamida erishish mumkin. Suvni zararsizlantirish (zararsizlantirish) • Cho'kindi to'planishi va filtratsiya suvni patogen bakteriyalardan to'liq ozod qila olmasligi sababli dezinfeksiyalashda quyidagi usullar qo'llaniladi: • bakterial hujayra fermentlarini o'ldirishi mumkin bo'lgan kuchli oksidlovchi moddalarni suvga (xlor, yod, kaliy permanganat, vodorod peroksidi, natriy va kalsiy gipoxlorit, suyuq xlor va oqartirish vositasi) kiritish; • suvni 80 ° C haroratgacha qizdirish (pasterizatsiya) - 100 ° C (sterilizatsiya); • ultrabinafsha nurlari bilan suvni nurlantirish; • ozonatsiya; • ultratovushga ta'sir qilish; • mikroorganizmlarga suvga oligodinamik ta'sir ko'rsatadigan kumush yoki boshqa metallarning kiritilishi. • Amaliy qo'llanmalar 1, 3 va 4-usullarni topdilar. Xlorlash • Xlor hidini yo'qotish uchun tozalangan suvga xlor bilan bir vaqtda oz miqdorda ammiak qo'shiladi (suvni ammiaksiyalash). Suvga kiritilgan xlor Cl2 + H2O = HOCl + Hcl tenglamasiga muvofiq gipoxlor kislotani va xlorid kislotani hosil qiladi. Gipoxlor kislotasi HOCl - barqaror bo'lmagan birikma, gipoxlorit ioni OSl hosil bo'lishi bilan ajralib turadi. Shu bilan birga, ikkala gipoxlor kislotasi va gipoxlorit ionlari bakteriyalarni o'z ichiga olgan holda organik moddalarga oksidlovchi ta'sir ko'rsatadi. Xlorid kislotasi suvdagi karbonatlar bilan birlashadi. Suvni dezodorizatsiya qilish • Suvdan kiruvchi ta'm va hidlarni keltirib chiqaradigan moddalarni olib tashlash uchun uni tozalashning quyidagi usullari qo'llaniladi: • aeratsiya (ta'm va hidni keltirib chiqaradigan ko'pgina moddalarning o'zgaruvchanligiga asoslangan); • xlor, ozon, kaliy permanganat va boshqa oksidlovchi moddalar bilan oksidlanish (mikroorganizmlar va yosunlarning hayotiy faoliyati natijasida kelib chiqadigan hidni suvdan olib tashlash uchun); • faollashtirilgan uglerod sorbsiyasi.
Suvni tozalash bosqichlari Ko'pincha xloridlar, ftoridlar, sulfidlar, sulfatlar, metallar, xlor va organoxlorin aralashmalari, shuningdek, xrom, nikel, simob, qo'rg'oshin, mishyak, mis, radionuklidlar ko'rinishidagi sanoat ifloslanishini o'z ichiga olgan musluk suvining tarkibini hisobga olsak, ko'pchilik ishlab chiqaruvchilar ko'p bosqichli suv tozalash filtrlarini taklif qiladilar. Tozalashning har bir bosqichida bunday filtrdan o'tish jarayonida suv ma'lum aralashmalarni yo'qotadi. Birinchi bosqich Birinchi bosqich suvni mexanik tozalashdan iborat bo'lib, uning davomida qum, loy, zang kabi begona zarralar chiqariladi. Bu polipropilen mash yordamida amalga oshiriladi, bu teshiklarning o'lchamiga qarab, faqat aralashmalar (mikrofiltratsiya) yoki aralashmalar va bakteriyalar (ultrafiltratsiya) saqlanadi. Ikkinchi bosqich 2-bosqich - xlor, pestitsidlar, hidlarni olib tashlash. Adsorbtsiya sodir bo'ladi, ya'ni har qanday materialning zarralar yutilishi. Eng keng tarqalgan adsorbent tabiiy ko'mir filtri bo'lib, sintetik tolalar ham ishlatiladi.
Ko'mirni tozalaydi, qoldiq xlorni, organik birikmalarni va bakterial sporalarni o'zlashtiradi va ichimlik suvining ta'mi, hidi, rangini yaxshilaydi. Ko'pgina ishlab chiqaruvchilar adsorbtsiya qobiliyati 4 baravar yuqori bo'lgan kokos qobig'idan faollashtirilgan ugleroddan foydalanadilar. Filtr ichidagi bakteriyalar ko'payishini oldini olish uchun faollashtirilgan uglerod kumush qatlami bilan qoplangan. Ba'zi filtrlarda akvalen polimerli uglerod tolasi, ko'mir va sintetik materiallar aralashmasi ishlatiladi. 3 bosqich - suvni yumshatish va uning og'ir metallardan chiqishi - ion almashinuvi. Yuqorida aytilganlarga qo'shimcha ravishda, yumshoq suv choy, qahva va boshqa ichimliklarning ta'mini bir necha bor yaxshilaydi, shuningdek yuvish va kundalik hayotda foydalanish uchun ko'proq mos keladi. Uchinchi bosqich 3 bosqich - suvni yumshatish va uning og'ir metallardan chiqishi - ion almashinuvi. Yuqorida aytilganlarga qo'shimcha ravishda, yumshoq suv choy, qahva va boshqa ichimliklarning ta'mini bir necha bor yaxshilaydi, shuningdek yuvish va kundalik hayotda foydalanish uchun ko'proq mos keladi. • Chiqindi suvlarining umumiy miqdoridan 68 foizi mexanik tozalash, 3 foizi fizik-kimyoviy, 29 foizi biologik hisoblanadi. Kelgusida biologik tozalash ulushini 80 foizga yetkazish rejalashtirilgan, bu tozalangan suvning sifatini yaxshilaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar zararli chiqindilarni qayta ishlash sifatini oshirishning asosiy usuli - jarimalar tizimi, shuningdek tozalash inshootlaridan foydalanganlik uchun to'lovlar tizimi. Suzib yuruvchi zarrachalarni cho’kish qonuniyatini o’rganish uchun labarotoriya sharoitida malum vaqt birligi ichida cho’kkan zarrachalarni miqdori aniqlanadi.
Zarrachalrni cho’kish egri chizig’i.Bu chiziq xoxlagan vaqtidagi cho’kish tezligini aniqlash imkonini beradi. 1- Cho’kindi xosil qilish kamerasi 2- Choktirish zonasi 3- Chokindi toplanadigan qismi 4-Suv tezligini pasaytirish 5-qo’ndirma 6-Chokindini olib chiqish quvuri Vertikal tindirgich Suvning xarorati Mavsumga qarab yer usti suvlarining xarorati katta oraliqlarda o‘zgaradi. (0.1 C dan 30 C gacha) yer osti suvlari nisbatan turg‘un xolda (8-12 C gacha) qulay ko‘rsatgich 7-11 C gacha Loyqaligi Suvda qum, loy, zarrachalari, suv o‘tlari, yomg‘ir, erigan muzlar, toshqinda qirg‘oqlarini yuvilishi natijasida xosil bo‘ladigan iflosliklar. Muallaq zarrachalar bir necha mg/l dan (ko‘l, suv ombori) bir necha yuz mg/l (toshqin daryolarda) va hatto birnecha ming mg\l gacha (O‘rta osiyo daryolari) Gost 2874-82 tog‘ ichimlik suvi bo‘ycha muallaq zarrachalar 1.5mg\l dan oshmasligi kerak Rangi Platina kobalt shkalasi bo‘yicha taqqoslanadi. Erning yuqori qatlamida torfli, botqoqli qismidan sizib o‘tgan suv havzalarida suv o‘tlari sifatida 115 tarqaluvchi yuqori molekulyali moddalardir. Suvning rangi gradusda o‘lchanadi 20 0 dan oshmasligi kerak sanoatda suv rangiga katta ahamiyat beriladi. • Xidi va mazasi • Organik moddalar birikmalarning bo‘lishi bilan belgilanadi. O‘tkir xidli va tamli suvni 5 balli sistemada aniqlanadi. Gost bo‘yicha xidi va mazasi suv xarorati 20 0 C da 2 baldan oshmasligi kerak • Erigan moddalarning bo„lishi • Erigan moddalarning umumiy miqdori (gazlardan tashqari) suvda erigan moddalarning quruq qoldiq xoldagi miqdori bilan aniqlanadi.
Filtirlangan suvning bug‘langandan keyingi qoldiqni ko‘rib o‘zgarmas massaga ega bo‘lgandagi og‘irlik xissoblanadi. Meyori 1000 mg\l ayrim xollarda 1500 mg\l dan oshmasligi kerak. • PH aktivligi • Ichimlik suvi uchun PH-6‚9 undan past ko‘rsatkichlari beton va temirni emiradi. • Qattiqligi • Magniy va kaltsiy tuzlarining bo‘lishi bilan belgilanadi. Korbanat qattiq suvlardagi magniy va kaltsiy tuzlarining nordon birikmalari va korbanatsiz qattiq suvlarni magniy va kaltsiyning boshqa tuzlari. (sulfatlar, xloridlar, nitradlar) ning bo‘lishi bilan belgilanadi Umumiy qattiqlik ulining yig‘indisidan iborat. 7 mg\l dan oshmasligi kerak SES tomonidan ayrim xollarda 10mg\l gacha ruhsat beriladi. Suv agrigatligi so-500mg\l xloridlar-350 mg\l . kaltsiy va magniyning suvdagi sulfat va xloridli tuzlarini korbanatsiz qattiqligini belgilaydi. Ftorning bo„lishi Muxit sifatiga bog‘liq bo‘lib 0.7-1.5 mg\l bo‘lishi kerak Temir birikmasining bo‘lishi 0.3 mg\l bo‘lishi kerak 1mg\l ga SES ruxsat bergan dog‘ bo‘lishi bilan ko‘rnadi (engil sanoatda materialni sifatini buzadi) Azot birikmalarining bo„lishi Nitral NO5 116 Nitral NO5 Amoniy tuzi NH larning birikmalari Gost 2874- 82 bo‘ycha nitrallar 45 mg\l dan oshmasligi kerak. • Gazlarning bo’lishiKislorod O 2 nordon uglerodli gazlar bva oltin gugirtning HS vodorodli birikmasi karroziyaga olib keladi O2 va SO 2 suv sifatiga ta’sir ko‘rsatishi xam lekin korroziya temir metalga ta’sir ko‘rsatadi. Oltingugurtning suvdagi brikmalari xid beradi. • Bakterial bo’lishi 1 ml suvdagi bakteriya bo‘lishi bilan belgilanadi.
Gost bo‘ycha 100 ta bakterya 1ml da 100donadan oshmasligi kerak Kasallik tarqatuvchi ichak tayoqchalarning 1litr suv dagi soni- koli indeks yoki 1ta ichak tayoqchasi bo‘lgan eng kam suv miqdori- koli titr. Gost bo‘ycha 1 litr suvda 3 ta ichak tayoqchasi ruhsat etiladi. Ichimlik suvida shuningdek 0.05mg/l-mishyak  1mg/l-mis  5mg/l-tsink  0.003-ruh 0.5mg/l-alyuminiy Hozirgi vaqtda iflos oqava va chiqindi suvlarni tozalashda bir qator ulslublardan foydalanilmoqda. Bulardan eng muhimlari mexanik, kimyoviy, elektroliz, biologik tozalash uslublaridir. 1. Mexanik tozalash uslubi. Iflos oqava chiqindi suvlarni mexanik uslub bilan tozalashda maxsus inshoat qurilib, suvda erimaydigan moddalar ushlab qolinadi. Agar suvdagi aralashmalarning hajmi 5 mm dan katta bo'lsa temir panjara yordamida, undan kichik bo'lsa temir to'rlar orqali tutib olinadi. Iflos suvlar ustida suzib yuruvchi suyuq moddalarni yog'tutg'ich, moytutqich, nefttutqich, smolatutqichlar bilan ushlab qolinadi. Shuningdek, iflos suvlar maxsus tindirgichlarda tindirilib, qattiq zarrachlar cho'ktiriladi, engillari suv yuzasiga chiqarilib, ushlab qolinadi. 2. Kimyoviy tozalash uslubida iflos chiqindi suvlarga reagentlar (reaktivlar) qo'shib, reaksiyaga kiritib, erigan va erimagan holdagi ifloslantiruvchi moddalar cho'qtiriladi yoki zararsizlantiriladi. Iflos suvlarni kimyoviy tozalash uslubi orqali suvdagi erimagan moddalarni 95%gacha, erigan holdagisini 25% gacha tozalash mumkin. 3. Elektroliz tozalash uslubida maxsus inshoatda (elektrolizlarda) to'plangan iflos chiqindi suvga elektr toki yuboriladi. Natijada iflos suvdagi zararli organik moddalar emiriladi, metallar, kislotalar va boshqa anorganik moddalar esa suvdan ajratib olinadi. Iflos oqava suvlarni elektroliz uslubi bilan tozalash so'nggi vaqtlarda keng qo'llanilmoqda. 4. Biologik tozalash metodi.
Ma'lumki, mexanik, kimyoviy va elektroliz uslublari bilan iflos suvlarni tozalash birinchi bosqich hisoblanadi. Ikkinchi bosqichda esa tozalangan suvlarni biologik tozalashdan o'tkazish, so'ngra suv havzalariga tashlashdan iborat. Tabiiy sharoitda iflos suvni biologik tozalash alohida ajratilgan erlarni sug'orish yo'li bilan amalga oishriladi. Bunda ajratilgan dala sug'oriladi, iflos tuproqda filtrlanib, so'ngra toza bo'lib chiqadi. 80 sm qalinlikda tuproq iflos suvni etarli darajada tozalash imkoniyatiga ega. Iflos suvni sun'iy sharoitda biologik tozalash uchun maxsus biofiltrli inshoat – tindirgichlar quriladi. Bunda iflos suv usti aerobli mikroorganizmlardan iborat biologik parda bilan qoplangan yirik materiallarda o'tkaziladi. Iflos suvni biologik tozalash yo'li bilan sanoat, kommunal maishiy chiqindi suvlarni 98%gacha tozalash mumkin. Zavod va fabrikalarning ifloslangan oqava suvlarini tozalash jarayoni bilan tanishib chiqqansiz. Endi Toshkent shahrining kanalizatsiya tarmoqlariga tushadigan oqava suvlarning taqdiri to‘g‘risida gapirib berish vaqti keldi.
Toshkent shahrining barcha hududlaridan yig‘iladigan oqava suvlar kanalizatsiya quvurlari orqali kanallarga tushishdan avval, aeratsiya stansiyalari deb nomlangan maxsus korxonalarga ishlov berish uchun yuboriladi.Toshkentda bunday stansiyalardan ikkita: Salor va Bo’zsuv. Salor aeratsiya stansiyasi shaharning janubiy qismida, Salor kanali Qorasuv kanaliga tushadigan joydajoylashgan. Bo'zsuv aeratsiya stansiyasi shahardan janubi-g‘arbda, Qoraqamish va Quyi Bo’zsuv kanallari tutashgan nuqtada joylashgan. Aeratsiya stansiyalarida oqava suvlar mexanik va biologik usul bilan tozalanadi, so‘ngra maxsus filtrlarda yana bir bor tozalanadi. Mexanik tozalovchi inshootlar mayda teshikli panjaralar, qum tutgichlar va birlamchi tindiruvchilardan iboratdir. Panjaralar oqava suvdagi yirik narsalar: latta, qog'oz va axlatlami olib tashlash uchun mo'ljallangan. Panjaralar - bu katta metal ramkalardir, ularning ichiga qator parallel metal o’qlaro'matilgan. Panjaradan o‘tgan suv qum tutgichlarga tushadi va undagi og‘ir mineral aralashma (qum, tuproq) olib tashlanadi. Qum tutgichlardan o‘tib suv mexanik tozalashning so‘nggi bosqichi - "birlamchi tindiruvchilarga” tushadi. Ushbu tindiruvchilar silindr shaklidagi katta hovuzlardir, ularning markaziga oqava suv yuboriladi. Suv markazdan hovuz devorlari tomonga harakatlanganda uning tezligi kamayadi, natijada suvdagi erimaydigan aralashmalar cho'kadi. Cho‘kkan aralashmalami chiqarib tashlash uchun birlamchi tindiruvchilarda maxsus moslamalar - " qum cho’michlar” bor. Cho‘kadigan moddalami olib tashlashdan tashqari suv yuziga chiqadigan aralashmalami olib tashlash uchun mo`ljallangan moslamalar ham bor. Ular " yog‘ tutgichlar” deb ataladi. Mexanik tozalash inshootlaridan o‘tgan oqava suv aerotenkaga tushadi. Aerotenkalar - bu maxsus dahlizlarga bo‘lingan to‘rtburchakli hovuzlardir, ularda oqava suv va faol qum aralashmasi bo`ladi. Faol qum oqava suvdagi zararli moddalami yeydigan ko'plab mikroorganizmlardan iborat. Ushbu mikroorganizmlar yashashi uchun kislorod kerak, buning uchun aerotenka tubiga havo beruvchi aeratorlar o‘rnatilgan. Oqava suvdagi moddalar bilan oziqlangan mikroorganizmlar o‘sadi va ko‘payadi, natijada faol qumning hajmi va vazni oshadi.
Faol qum suvdan ikkilamchi tindirgichlarda ajratiladi, unda faol qum cho‘kadi, tozalangan suv esa tindiriladi. Ikkilamchi tindirgichlarda suv qolgan moddalardan tozalanadi, mikroorganizmlaming o‘sishi va ko‘payishi natijasida tashkil topgan faol qumning ortiqcha miqdori maxsus inshootlar - " qum zichlagich”largaquritish uchun yuboriladi. Oqava suvning so’nggi tozalanishi filtr va baraban to ‘rlarda amalga oshiriladi, so'ngra tozalangan suv Bo’zsuv va Salorga oqiziladi. Suvni tozalash — suv taʼminoti manbalari (daryolar, koʻllar, suv havzalari, suv omborlari va boshqalar)dan vodoprovod tarmogʻiga kelib tushadigan suvning sifatini belgilangan meʼyorga keltirish uchun moʻljallangan texnologik jarayonlar majmui. Sanoat korxonalari va maishiy korxonalardan chiqadigan oqova suvlarni tozalashni ham oʻz ichiga oladi. [[Suv taʼminoti va kanalizatsiya tizimidagi, korxonalardagi muxandislik inshootlari yordamida hamda biologik va kimyoviy usullarda amalga oshiriladi. Oqova suvlar (sanoat korxonalari, maishiy korxonalar va turar joylardan chiqadigan iflos suvlar) va yogʻin suvlarni tozalash masalalari tabiatni mahofaza qilishning muhim bir qismi hisoblanadi.
Oqova suvlar tarkibidagi balchiq, kolloid va erigan moddalar tindirgichlarda choʻktiriladi, zararli moddalar biologik usullarda zararsizlantiriladi (qarang Biologik suzgich, Suvni zararsizlantirish), korxonalardan chiqayotgan suvlar tozalash inshootlarida tozalanadi. Suvni tozalashning fizikkimyoviy, termik va boshqa usullari ham bor. Tabiiy suvlarni sanoatda qoʻllanadigan usullar yordamida mikroorganizmlar, tuzlar va gazlardan butkul tozalashning imkoni yoʻq. Shu sababli ularning ichimlik suvidagi miqdori belgilangan maʼlum meʼyordan koʻp boʻlmasligi talab etiladi. Mas, ichimlik suvining 1 ml dagi mikroorganizmlarning umumiy soni 100 tadan oshmasligi, ichak tayoqchalari guruhi bakteriyalarining soni 3 tadan oshmasligi shart.
Suvning umumiy qattiqligi 7 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1000 mg/l gacha, vodorod koʻrsatkichi — r-n 6,0 dan 9,0 gacha boʻlishi kerak. Ayrim hollarda ichimlik suvining qattiqligi 10 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1500 mg/l gacha, temir va marganets ionlarining miqdori tegishlicha 1 va 0,5 mg/l gacha boʻlishiga ruxsat etiladi. St. xalqxoʻjaligida va aholi sogʻligʻini saqlashda juda muhim tadbir hisoblanadi. Oʻzbekiston shahar va tumanlarida suv taʼminoti markazlashtirilgan. Aholiga beriladigan ichimlik suvi yuqorida aytilgan usullarda tozalanadi, sanitariya koʻrigidan oʻtkazib turiladi. Bu ish bilan shahar va tuman sanitariyaepidemiya st-yalari (SES) shugʻullanadi. Yirik sanoat va maishiy korxonalarning oqova suvlari mahalliy tozalash inshootlarida tozalab chiqariladi (yana q. [[Suv taʼminoti). Yer yuzasidagi tabiiy suv manbalari (daryolar, koʻllar va boshqalar) suvini vodoprovod tarmogʻiga yuborishdan oldin tindiriladi, tiniklashtiriladi va zararsizlantiriladi. Tozalash inshootlarida tindirish va tiniklashtirishda suv tarkibidagi muallaq va kolloid (mayda) zarralar suv tagiga chukadi, suvga maxsus idishlarda alyuminiy sulfat va xlorli temir bilan ishlov beriladi, suv shagʻal, qum qavati, baʼzan esa gʻovak sopol filtrdan oʻtkaziladi.
Tiniq suvni zararsizlantirish (turli mikroorganizm va viruslarni oʻldirish) uchun unga suyuq yoki gaz holatdagi xlor, gipoxloritlar — NaCIO, Sa(SYU)2 va xlor qoʻsh oksid S1O2, xlorli ohak qoʻshiladi, tindirilgan suv va yer osti suvlarini zararsizlantirish maqsadida, shuningdek, ozon va ultrabinafsha nurlar ham qoʻllanadi. Bunda simobkvarsli yoki argonsimobli lampalardan foydalaniladi. . Agar suv qattiq (tarkibida kalsiy va magniy tuzlari umumiy miqdori meʼyordagidan yuqori) boʻlsa, yumshatiladi (qarang Suvni yumshatish). Yer osti suvlari koʻpincha aeratsiya usulida temirsizlantiriladi (havo kislorodi bilan boyitiladi). Suvni kremniysizlantirish (metasilikat kislota H2SiO3 va uning tuzlari miqdorini kamaytirish) uchun ohak, natriy alyuminat NaAlO2, baʼzan kuydirilgan dolomitdan foydalaniladi. Suv tarkibidagi boshka erigan tuzlarni ketkazish uchun u chuchuklashtiriladi (qarang Suvni chuchukpashtirish) yoki ionitlardz. tuzsizlantiriladi. Suv tarkibidagi vodorod sulfid, metan, radon, karbonat angidrid va boshqa erigan gazlarni ketkazish uchun suv degazatsiyalanadi (qarang Degazatsiya). Suv tarkibidagi ortikcha ftorni kamaytirish uchun suv faollashtirilgan alyuminiy oksid orqali suzib oʻtkaziladi. Agar suv tarkibida radioaktiv moddalar borligi aniklansa, u dezaktivatsiyalanadi (qarang Dezaktivatsiya). Agar suvda noxush hid boʻlsa, faollashgan kumir, ozon, kaliy permanganat yoki xlor koʻsh oksid bilan ishlanadi (qarang Sorbsiya).